مشکلات دختران دانشجو (۱)

اولویت‌‏ها و رویکردها

طلیعه سخن

و خداوند آدم(علیه السلام) را آفرید تا جلوه ‏گر صفات رحمانى او باشد و حوّا را که صفات جمالیه حق در او به تجلّى نشسته بود از همان آفرید که آدم را. آن گاه فراراه آنان هدفى قرار داد با نام(کمال)تا بپویند و بجویند و به قله کمال راه یابند. سرمایه ‏هایى در کف آن دو ریخت گوناگون تا هر یک با نگاهى، هستى را بنگرد و راه را بیابد و در این وادى قدم گذارد. آدم را آموخت که حوّا را بنگرد؛ و او را آن گونه که هست بپذیرد و حوا نیز او را با همه سرمایه ‏هاى خداداى‏اش پذیرا باشد و هر دو را اندیشه و احساس عطا کرد تا هر یک در راه ویژه خویش گام گذارند. حوا به هستى نگریست، نگاهى مادرانه، از سرِ مهر و عشق، نگاهى خداگونه و آدم نیز هستى را نظاره‏ کرد، پدرانه و تسخیرگرانه، طبیعت را تسخیر کرد و از دل سنگ، خانه ‏اى ساخت براى آرامش حوا تا او نسل‏هاى فرداها را در دامان خود بپروراند و دست در دست یکدیگر، دل به یک هدف بسپارند و راه پویند و آدمی‌ دیگر و حوایى دیگر و خانه ‏اى دیگر و هدف همان که بود؛ کمال و وصال.

زنان در همه جوامع و به ویژه جامعه کنونى ما، نقشى پررنگ و اساسى داشته و دارند و این برنامه‌سازان و مسئولان فرهنگى – اجتماعى جامعه هستند که باید زمینه احیاى حقوق و ایجاد فضاى سالم براى رشد و پویایى آن‏ها را فراهم سازند. مقاله‏ اى که پیش رو دارید تحقیقى است در مورد مشکلات دختران دانشجو که با یارى مسئولان دانشگاه اهواز صورت گرفته است. محقق با اذعان به این‏ که براى داشتن جامعه ‏اى سالم و پویا باید به افراد آن و به ویژه زنان و دختران توجه داشت و مشکلات موجود بر سر راه آن‏ها را گشود تا پویایى و شکوفایى معنا یابد، به بررسى مشکلات این قشر پرداخته است. براى رفع مشکلات به یقین، اولین گام، شناخت آن‏ها است و از آن‏جا که در هر جامعه قانون‏مدار، عده ‏اى مسئولیت شناخت و مباحث نظرى را عهده‌دار هستند و عده ‏اى در مقام اجرا برنامه‏‌هاى عملى را بر عهده دارند، ما به وظیفه خویش که در حوزه اول است پرداختیم و امید آن داریم که نیمه دیگر قضیه با همّت و اراده مسئولان مورد توجه قرار گیرد و به مرحله اجرا برسد.

ضرورت تحقیق درباره مشکلات زنان‏ بانوان به عنوان نیمی‌ از پیکره اجتماع که در مقطع زمانى امروز حضور آن‏ها در عرصه‏‌هاى گوناگون اجتماعى انکارناپذیر است، همواره مورد توجه برنامه‏ سازان و طراحان برنامه‏‌هاى فرهنگى – اجتماعى بوده‏اند. به یقین هنگام برنامه‏‌ریزى اصولى براى یک گروه در درجه اول باید نسبت به ویژگی ‏هاى روانى و طبیعى و نیز مشکلات مربوط به آنان که از موانع مهم بر سر راه برنامه‏‌ریزى است آشنایى کافى داشته باشیم. تحقیق در مورد مشکلات بانوان و بررسى اولویت‌‏ها و رویکردها کمک شایانى به نزدیک شدن به آرمان‌هاى مطلوب بانوان خواهد کرد و به نظر می‌‏رسد این تحقیق روشنگر راه مسئولان خواهد بود. شاید بتوان روند ارائه طرح و برنامه براى بهبودسازى وضعیت زنان را به صورت زیر بیان کرد:

