طهارت در منظر ادیان ابراهیمی(یهودیت، مسیحیت، واسلام)

طهارت به معنای پاکی در برابر نجاست می باشد. مسئله طهارت و نجاست در ادیان ابراهیمی از مسائل مهم به شمار می آید. این مسئله در شریعت ادیان ابراهیمی شامل مطالب زیادی می باشد که یکی از آنها حرمت خوردن و اشامیدن است که بر نجاسات مترتب می گردد. ناگفته نماند که دین یهودیت و مسیحیت علاوه بر اینکه در معرض تحریف قرار گرفته و آموزه های آنها بر اصل خود باقی نمانده، از طرف خداوند با آمدن دین اسلام منسوخ گردیده اند ولی در عین حال به عنوان ادیان ابراهیمی مطرح می باشند و آثاری از توحید و آسمانی بودن در آنها وجود دارد. در این نوشته به مسئله طهارت در این ادیان اشاره شده است.

از میان ادیان ابراهیمی دین مسیحیت به علت نفی شریعت توسط پولس که موسس مسیحیت رایج می باشد، طهارت و نجاست جایگاهی ندارد و لذا از نظر این دین هیچ چیزی نجس نیست و خوردن هیچ چیزی حرام نخواهد بود بلکه بر تمام کارها و اشیاء حکم اباحه حمل می گردد. و لذا پولس گفته است هر شی برای پاکان پاک است.(۱) ولی در عین حال در برخی از رساله های عهد جدید به نجاست برخی اشیاء مثل مردار حیوانات و خون اشاراتی وجود دارد.(۲) ولی مسیحیان به آن عمل نمی کنند.

اما در دین اسلام و یهودیت مسئله‌ی طهارت و نجاست خیلی اهمیت دارد و آثار مختلفی بر این دو موضوع مترتب می گردد که در زیر به این مسئله از نظر این دو دین پرداخته می شود:

دین اسلام:

 در دین اسلام طهارت و پاکی بر دو نوع است. یک نوع آن عملی است که به وسیله‌ آن طهارت و پاکی حاصل می شود این عمل ممکن است توسط انسان انجام گیرد و ممکن است به وسیله غیر انسان تحقق پیدا کند. و نوع دوم طهارت و پاکی، صفتی است که بر اشیاء حمل می گردد که در مقابل آن نجاست قرار دارد.

طهارت و نجاست اشیاء از نظر اسلام بر اساس فقه شیعه اصل اولی پاک بودن تمام اشیاء می باشد مگر یازده چیزی که شریعت اسلام حکم به نجاست آنها نموده است(۳) و آنها عبارت اند از: بول و غایط حیوانات حرام گوشت دارای خون جهنده، منی تمام حیواناتی که خون جهنده دارند، لاشه تمام حیوانات مردار که خون جهنده دارند، خون خارج شده از بدن تمام حیواناتی که خون جهنده دارند، تمام اجزای سگ و خوگ، شراب و مایع مست کننده،‌ فقاع که یک نوع شراب مخصوص است،‌کافر و عرق حیوان (شتر) نجاست خوار.(۴)

به غیر ازین اموری که شمرده شدند تمام حیوانات و اشیاء پاک و طاهر اند البته لازمه طهارت و پاکی حلیت اشامیدن و خوردن نمی باشد یعنی هر چیزی که طاهر باشد معنایش این نیست که خوردن یا اشامیدن آن جایز و حلال است. تمام اشیاء طاهر با تماس به این نجاسات با شرایطی که در رساله های توضیح المسائل بیان شده نجس می شوند و لذا در دین مقدس اسلام یک سلسله امور به عنوان مطهرات و پاک کننده مطرح می باشند که به وسیله آنها چیز هایی که به صورت عرضی نجس می شوند پاک می گردند و آنها عبارت اند از:

۱. آب مطلق که شامل آب رودخانه،‌ آب دریا، ‌آب چاه، آب چشمه می شود و در برابر آن آب مضاف مثل آب هندوانه و امثال آن،‌ و تمام مایعاتی که با چیزی دیگری مخلوط شده باشد پاک کننده نمی باشد.(۵)

۲. زمین یکی از مطهرات است که فقط کف پا و ته کفش که نجس شده باش با راه رفتن بر آن پاک می شود.

۳. آفتاب یکی دیگر از مطهرات است که زمین و ساختمان و در و پنجره و میخی را که به دیوار کوبیده شده باشد با شرایطی که در رساله ها بیان شده پاک می کند.

۴. استحاله نیز پاک کننده است یعنی چیزی نجس با تعاملات شیمیایی به چیز دیگری تبدیل شود مثل چوب نجس بسوزد و به خاکستر تبدیل شود خاکستر آن پاک خواهد بود.

۵. خون حیوانی که خون جهنده دارد با انتقال به بدن حیوانی که خون جهنده ندارد پاک می شود پس انتقال در دین اسلام یکی مطهرات به شمار می آید.

