سودان

سودان کشوری در شمال شرقی آفریقا است که در گذشته «مصر جنوبی» خوانده می‌شد. بیشتر مردم آن مسلمان هستند. گذشته از شیعیان که حدود ۲ درصد از جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند، فرقه‌های صوفیه به ویژه برخی از آنان مانند ختمیه و انصار، محبت زیادی به اهل بیت(ع) دارند و جایگاه امام علی(ع) در میان آنان بسیار رفیع است. حتی برخی از این فرقه‌ها نسبت به امام مهدی(عج) نیز اظهار وفاداری می‌کنند.

سودان در شمال شرقی قاره آفریقا قرار گرفته است. این کشور از شمال با مصر، از شمال غربی با لیبی، از غرب با چاد، از جنوب غربی با آفریقای مرکزی، از جنوب با سودان جنوبی، از جنوب شرقی با اتیوپی و از شرق با اریتره همسایه است و در شمال شرقی با دریای سرخ مرز ساحلی دارد.

سودان بزرگ‌ترین کشور آفریقا و و بزرگ‌ترین کشور جهان عرب بود تا اینکه در سال ۲۰۱۱ سودان جنوبی در پی برگزاری یک همه‌پرسی از این کشور جدا شد.

نژاد و زبان

در این‌ کشور حدود ۱۱۵ زبان‌ و ۵۹۷ قبیله‌ وجود دارد که‌ از سه‌ گروه‌ اصلی‌ نژادی‌ تشکیل‌ شده‌اند:

گروه‌ اول‌ شامل‌ اعراب‌ است‌ که‌ در شمال‌ و مرکز سودان‌ ساکنند و اکثریت‌ جمعیت‌ سودان‌ را تشکیل‌ می‌دهند.

گروه‌ دوم‌ شامل‌ قبایل‌ سیاه پوستی‌ است‌ که‌ در بخش‌های‌ جنوبی‌ و برخی‌ از مناطق‌ غربی‌ کشور سکونت‌ دارند.

گروه‌ سوم‌ در شرق ساکنند و قبایل‌ دریای‌ سرخ‌ مانند قبیله‌های‌ البجاویه‌، الهدندوه‌، الامرار و البشاریین‌ به‌ آن‌ تعلق‌ دارند.

زبان رسمی کشور، عربی است و زبان انگلیسی به عنوان زبان دوم در بخش‌های اداری و آموزشی کشور رایج است.(۱)

ادیان

۸۰٪ مردم سودان مسلمان، ۱۰٪ مسیحی و بقیه پیرو ادیان بومی یا بی‌دین هستند. گروه اخیر در منطقه آفریقایی نشین این کشور سکونت دارند.(۲)

اسلام

مسلمانان از طریق فتوحات و محاصره نظامی، بر سودان غلبه نیافتند، بلکه گرایش به اسلام در این سرزمین نتیجه نفوذ تدریجی قبایل ربیعه و جهینه (عربی) بود که از جانب «مصر علیا» از طریق نیل به این سوی آمده و در میان قبایل بجه (مستقر در حد فاصل نیل و دریای سرخ) و به تدریج در سرزمین مقره ساکن شدند.

وصلت های زناشویی مایه تسهیل روند اسلام گرایی شد. تجار عرب با ازدواج با خانواده‌های روسا توانستند با استفاده از قاعده توارث بر اساس ازدواج ـ‌همچنان که در نوبی مرسوم بودـ جانشینان خود را به پست‌های کلیدی برسانند. مملوک‌های مصر که میل داشتند نوبی را به‌صورت یکی از ایالت‌های وابسته خود در آورند، در جایگزین کردن یک مسلمان به جای یک پادشاه مسیحی با کوچکترین زحمتی روبه رو نشدند و این کار با به آسانترین وجه صورت گرفت. این واقعه همان گونه که از کتیبه‌های کاخ پادشاهی دنقله (که به مسجد تغییر شکل یافته) بر می‌آید، در سال ۱۳۱۷ میلادی روی داد.

روند اسلام‌گرایی در نوبی به‌کلی با گسترش اسلام در غرب افریقا تفاوت داشت. در اینجا عامل پیش برنده اسلام، قبیله بود و تاثیر حاصل از آن علاوه بر جنبه مذهبی، خاصیت فرهنگی هم داشت. در واقع بازرگانان و عشایر عرب، تمدنی را ارائه دادند که از نظام موجود این ناحیه بالاتر بود و اساس اجتماعی و سیاسی بسیار وسیعی داشت، مسیحیان محلی در برابر امت فاتح و سرشار از حرارت و هیجان، در دعوت دیگران به آیین خود در حالت زیردست قرار گرفتند و کلیسا خیلی زود موجودیت خود را از دست داد.

با بر طرف شدن این مانع، قبایل کوچ‌رو و بازرگان نیمه عرب و نیمه حامی توانستند به آسانی جابه جا شوند و به سوی نواحی غرب سودان بروند و در گسترش فرهنگ اسلامی بکوشند. مقارن با همین ایام، شخصیت‌های مذهبی به نهضت مذهبی مهاجران سرعت بخشیدند. نخستین آنها «غلام الله بن اید» اهل یمن است که در نیمه دوم قرن چهاردهم میلادی در دنقله سکنی گزید، وی جد اعلای رکابیه محسوب می شود که مبلغان سرسخت اسلام در جنوب کوردوفان بودند.

در سودان طریقه‌های صوفیه، جایگاه اصلی را اشغال کرده‌اند و طبق تحقیقات انجام گرفته، هر مسلمان ساکن این سرزمین به یکی از فرقه‌های مذهبی تعلق دارد. هیچ کس حتی یک روشنفکر غرب زده نمی تواند از شرکت در جلسات طریقه‌ای که به آن تمایل یافته، طفره برود.