الف) شناخت مشکلات زنان به صورت عام یا در یک گروه خاص؛

ب) طبقه ‏بندى مشکلات جهت ارائه راه‏ حل‏هاى مناسب و کارشناسانه؛

ج) اولویت‏ بندى مسائل و مشکلات موجود و ایجاد تقدّم و تأخّر در برنامه ‏هاى اجرایى؛

د) ایجاد بستر مناسب براى رفع مشکلات و موانع موجود؛

ه) برنامه ‏ریزى صحیح و اصولى براى رسیدن به وضعیت مطلوب جامعه بانوان پس از رفع مشکلات.

بنابر آن‏چه ذکر شد، اولین گام براى برنامه‏‌ریزى فرهنگى، علمی‌ و اجتماعى در خصوص بانوان، شناخت و بررسى مشکلات آنان است و این امر میسّر نخواهد شد مگر با حضور در جمع آنان و نمونه‌گیرى و آمارگیرى به دور از هرگونه تعصب و پیش‏ فرض. تحقیقى که پیش رو دارید با توجه به مطالعات میدانى و بدون هرگونه ملاحظه ‏اى از سوى آزمودنی ها صورت گرفته است؛ با توجه به تجربه ‏اى که در طى سال‏ها تبلیغ در دانشگاه‏ها و جلسات مشاوره خصوصى داشته ‏ام برخى از موارد مطرح ‏شده در مشاوره‏ ها را نیز جزء زیرمجموعه‏‌هاى موضوع قرار داده ‏ام تا دامنه تحقیق از کلی‌گویى فراتر رود و به جزئیات ملموس و محسوس نزدیک‏تر شود. روش تحقیق و مشکلات آن‏ پس از انتخاب موضوع تحقیق(بررسى مسائل و مشکلات دختران دانشجو و اولویت‌‏ها) اقدام به تنظیم پرسشنامه‌هایى در این زمینه کردیم. با توجه به این‏ که پرسشنامه‏‌هاى تستى براى دانشجویان ذهنیّتى مشابه ذهنیت پرسش‏گر ایجاد می‌‏کرد تصمیم گرفتیم سؤال‏ها را به صورت تشریحى و کلّى مطرح کنیم تا پاسخ‏ها به واقعیت نزدیک‏تر گردد و از باورها و اعتقادات دانشجویان سرچشمه گرفته باشد. البته در حین بررسى پرسشنامه‌ها به صحت انتخاب خود بیش از پیش واقف شدیم. سؤالات پرسشنامه‌ها عبارت بود از:

الف) فرض کنید شما مسئول امور بانوان کشور هستید، اساسی‌ترین مسائل و مشکلاتى را که مورد توجه قرار می‌‏دهید چه خواهد بود(با توجه به اولویت‌‏ها)؟

ب) اگر شما مسئول امور بانوان کشور بودید، چه راهکارهایى را براى حل مسائل زنان پیشنهاد می‌‏کردید؟

ج) مهم‏ترین مسائلى را که دختران دانشجو با آن رو به‏ رو هستند چیست؟

د) چه راهکارهایى را براى حل مسائل و مشکلات دختران دانشجو پیشنهاد می‌‏کنید؟

ه) روند حل مسائل و مشکلات زنان را در جامعه کنونى ایران چگونه ارزیابى می‌‏کنید؟

پرسشنامه‌ها بین دانشجویان توزیع شد و پس از چند روز پاسخ‏هاى تفصیلى و گاه نیمه تفصیلى آن‏ها را دریافتیم و سپس به طبقه‏ بندى پاسخ‏ها و اولویت ‏بندى آن‏ها پرداختیم. مشکلاتى که بر سر راه تحقیق داشتیم عبارت بود از:

۱- چون سؤالات کلى بود برخى از دانشجویان که در نوشتن مشکل دارند و سخت می‌‏نویسند یا پاسخ نداده یا بسیار مجمل نوشته بودند.

