فضائل اهل بیت در سروده های جیحون یزدی

محمّد یزدى متخلّص به (جیحون) و ملقّب به تاج الشعراء (متوفاى ۱۳۰۲هـ. ق)، به سال ۱۲۰۸ هـ  . ش (۱۲۵۰ هـ  . ق) در شهر یزد به دنیا آمد و سرانجام پس از ۵۲ سال سرد و گرم روزگار را چشیدن به سال ۱۲۶۰ هـ  . ش (۱۳۰۲ هـ  . ق) در شهر کرمان بدرود حیات گفت و او را در محلّه خواجه خضر به خاک سپردند که بعدها مدرسه اى نیز به نام جیحون در جوار آن احداث گردید۱.

وى از شعراى تواناى عصر ناصرى است و لقب تاج الشعرایى خود را از ظلّ السلطان فرزند ناصرالدین شاه دریافت کرده بود۲.

وى پس از تحصیل علوم مقدماتى از زادگاهش بیرون آمد و بیشتر عمر خود را در سفر به شهرهاى قم، کاشان، اصفهان، تهران، آذربایجان و خطه جنوبى ایران به پایان برد۳.

وى در انواع قالب هاى شعر فارسى، تواناست خصوصاً در قصیده سازى و مسمَّط سرایى چیره دست بوده است.

ازوست:

در ولایت حضرت خاتم الأنبیاء(صلى الله علیه وآله)

جشن میلادِ خداوندِ سفیران خداست *** کشف حق، وجد فِرَق۴، شور قَدر، سور قضاست

زد به زیر فلک و روى زمین تخت، شهى *** که فزون تر به شکوه گهر، از ارض و سماست

مهى از مکّه درخشید که مانند جُدَى *** خال ابروى وى از بهر اُمم قبله نماست

کو کلیمى که زند نعره: «رَبّ اَرِنى»۵ *** که حق اینک متجلّى شده اندر بطحاست

عارضى تافت که با آن ید بِیضا، موسى *** نشناسد برِ او دست چپ خویش زر است!

گیتى انباشته از عیش چو باغ مینوست *** خاک، آموده۶ ز اختر چو سپهر میناست

مى به ساغر نَه و، هر سو صنمى عربده جوست! *** مشک پیدا نَه و، هر لحظه هوا نافه گشاست! …

دل: ارم، بزم: حرم، کفر: به غم، دین: بى غم *** مى: به لب، جان: به طرب، خصم: به تب، فقر: فناست

خضرْ خطْ لُعبت من! اى که بود چهره تو *** خرمنى لاله که پرورده آن آب بقاست

پر کن آن جامِ چو مرآت سکندر، که دگر *** خاک گیتى همه، چون آب خضِر عمر فزاست …

از صدف گشت برون دُرِّ یتیمى، که ز قدر *** «قاب قَوسَیْن»، یکى قطره اش از صد دریاست …

خسروى رفت بر اورنگ نبوت، که خلیل *** حلقه زن بر درِ کاشانه او همچو گداست

محرم خلوت معبود، محمّد که ز جود *** خوانِ کونین در ایوان جلالش یغماست

لب جان بخش وى آن گه که درآید به سخن *** روح عیسى به صد امیدْش از و چشم شفاست …

معنى عالم و آدم به جز او نیست، ولیک *** اختلاف صُوَر۷ از اَحْوَلى۸ دیده ماست

اى مهین جلوه حق! وى که ز فرّ تو کلیم *** «لَن تَرانى۹» شنو، افتاده به طور سیناست

عزمت ار سرمهْ کش چشم محالات بود *** از دم روح قُدس۱۰، پنجه مریم به حناست

کشتى حِلم تو، تا لنگر تسلیم فکند *** نوح از «لا تَذِرَ»ش غرقه طوفان حیاست

پیش حکمِ تو که با حکم خدا زاده به هم *** قدرت لوح و قلم، تالى فرعون و عصاست

نزد رأى تو، که شد مشعله افروز قِدم *** حشمت کون و مکان، ثانى خورشید و سها۱۱ست …

بدسگال تو چو شامى ست که آلوده نخفت *** نیکْ خواه تو چو صبحى ست که آسوده نخاست

که دعا کرده به جان تو؟! که از حُسن قبول *** هر کجا نام تو آید به میان، بر تو دعاست؟

آن چه گنجى ست که از یُمن۱۲، زمانت نفرود؟ *** و آن چه رنجى ست که از سَطْوَت۱۳ بَأس۱۴ تو نکاست؟

اى خور تخت و مه تاج، تو دانى کامروز *** زینت تخت سخن حضرت تاج الشّعراست۱۵ …

پانوشته ها :

۱ ـ سخنوران نامى معاصر ایران، سیدمحمدباقر برقعى، ج ۲، ص ۱۰۲۹.

۲ ـ همان.

۳ ـ همان.

۴ ـ فِرَق: فرقه ها، جمع فِرقه.

۵ ـ رَبِّ اَرِنى: پروردگارا: مى خواهم ببینمت! اشاره دارد به آیه کریمه.

۶ ـ آموده:

۷ ـ صُوَر: صورت ها.

۸ ـ اَحوَلى: لوچى، دوبینى. اَحوَل: لوچ، دوبین.

۹ ـ لَن ترانى: هرگز مرا نخواهى دید! اشاره دارد به آیه کریمه.

۱۰ ـ روح قُدس: جبرییل.

۱۱ ـ سُها: ستاره اى که به خاطر دورى بسیار از کره خاک، کم نور به نظر مى رسد.

۱۲ ـ یُمْن: برکت، اقبال، خوش شگونى.

۱۳ ـ سَطْوَت: هیبت.

۱۴ ـ بَأس: بداقبالى، بدشگونى.

۱۵ ـ دیوان کامل افصح المتکلمین میرزا جیحون، تهران، کتابفروشى برادران علمى و کتابفروشى اسلام، ۱۳۳۶، ص ۵۱ ـ ۴۹.