برقی قمی ، احمد بن محمد (قرن های ۲ و ۳ ق)

تاریخ نگار ، جغرافیادان ، محدث ۱ایرانی .

ابوجعفراحمد بن محمد برقی ها خاندانی امامی وساکن قم بودند که انتساب آن ها به روستای برق رود (منطقه ای درحوالی قم ؛ یاقوت ، بلدان ، ج ۱، ص ۵۷۵) سبب شهرت آن ها به برقی شده است . مهم ترین فرد این خاندان ابوجعفراحمد است ونیای بزرگ او ، محمد بن علی ، ازیاران زید بن علی بود که درقیام اودربرابربنی امیه شرکت داشت . ابوجعفربرقی که درچنین خاندانی پرورش یافت ، با درک محضر امامان بزرگوار ، ازچشمۀ فیض ایشان بهره مند شد با این که برقی صحبت این امامان را درک کرده است ، درمنابع ، روایتی ازایشان که ازبرقی روایت شده باشد دیده نمی شود وحداکثر روایات اوازایشان درحد روایات مرسل است .

برقی نزد بزرگانی ازعالمان عصرخود به فراگیری حدیث پرداخت که ازآن جمله می توان به ابراهیم بن هاشم قمی وحسن بن زیاد نوفلی واسماعیل بن مهران وابوعلی واسطی وابن فضال وحسین بن سعید اهوازی وحماد بم عیسی اشاره کرد (برقی ، ص ۶ ، ۱۴ – ۱۵ ؛ شیخ طوسی ، تهذیب الاحکام ، ج ۱۰ ، ص ۴۴) . رجال شناسان دربارۀ اوسخن بسیاربیان کرده اند که اختلاف درآرای ایشان هم فراوان است . به نظرمی رسد فضای حاکم برآن زمان قم وبرخی تعارضات اعتقادی میان برخی ازگروه های مختلف شیعه ، ازجمله برقی واحمد بن محمد بن عیسی اشعری ، که ریاست حوزۀ علمیه شیعۀ قم را برعهده داشت ، درتضعیف جایگاه علمی برقی مؤثربوده است ، چندان که حتی سبب اخراج اوازآن دیارشد البته اشعری پس ازاندک زمانی ازرأی خود عدول کرد وبرقی را به قم فراخواند ، اما موضوع اخراج اودرخورتأمل است (ابن غضائری ، ص ۱۴ ؛ ابن داوود ص ۴۰ ، ۴۲۱) . شاید این اموردرجرح برقی دخیل بوده باشد ، چنان که برخی اورا درحدیث ضعیف یاد کرده اند ومهم ترین دلیلی که برای ضعف سندی روایات اوبیان می شود گشاده دستی وتسامح وی درروایت ازضعفاست (صفدی ، ج ۷ ، ص ۳۹۰) .

ابوحعفر برقی با تدوین دواثرمهم درحدیث شیعی یکی ازمحدثان متقدم ومهم شناخته می شود . کتاب المحاسن ، که مجموعه ای ازروایات قرآنی وحدیثی وفقهی و اخلاقی  وتاریخی است ، ازآثارمهم امامی است ودرطول تاریخ نیزمورد استفادۀ غالب نویسندگان بعدی بوده است (ابن شهرآشوب ، معالم العلماء ، ص ۱۱- ۱۲ ؛ کلینی ، ج ۱، ص ۱۲ ؛ شیخ طوسی ، تهذیب الاحکام ، ج ۱۰ ، ص ۴۴ ؛ نوری ، ج ۱، ص ۳۸۲) . افزون براین ، کتاب الرجال برقی درمجموعۀ رجال نویسی شیعی دارای اهمیت فراوان است (ابن ندیم ، ص ۴۰۵ ؛ امین ، ج ۳ ، ص ۱۰۷) .

پی نوشت ها:

1. شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، به کوشش حسن موسوی خراسان، نجف.
2. ابن غضائری (بی تا) . الضعفاء ، ترتیب تستری ، تصویرنسخۀ خطی کتاب خانۀ آیت الله مرعشی .
3. صفدی ، خلیل (۱۴۰۱ق) . الوافی بالوفیات ، به کوشش محمد یوسف نجم ، بیروت .
4. ابن ندیم ، محمد بن اسحاق (۱۳۵۰) . فهرست ، به کوشش محمد رضا تجدد ، تهران .
5. ابن ندیم ، محمد بن اسحاق (۱۳۵۰) . فهرست ، به کوشش محمد رضا تجدد ، تهران .
6. منبع: نقش شیعه در فرهنگ و تمدن اسلامی