۲- برخى می‌‏گفتند سؤالات سخت است لذا پاسخ ندادند.

۳- پاره‏اى دیگر می‌‏گفتند ما هیچ مشکلى نداریم همین که دانشگاه آمده‏ایم برایمان بس است!

در مجموع پرسشنامه‌هایى که دانشجویان آن‏ها را تکمیل کرده بودند(۱)، حاوى مطالب بسیار ارزنده ‏اى است که اینک به تنظیم چارچوب و طرح اصلى آن می‌‏پردازیم. مشکلات دختران دانشجو در یک نگاه‏ اگر بخواهیم به اجمال به مشکلات دختران دانشجو که در پرسشنامه‌ها ذکر شده است بنگریم، نکات جالب و قابل توجهى می‌‏یابیم. در این بخش از مقاله مشکلات به صورت کلى مطرح می‌‏شود و سپس در مورد هر یک و زیرمجموعه‏‌هاى آن‏ها، بحث خواهد شد. به نظر می‌‏رسد اولین و مهم‏ترین مسئله در مورد دختران دانشجو که دغدغه فکرى آن‏ها است، مسئله تحصیل و مشکلات مربوط به درس خواندن است. مشکلاتى هم‏چون کم بودن آگاهى و اطلاعات، ندانستن روش‏هاى صحیح مطالعه، داشتن اضطراب هنگام امتحانات و… و پس از این مشکل، مسئله اشتغال مطرح است و سپس ازدواج. گفتنى است که تفاوت آمار اشتغال و ازدواج خیلى زیاد نیست و نمی‌‏توان اولویت خاصى بین آن دو در نظر گرفت. مسائل اعتقادى و ناآگاهی‌هاى خانواده‏ ها نسبت به دین و مسائل مذهبى، مسائل روانى همانند عدم امنیّت و خودناباورى و… و نبود امکانات رفاهى و اقتصادى نیز از دیگر مسائل مورد ابتلاى دانشجویان دختر است. نکته قابل توجه این است که زمان و مکان در بیان نظرگاه ‏ها و نگرش‏ها و اولویت‏‌بندی‌ها بسیار مؤثر است؛ براى مثال، با توجه به این‏ که پرسشنامه‌ها دقیقاً در ایام ویژه امتحانى و قبل از فرجه‏ها بین خواهران توزیع شده، بدیهى است که دغدغه ذهن آن‏ها در چنین شرایطى به صورت مقطعى، درس خواندن، گذراندن امتحانات به بهترین وجه، مشروط نشدن و… است و اگر این پرسشنامه‌ها در ابتداى ترم توزیع می‌‏شد به یقین اولویت با مسائل دیگر بود. از این رو مشکلات تحصیلى و علمی‌ دانشجویان را نمی‌‏توان به عنوان مشکل اول آن‏ها مطرح کرد؛ چنان که در برخى از پاسخ‏ها در این مورد خاص، واژه «فعلاً» به چشم می‌‏خورد و این نمایانگر عدم اولویت بالاصاله است. به هر حال گذشته از مورد اول، مشکلات دختران دانشجو را می‌‏توان به صورت زیر اولویت‏بندى کرد:

۱- مسائل اجتماعى مانند اشتغال، ازدواج، ارتباط با استادان و دیگر دانشجویان و نبودن پست‏هاى مهم براى زنان و…؛

۲- مشکلات اعتقادى مانند ناآگاهى از فلسفه عبادات و حجاب، مبهم بودن نقش زن در دین اسلام و بى‏اهمیت بودن امر به معروف و نهى از منکر در دانشگاه، ارتباط‌هاى نامشروع، وجود منکرات به صورت عَلَنى و…؛

۳- مشکلات مربوط به دوره تحصیل مانند دور بودن از خانواده، مسائل اقتصادى در دانشگاه‏ها و رفت و آمدهاى زیاد بین شهر براى تحصیل و وطن و…؛

۴- مشکلات روانى مانند عدم امنیّت در شهر و در دانشگاه، احساس کمبود و فشار روانى، خودناباورى، عدم اعتماد به نفس، مسائل روانى ناشى از انحرافات جنسى هم‏چون استمنا، سُحق و ارتباط‌هاى نامشروع؛

۵ . مشکلات طبیعى در دانشگاه و خوابگاه‏ها هم‏چون نبودن امکانات رفاهى، سالن‏هاى ورزشى، نور نامناسب اتاق‏ها، غذاهاى نامطلوب و… .