طریقه‌ها در سودان تشکیلات سازمانی متمرکز یا غیر متمرکز دارند. نمازگزاری در زمان‌های معین، شرکت در مجالس ذکر و دعا، مولودی خوانی و مدح به افتخار حضرت رسول اکرم(ص) از وظایف مذهبی پیروان این طریقه‌هاست. قدیمی‌ترین طریقه‌ها در سودان شاذلیه است که در سال ۱۴۴۵ میلادی در میان بربرها رایج گردید. دیگر طریقه‌ها عبارتند از قادریه، مجذوبیه، سمانیه، ادریسیه، میرغانیه، اسماعیلیه، تیجانیه، هندیه، سنوسیه، عظمیه و احمدیه.(۳)

تشیع

پیشینه تشیع در سودان به زمان فاطمیان برمی‌گردد. در اثر فشارهای صلاح الدین ایوبی، برخی از سادات و خاندان‌های شیعی به سودان مهاجرت کردند. “سادات ادریسی”، “سادات مراغنه” و “سادات عریکیین” از جمله شیعیان بومی سودان‌ هستند. “سادات آل‌الزاکی” نیز، از نسل اسحاق مؤتمن (فرزند امام صادق(ع)) و سیده نفیسه هستند.(۴)

آنچه امروزه به‌عنوان تشیع دوازده‌امامی در سودان وجود دارد، کسانی هستند که در چند دهه اخیر شیعه شده و به تشیع گذشته خویش بازگشته‌اند. همه شیعیان دوازده‌امامی در این کشور بومی هستند و در خارطوم، ام‌درمان و حبل الاولیاء زندگی می‌کنند. در سودان فرقه‌های صوفیه به‌ویژه برخی از آنان مانند ختمیه و انصار، محبت زیادی به اهل بیت (ع) دارند و جایگاه امام علی(ع) در میان آنان بسیار رفیع است.

حتی برخی از این فرقه‌ها نسبت به امام مهدی (ع) نیز اظهار وفاداری می‌کنند. قیام مهدی سودانی بر ضد استعمارگران در قرن نوزدهم نشان از عمق عقیده به مهدویت در این ناحیه است که متاثر از عقاید شیعی-فاطمی در قرن‌های چهارم تا ششم دارد. شاعری به نام محمود البرعی در سودان، قصاید بسیاری در وصف اهل بیت دارد.(۵)

جمعیت شیعیان

با وجود جمعیت چند صد هزاری شیعیان در سودان، عمر البشیر، رئیس جمهور این کشور در سال ۱۳۹۴ش اعلام کرد: ما در سودان شیعه‌ای نمی‌شناسیم و همه مردم این کشور از اهل سنت هستند.(۶)

مراکز شیعی

هیئت شریف ادریس

این هیئت مناسبت‌های تولد و شهادت معصومین (علیهم السلام) را برگزار می کند و علوم اهل بیت از قبیل احکام، عقائد و تفسیر المیزان در این هیئت تدریس می‌شود، این هیئت همچنین از انجمن الزهراء (س) در راستای آموزش علوم دینی و احکام به زنان مستبصر پشتیبانی می کند.

از طرفی این هیئت با برقراری ارتباط با مراکز تعیین اوقات شرعی و استهلال شیعه توانسته است میان برخی از شیخ‌های صوفی به عنوان مرجع جهت اعلام آغاز و پایان ماه‌های قمری شناخته شود. همچنین در راستای نظارت و سرپرستی از دیگر مراکز آموزش علوم دینی و تبلیغ مذهب جعفری در برخی شهرستان‌ها نیز فعالیت دارد.

مرکز اسلامی شیخ الاهدل

این مرکز در شهر ابیض استان کردفان قرار دارد و اغلب شیعیان این منطقه به وسیله این مرکز با مکتب اهل بیت (ع) آشنا شده‌اند.(۷)

جمعیت المرتضی

جمعیت الکوثر

در سال ۱۹۹۵ تاسیس شد ولی مدتی بعد از طرف دولت تعطیل شد.

حسینیه جمعیه التضامن الخیریه

جمعیت آل البیت(۸)

شخصیت‌های شیعی

محمد علی متوکل: او کتابی به نام «و دخلنا الباب سُجّداً» درباره چگونگی شیعه شدن خود نوشته است.

سید عبدالمنعم حسن: او کتابی به نام «بنور فاطمه اهتدیت» نوشته است.(۹)

شیخ شریف ادریس عبدالقادر: از شیوخ صوفی سودان است که بیش از بیست سال پیش مذهب اهل بیت را برگزیده و هم‌اکنون یک هیئت حسینی را در خارطوم پایتخت این کشور سرپرستی و در خدمت به مذهب جعفری و تبلیغ آن فعالیت می‌کند.(۱۰)

شیخ سنهوری الریح

شیخ جمال بدرالدین

پی نوشت ها

1. رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در سودان
2. ماهنامه گنجینه مجمع، شماره ۱۸ و ۱۹، ص۳۲.
3. پورتال اهل بیت
4. پورتال اهل بیت
5. اطلس شیعه، ص۵۴۷.
6. خبرگزاری ابنا
7. شیخ شیعه سودانی از شرایط شیعیان این کشور می گوید
8. اطلس شیعه، ص۵۴۷.
9. اطلس شیعه، ص۵۴۷.
10. شیخ شیعه سودانی از شرایط شیعیان این کشور می‌گوید