یک سلسله امور دیگر وجود دارند که در موضوعات خود به عنوان مطهرات مطرح اند مثل اسلام آوردن، که باعث پاک شدن کافر می شود و نیز تبعیت و غیبت مسلمان.(۶)

طهارت عبادی: در دین اسلام نوعی از طهارت وجود دارد که به عنوان عبادت مطرح می باشد و در موارد خاصی انجام می شوند و آنها عبارت اند از:

۱. وضوء.

۲. غسل.

۳. تیمم بدل از غسل و وضوء.

دین یهودیت

در آیین یهود طهارت به معنای پاکی نیز به عنوان عملی شرعی مطرح است که برای اوقات مختلف وارد شده و به وسیله پاشیدن آب و شست و شو و یا غسل تحقق پیدا می کند و برخی از ناپاکی های مهم که جنبه باطنی دارند با قربانی نمودن قابل طهارت می باشند.(۷) و نیز طاهر و نجس دو لفظی است که برای اشخاص و حیوانات و سایر اشیاء به کار می روند.(۸)

به گفته جیمز هاکس در شریعت موسوی وضع خوراک و چگونگی خوردن و اشامیدن به کمال دقت تعیین یافته و بنی اسرائیل به وسیله موسی از جانب خدا مأمور بودند که مراعات اشیاء نجسه و طاهره را بنماید و نهایت دقت را در آنها به کار برند.(۹)

در دین یهود مسئله طهارت و نجاست به صورت نظام مند از هم تفکیک نشده و لذا در این آیین نجس با مکروه و حرام بودن مترادف گرفته شده و هر چیزی که خوردن آنها حرام و غیر جایز است نجس خوانده شده است. اکثر مسائل طهارت و نجاست در سفر لاویان در باره حیوانات و اشیاء و نحوه طهارت آنها بیان گردیده است که در زیر به نمونه های از آنها اشاره می کنیم:

۱. حیوانات نشخوار کننده ای که سم آن شکافته نباشد مثل شتر نجس است و خوردن گوشت‌انها حرام است و لمس نمودن آنها باعث نجاست می شود.

۲. حیواناتی که شکافته سم اند اما نشخوار کننده نیست مثل خوک نجس است و نیز حیواناتی که نشخوار کننده است و شکافته سم نباشد مثل خرگوش نجس است.

۳. حیوانات دریایی که دارای پر و فلس هستند طاهر و خوردن آنها جایز است و اگر پر و فلس نداشته باشند و نیز تمام حشرات مکروه و خوردن شان جایز نیست.

۴. تمام پرندگان گوشت خوار و لاش خور مثل عقاب ،‌شاهین،‌کرکس لک لک و نیز شب پره و حشرات بالدار مکروه اند.

۵. لاشه تمام این حیوانات نجس است و با لمس کردن آن نجاست به انسان منتقل می شود و تا شام ادامه پیدا می کند و با شستن طاهر می گردد.(۱۰)

۶. لاشه حیوانات حلال گوشت اگر بمیرند نجس است و دست زدن به آنها باعث نجاست بدن انسان می شود.

۷. زنان بعد از زایمان پسر و دختر به ترتیب یک هفته و دوهفته نجس است و بعد از آن با قربانی سوختنی یک بره طهارت شان را به دست می آورند.(۱۱)

سگ نیز در دین یهود نجس است.(۱۲) و منی نجس است و با خروج منی باید تمام بدن شسته شود و تا شام نجس باقی می ماند.(۱۳)

البته در دین یهود پاکی از نجاست در صورتی که از اشیای نجسه به انسان منتقل شود با شستن قابل رفع است لاکن در عین حال برای بقای اکثر نجاسات مدت زمانی قائل است.(۱۴)

پی نوشت:

1. نامه پولس به تیطس، باب ۱ جمله ۱۴.
2. اعمال رسولان، باب ۱۵ جمله ۱۹.
3. علامه حلی، نهایه الاحکام، ‌قم،‌ موسسه اسماعیلیان، ۱۴۱۰ق، ج۱ ص۳۶۵.
4. امام خمینی، ‌تحریرالوسیله، قم، ‌اسماعیلیان، دوم، ۱۳۹۰ق، ج۱ ص۱۱۳.
5. رک: رساله های توضیح المسائل باب طهارت.
6. رک: همان
7. جیمز هاکس،‌قاموس کتاب مقدس، تهران، اساطیر، ۱۳۷۷ش، ص ۵۸۳.
8. همان، ص۵۷۶.
9. همان،‌ ص ۵۸۰.
10. رک: سفر لاویان،‌باب یازدهم.
11. رک: سفر لاویان، باب دوازدهم.
12. قاموس کتاب مقدس،‌ص۴۸۰.
13. لاویان، باب ۱۵ ، جمله ۷۲.
14. رک: سفر لاویان بابهای ۱۱ ، ۱۲ ،

نویسنده: حمیدالله رفیعی