نکته مهم و قابل توجه این است که مشکل ازدواج را – به عنوان اصلی‌ترین مشکل دختران دانشجو – می‌‏توان هم در زمره مشکلات روانى دانست و هم اجتماعى و هم جزء مشکلات اقتصادى. در مجموع ازدواج و اشتغال مهم‏ترین دغدغه فکرى دانشجویان است که اگر مسئولان امور بانوان و طراحان برنامه‏‌هاى ویژه بانوان، به این دو نکته مهم توجه نداشته باشند برنامه‏ ریزی‌‏هاى آنان سطحى و روبنایى خواهد بود و نتیجه مورد انتظار را نخواهد داشت. حاصل تحقیق‏‌هاى گوناگون با روش‏هاى متفاوت این است که دختران پیش از ازدواج دچار نوعى تحیّر و سردرگمی‌ و در نتیجه آن افسردگى می‌‏شوند. آن‏ها براى‏آینده خویش نمی‌‏توانند افق روشن و قابل اتکایى را تصور کنند و دیدن موارد متعددى در اجتماع که در زندگى خانوادگى دچار شکست شده اند، به تیره‌‏تر دیدن آینده از سوى دختران کمک می‌‏کند. براى ایجاد آرامش روحى – روانى و برقرارى ثبات فکرى و عملى در دختران دانشجو، باید تسهیلات ازدواج فراهم گردد. تجربه فردى نشان می‌‏دهد که دختران و پسرانى که ازدواج کرده اند در امر تحصیل موفق‏تر از مجردها هستند، اگرچه استثناهایى نیز در این زمینه وجود دارد ولى غالباً آنان که ازدواج کرده اند انگیزه‏‌مندترند و تلاشى مضاعف براى خروج از دانشگاه و ورود به صحنه زندگى می‌‏کنند. اکنون با توجه به اولویت‌‏هاى ذکر شده از سوى دانشجویان، به تفصیل و توضیح مسائل و مشکلات دختران دانشجو و ارائه راهکارها می‌‏پردازیم و امید آن داریم که یاریگر مسئولان فرهنگى جامعه باشد.

الف) مشکلات اجتماعى:‏ دانشجویى که با تلاش پیگیر و مداوم خود طلسم ورود به دانشگاه را شکسته است و به سرزمین آرزوهاى جوانان پاى نهاده، به یقین در سر سوداى استفاده از تخصص و علم خود را می‌‏پروراند. او از بدو ورود به دانشگاه براى خویش کاخ بلندى از آرزوها را می‌‏سازد و با اهدافى چون خدمت به جامعه انسانى، پیشرفت علم و دانش در کشور اسلامی‌ ایران، داشتن وجهه اجتماعى مناسب و ایجاد رضایت و خشنودى براى والدینى که بیش از دو دهه خون دل خوردند تا او را به دانشگاه بفرستند تا به قول آن‏ها «براى خود کسى شود» و یا «دستش به دهانش برسد» و… به آینده‏اى روشن چشم می‌‏دوزد. برخى رشته مورد تحصیل خود را اولین انتخاب می‌‏دانند و به آن عشق می‌‏ورزند و پاره‏اى دیگر تنها و تنها به عشق ورود به دانشگاه رشته پایین را برگزیده ‏اند، لذا با بی میلى نسبت به رشته خود، براى اتمام دوره تحصیل و خداحافظى با درس‏هایى که‏ دوست ندارند لحظه‏ شمارى می‌‏کنند. در میان دسته دوم برخى می‌‏مانند و تا آخر می‌‏سوزند و می‌‏سازند و برخى دیگر از میانه راه با همت بلند بر می‌‏گردند و تغییر رشته داده، تحصیل را براى خود زیبا و دوست‏ داشتنى می‌‏کنند. همه این تلاش‏ها و تحمل رنج‏ها و مشقت‏ها به امید آینده‏ اى بهتر است که باید از سوى مسئولان براى جوانان فراهم گردد؛ آینده‏ اى که از طریق ایجاد زمینه‏‌هاى مناسب اشتغال تضمین می‌‏شود و اکنون با توجه به بالا بودن رشد بیکارى در جامعه ما و زیاد بودن نیروهاى متخصص بیکار، به افسانه بیش‏تر شبیه است تا واقعیت! – اشتغال و دانشجو در رأس مشکلات اجتماعى، بحث اشتغال است.

در این باره مسائل زیر جالب توجه است:

۱- استادان دانشگاه با توجه به آشنایى بیش‏تر با فضاى بیرون از دانشگاه و داشتن اطلاعات آمارى در مورد بیکارى و کیفیت بازار کار و گاه به علت بی مهرى به نظام و به قصد ایجاد نوعى بدبینى در بین جوانان، بذر دلهره و اضطراب ناشى از مبهم بودن آینده کارى و شغلى آنان را در دل‏ها می‌‏افشانند و موجب دلمردگى و افسردگى می‌‏شوند.

۲- پاره‏ اى از رشته‏‌هاى انتخاب‏ شده از طریق دختران با معیارهاى فرهنگى جامعه سازگارى ندارد و براى اشتغال آنان مشکل‏ ساز است؛ مثلاً رشته‏‌هاى فنّى و مهندسى نه با روحیّه و روان طبیعى زنان ملایمت دارد و نه تضمین شغلى مناسب براى دختران مهندس وجود دارد و در واقع جامعه ما پذیراى این نیست که زنان مهندس در رأس کارها قرار گیرند و مردان زیرمجموعه آن‏ها باشند و این دغدغه فکرى دختران مشغول به تحصیل در رشته‏‌هاى مهندسى است.

۳- عدم تساوى حقوق زن و مرد در شغل‏هاى یک‏سان، نگرانى دیگرى است که از سوى دختران مطرح شده است.

۴- ناتوانى در جمع بین دو مهم، یعنى تربیت نسل آینده یا ایجاد محیط سالم‏ خانوادگى براى همسر و فرزندان و حضور اجتماعى و ورود به صحنه اشتغال و تولید و خدمات، از دیگر مسائلى است که بسیارى از دختران در انتخاب یکى از این دو مورد یا جمع بین آن‏ها دچار مشکل هستند و خواستار تشکیل کلاس‏هاى آموزشى مناسب براى انتخاب بهتر می‌‏باشند.

۵ . نکته دیگر درباره اشتغال، تجدید و کنترل ارتباط با نامحرم ‏ها و حفظ حدود شرعى و اجتماعى به گونه ‏اى متعادل است. به گفته آن‏ها مقید بودن به برخى از شئون اجتماعى موجب خروج از دایره شریعت و احکام و حدود الهى می‌‏شود و مقید بودن به احکام الهى مانع پایبندى به شئون اجتماعى است و براى حفظ و شناخت حدود و مرزها باید مؤلّفه ‏هاى دینى و اجتماعى بیش از پیش تبیین و تفسیر شوند.

۶- مشکل دیگر در زمینه اشتغال، تعارض مبحث اشتغال با درخواست همسران است. به عبارت دیگر، بسیارى از مردان اجتماع ما با شغل خارج از منزل براى زنان و استمرار ارتباط‌هایى که لازمه اشتغال است مخالف‏اند؛ به ویژه آن‏گاه که زنان آن‏ها باردار یا صاحب نوزادى می‌‏شوند که نیاز شدید به حضور فیزیکى و عاطفى مادر دارد، این مخالفت چهره جدّى‏ترى می‌‏یابد و موجب ایجاد تنش و اختلاف خانوادگى می‌‏شود.

۷- زنان در کشور ما قادر به داشتن مشاغل مهم نیستند و این مسئله روح برخى از دختران را آزار می‌‏دهد، به گونه ‏اى که تحصیل و مدرک را براى خالى نبودن عریضه، محترم می‌‏شمارند و خود را بازنده‏‌هاى میدان اجتماع و سیاست می‌‏دانند و براى مبارزه با این تقدیر پیش ‏ساخته در پى راه‏ حل می‌‏گردند. گفتنى است اشتغال آن گونه که تاکنون از آن بحث شده است تنها جنبه اجتماعى و اقتصادى ندارد. به عبارت دیگر، بُعد اجتماعى اشتغال و حضور در مجامع گوناگون و کسب وجهه اجتماعى را نمی‌‏توان به عنوان تنها اثر اشتغال زنان دانست و اگرچه محصول و نتیجه اشتغال بهینه شدن وضعیت اقتصادى است امّا یکى از مهم‏ترین مسائل مربوط به اشتغال، مسئله آرامش روانى است. بنابر آمارگیرى در کشورهاى ‏بزرگ دنیا، زنان شاغل کمتر از زنان غیرشاغل به افسردگى مبتلا می‌‏شوند(۲) و آن‏گاه که به دوران یائسگى می‌‏رسند به علت این‏ که نوعى رضایت از گذشته شغلى خود دارند دچار یأس و نومیدى نمی‌‏شوند و با افتخارات و خاطرات دوره جوانى و اشتغال خویش به زندگى خود رنگ رضایت و امیدوارى می‌‏بخشند. بنابراین بُعد روانى اشتغال را نیز باید در نظر گرفت و آن احساس رضایت و خشنودى از خدمت به جامعه بشرى است و نیز افزایش اعتماد به نفس که ناشى از مفید واقع شدن دانشجویان دختر براى اجتماع است. راهکارهایى که از سوى دانشجویان دختر براى رفع مشکل اشتغال مطرح شده است عبارت‏ند از:

الف) ایجاد بستر مناسب براى اشتغال زنان با توجه به رشته‏‌هاى مورد تحصیل آنان و متناسب با توانایی‌هاى زنان.

نکته قابل توجه در این زمینه این است که در حاصل تحقیق ۲۵ ساله در صد دانشگاه که در چهل کشور دنیا صورت گرفته آمده است: اگر هدف و کار افراد بیش از توانایی‌هاى آن‏ها باشد دچار اضطراب می‌‏شوند و اگر هدف و کارشان پایین‏‌تر از استعداد و توانایی‌هاى آن‏ها باشد، دچار افسردگى می‌‏گردند.(۳)

بنابراین اگر کسى با رشته تخصصى بالا و توانایی‌هاى زیاد به علت نابسامانى در سیستم اشتغال‏ سازى کشور، مجبور به انجام دادن کارهایى کمتر از حدّ توانایی اش باشد، دچار افسردگى و دلمردگى می‌‏شود و این اختلال روانى در نگاه کلان، موجب ایجاد بحران‏هاى روانى در جامعه می‌‏شود.

ب) ایجاد مراکز و کارخانه‏ هایى که پرسنل آن زنان باشند تا دختران دانشجو در رشته‏‌هاى فنّى و مهندسى در محیط سالم و به دور از ارتباطات غیرصحیح و غیرشرعى جذب بازار کار شوند.

ج) در مرحله قانون‏گذارى براى زنان شاغل، حتماً وظایف اصلى آنان که تربیت نسل آینده و همسردارى است، لحاظ شود تا اشتغال مانع انجام وظیفه آن‏ها نشود.

د) ارتباط تنگاتنگ و نزدیک بانوان نماینده مجلس با دختران دانشجو و آشنایى با مشکلات فعلى و نیز مسائل و مشکلاتى که احتمالاً در آینده گریبان‌گیر آن‏ها می‌‏شود و ایجاد امیدوارى از سوى آنان براى اشتغال زنان در آینده.

ه) ترویج فرهنگ صحیح اشتغال بانوان از طریق رسانه‏‌هاى گروهى به ویژه صدا و سیما. باید براى مردم این باور را ایجاد کرد که اشتغال زنان به معناى مبارزه با مردان یا در دست گرفتن نبض اقتصاد جامعه و برتر جلوه دادن جنس زن به مرد نیست. باید با شعارهاى فمینیستى از هر نِحله و ترکیبى جلوگیرى کرد تا بستر مناسب و طبیعى براى اشتغال زنان فراهم شود. اقتصاد و فرهنگ ما سفره‏اى گسترده است که نیاز به تعاون دو جنس مرد و زن دارد تا موانع از سر راه برداشته و رشد و پویاى در آن یافت شود. به زنان جامعه تعلیم دهیم که زندگى میدان مبارزه زن و مرد نیست و در قرن بیست و یکم باید این دو پیکره اجتماع با تعاون و همکارى راه زندگى را هموار کنند و در کنار یکدیگر آینده‏اى سعادتمندانه را بسازند.

و) چنان‏که اخبار نگران‏‌کننده در مورد کمبود فرصت‏هاى شغلى براى زنان در سطح وسیع و گسترده پخش می‌‏شود، اخبار امیدوارکننده در این زمینه را نیز از طریق شبکه‏‌هاى خبرى و اطلاع‏ رسانى به سمع و نظر دانشجویان برسانند تا از نگرانى و اضطراب آن‏ها کاسته شود و درصدد حلّ این معضل برآیند؛ براى مثال کارشناسان در این زمینه می‌‏نویسند: زنان در مقایسه با مردان از فرصت‏‌هاى شغلى بالقوه کمترى برخوردار هستند که این مشکل می‌‏تواند از طریق افزایش سطح تحصیلات و مهارت، تغییر نگرش‏‌هاى ‏ حاکم بر جامعه و تغییر قانون کار تخفیف یابد. این عوامل باعث شده است که ایران در مقایسه با کشورهاى دیگر فقط ۱۲ درصد سهم اشتغال براى زنان داشته باشد.(۴)

ارتباط‌ها و مشکلات دختران‏

مشکل مهم دیگر در دوران تحصیل براى دختران دانشجو، ارتباط و کیفیت آن است و این مقوله از زیر مجموعه‏‌هاى مشکلات اجتماعى است. بحث ارتباط‌هاى دانشجویان دختر را در دو بستر می‌‏توان بررسى کرد:

الف) ارتباط‌هاى مشروع که برخى در ارتباط با استاد و برخى دیگر در رابطه با همکلاسی‌هاى مذکر و برخى دیگر مربوط به همکلاسی‌هاى مؤنث و دوستان خوابگاهى است. خاستگاه این مشکل نیز گاهى روانى است یعنى دختران به علت کمرویى و ضعف نفس یا عدم تربیت صحیح خانوادگى و گاه به علت ندانستن حدود ارتباط‌ها دچار مشکل می‌‏شوند. اَشکال مختلف این مسئله عبارت‏اند از:

– سخن نگفتن در مورد مسئله اى که می‌‏دانند، به علت احتمال مسخره شدن از سوى دیگران؛

– نوعى حیا و حُجب منفى و احترام افراط گرایانه به استاد و در نتیجه ترس از بیان عقیده؛

– ترس و اضطراب ناشى از عدم اعتماد به نفس هنگام ارائه درس به استاد یا کنفرانس‏‌هاى کلاسى؛

– ندانستن حدود و میزان ارتباط صحیح با دیگران به گونه‏اى که زمینه سوء استفاده ایجاد نشود؛

– شماتت از سوى دوستان همکلاسى به سبب عدم ارتباط با دیگران؛

– ترس از سوء ظن‏‌هاى دیگران یا در مظان تهمت قرار گرفتن و در نتیجه انزواگزینى؛

– آشنا نبودن با اصول ارتباط و در نتیجه عدم برقرارى ارتباط صحیح با دوستان هم اتاقى و همکلاسى.

ب) ارتباط‌هاى نامشروع‏ – راهکارهاى پیشنهادى از سوى دختران دانشجو در زمینه رفع مشکل ازدواج از سوى دختران راه‌حل‏ هایى ذکر شده است که برخى نیاز به برنامه ریزى کلان در سطح کشور دارد و برخى دیگر با اندک تدبیر مسئولان دانشگاه و مسئولان امور بانوان قابل حل است. با توجه به این‏ که «انگیزش» از نظر روانى در رفتارهاى افراد نقش اساسى دارد و حتى برخى از اندیشمندان تربیتى و روانشناسى تاریخچه پیدایش علم روان‏شناسى را به پیدایش انگیزش متصل می‌‏کنند و چون انگیزش از هنگام خلقت اولین انسان وجود داشته و موجب بروز رفتارهاى مثبت و منفى او می‌‏شده است تاریخ علم روان‏شناسى را همزمان با تولّد اولین انسان می‌‏دانند، باید به انگیزش ارتباط‌ها توجه کرد. شاید یکى از انگیزه‏‌ها نمایش فیلم‏ هایى است که ارتباط‌هاى غیر متعارف را تبلیغ می‌‏کند و آن را به عنوان نیازى اساسى در درون افراد در می‌‏آورد. استفاده از فیلم‏ هایى چون «دخترى با کفش‏هاى کتانى»، «شوکران»، «مرد عوضى» و… که هر یک به نوعى، تیشه به ریشه باورهاى دینى زده و باعث ازدیاد فرار دختران و افزایش ارتباط‌هاى ناصحیح و شکستن قداست‏‌ها است، پرده ‏هاى حیا را در میان دختران دریده و آن‏ها را به سوى روابط عاشقانه غیر منطقى و نامشروع می‌‏کشاند. دخترانى که پیش از ورود به دانشگاه در هاله ‏اى از قداست و حجب و حیا بودند، امروز براى این‏ که از قافله تمدن و کاروان تجدّد! عقب نمانند، با الهام از الگوهاى غربى، به ارزش‌‏ها و باورهاى دینى پشت می‌‏کنند و این، حاصل تسامح و تساهل در مقوله‏‌هاى فرهنگى و دینى است. بنابراین تغییر روش و منش فرهنگى، اولین راهکار براى مهار و معنادار کردن ارتباط‌هاى دختران و پسران است.

نکته دیگر، تبیین و تغییر حدود و مرزهاى ارتباط‌ها و روشنگرى است که باید توسط متولیان دین، اعم از مبلغان، نویسندگان، هنرمندان و… صورت گیرد. در واقع، ارتباط‌هاى تعریف نشده، باید بررسى شود. توجه به نیازِ «تعلّق» که از نظر اندیشمندان تربیتى یک نیاز مهم اجتماعى است و ارائه راه‌حل‌هاى مناسب براى برآوردن این نیاز نیز راهگشاى این قضیه خواهد بود. در این زمینه باید به خانواده‏‌ها نیز آموزش داد که عشق و محبت خود را بدون تبعیض و با تساوى بین فرزندان تقسیم کنند و چتر عاطفه خود رابر سر فرزندان جوان بگسترانند تا آن‏ها براى ارضاى «نیاز به محبت و داشتن تکیه گاه معنوى» به دیگران روى نیاورند.

پی نوشت:

۱ . علاوه بر روش پرسش و پاسخ که از طریق پرسشنامه‌ها بود، با استفاده از بیش از هزار مورد مشاوره خصوصى که در طول یک ماه مبارک رمضان با دانشجویان دانشگاه اهواز داشتم و پیش از آن در دیگر دانشگاه‏ها، به تنظیم طرح اصلى پرداختم.

۲ . جوآن بوریس آنکو، جلوه‏‌هاى زندگى یک زن.

۳ . برگرفته از سخنرانى دکتر هلاکویى در سمینار روان‏شناسى کمال.

۴ . پیام زن،سال نهم، ش ۱۰، دى ماه ۱۳۷۹، ص ۳۲

منبع: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان

ناهید طیبى‏