کتاب حلیه المتقین

اشاره:

حِلْیه الْمُتَّقین، کتابی فارسی و همه‌فهم درباره اخلاق، آداب و سنن اسلامی، اثر علامه محمدباقر مجلسی (۱۰۳۷-۱۱۱۰ق). چنانکه علامه مجلسی گفته، کتاب، ترجمه روان روایات معتبر شیعه است. حلیه المتقین در ۱۴ باب و یک خاتمه تنظیم شده و آداب لباس پوشیدن، آداب خوردن و آشامیدن، ازدواج و معاشرت با زنان و فرزندان و مردم، آداب تجارت کردن و سفر، از جمله مطالب کتاب است.

علامه مجلسی، کتاب حلیه المتقین را در سال ۱۰۸۱ق، در ۴۴ سالگی نوشته است. این کتاب بارها چاپ و به زبان‌های عربی و اردو ترجمه شده است. محمدتقی بهار، مهمترین کار علامه مجلسی پس از تألیف بحار الانوار را نوشتن آثاری به زبان فارسی دانسته است.

محمدباقر اصفهانی‌ (۱۰۳۷-۱۱۱۰ق)، مشهور به علامه مجلسی و مجلسی دوم، فرزند محمدتقی مجلسی، مشهور به مجلسی اول است.[۱] علامه مجلسی، در ۱۰۳۷ قمری در اصفهان متولد شد.[۲] مجموعه عظیم روایی بحارالانوار و همچنین کتاب مرآه العقول در شرح اصول کافی از مهمترین آثار او دانسته شده است.[۳]

علامه مجلسی، در دوره شاه سلیمان صفوی، عهده‌دار منصب شیخ الاسلامی شد و تا پایان عمر این مسئولیت را به عهده داشت.[۴] شیخ حرّ عاملی، هم‌عصر علامه مجلسی، او را محقق، فقیه، متکلم، محدث ثقه و دارای تألیفات سودمند بسیار خوانده است.[۵] مجلسی دوم، از معدود عالمانی بوده که آثاری به زبان فارسی نگاشته است تا قابل استفاده عموم باشد؛ از جمله حیات القلوب، حلیه المتقین و جلاء العیون.[۶] بیش از ۵۰ اثر فارسی به وی نسبت داده شده است.[۷] محمدتقی بهار، شاعر و ادیب برجسته معاصر در ایران، مهمترین کار علامه مجلسی پس از تألیف بحار الانوار را تالیف آثاری به زبان فارسی دانسته که به گفته او، اهل علم تا آن روز چنان کاری نکرده بوده‌اند.[۸]

انگیزه و تاریخ تألیف

چنانکه علامه مجلسی در مقدمه کتاب حلیه المتقین گفته، این کتاب را به درخواست عده‌ای نوشته که از او رساله‌ای مختصر و همه‌فهم خواسته‌اند درباره آدابی که با سند معتبر از ائمه نقل شده است.[۹]

علامه مجلسی در ۵ رجب سال ۱۰۷۹ق آن را نوشته[۱۰] و آقابزرگ تهرانی هم می‌نویسد تألیف حلیه المتقین در ۲۶ ذی الحجه سال ۱۰۸۱ق به پایان رسیده است؛[۱۱] یعنی در ۴۴ سالگی علامه مجلسی.[۱۲]

محتوای کتاب

حلیه المتقین، کتابی است به زبان فارسی، درباره اخلاق، آداب و سنن اسلامی که چنانکه مجلسی گفته، ترجمه روان روایات شیعه است.[۱۳]

کتاب، ۱۴ باب و یک خاتمه دارد و هر فصل حاوی ۱۲ فصل است. هر کدام از بخش‌های کتاب، در بیان آدابی است؛ از جمله در بیان آداب لباس، آداب زیور پوشیدن و خضاب کردن، خوردن و آشامیدن، ازدواج و معاشرت با زنان و تربیت فرزندان، مسواک کردن و تراشیدن سر، آداب بوی خوش داشتن، حمام رفتن و غسل کردن، خوابیدن و بیدار شدن، معاشرت با مردم، سلام کردن، آداب داخل شدن در خانه و بیرون رفتن از آن، آداب پیاده رفتن و سوار شدن و تجارت کردن و سرانجام در آداب سفر.[۱۴] عناوین ابواب مختلف کتاب عبارتند از:

1. آداب جامه و لباس پوشیدن.
2. آداب زیور پوشیدن مردان و زنان، سرمه کشیدن، در آینه نظر‌کردن و خضاب کردن.
3. آداب خوردن و آشامیدن.
4. دربیان فضیلت تزویج و آداب معاشرت با زنان و چگونگی تربیت فرزندان.
5. آداب مسواک کردن، شانه کردن، ناخن و شارب گرفتن، سر تراشیدن و امثال آن.
6. آداب بوی خوش استعمال کردن، گل بوئیدن و روغن مالیدن.
7. آداب استحمام و متعلقات آن و آداب بعضی از غسل‌ها.
8. آداب خوابیدن و بیدار شدن.
9. آداب حجامت کردن، تنقیه و ذکر خواص بعضی از ادویه و معالجه بعضی از امراض و ذکر بعضی از ادعیه.
10. آداب معاشرت با مردم و حقوق اصناف.
11. آداب مجالس مانند سلام، مصافحه، معانقه، بوسیدن و امثال اینها.
12. آداب داخل شدن خانه و بیرون رفتن از آن.
13. آداب پیاده رفتن، سوار شدن، بازار رفتن، تجارت، زراعت و نگهداری چهارپایان.
14. آداب سفر.
15. خاتمه: در بیان بعضی از آداب متفرقه و فواید سودمند.[۱۵]

ترجمه‌ها و تلخیص‌ها

1. حلیه المتقین علامه مجلسی، ترجمه‌ها و تلخیص‌های بسیاری دارد؛ از جمله:
2. تلخیص، فصل‌بندی و تنظیم محمدباقر فشارکی (متوفای ۱۳۱۵ق) با عنوان «آداب الشریعه».[۱۶]
3. تلخیص شیخ عباس قمی با نام مختصر الابواب فی‌السنن و الآداب.[۱۷]
4. ترجمه به عربی، اثر علی عبدالحسین شبستری.[۱۸]
5. ترجمه به عربی، توسط خلیل رزق‌ عاملی در سال ۱۹۹۴م در بیروت و چاپ دوباره با تحقیق جدید، در سال ۱۹۹۶م.[۱۹]
6. ترجمه به اردو، اثر سید مقبول احمد دهلوی در ۱۳۳۸ با نام تهذیب اسلام.[۲۰]

پی نوشت:

1. دوانی، «شرح حال علامه مجلسی»، ص۲۲.
2. دوانی، «شرح حال علامه مجلسی»، ص۲۲.
3. دوانی، «شرح حال علامه مجلسی»، ص۲۳.
4. دوانی، «شرح حال علامه مجلسی»، ص۲۴.
5. دوانی، «شرح حال علامه مجلسی»، ص۲۶-۲۷.
6. دوانی، «شرح حال علامه مجلسی»، ص۳۱.
7. دوانی، «شرح حال علامه مجلسی»، ص۳۴-۳۶.
8. مهدوی دامغانی، «نگاهی به پاره‌ای از آثار فارسی علامه مجلسی»، ص۱۷-۱۸.
9. علامه مجلسی، حلیه المتقین، ۱۳۶۹ش، ص۳ و ۴.
10. درگاهی، کتاب‌شناسی علامه مجلسی، ۱۳۸۶ش، ص۲۲۸.
11. آقابزرگ تهرانی، الذریعه، دار الأضواء، ج۷، ص۸۳.
12. مهدوی دامغانی، «نگاهی به پاره‌ای از آثار فارسی علامه مجلسی»، ص۲۷.
13. مهدوی دامغانی، «نگاهی به پاره‌ای از آثار فارسی علامه مجلسی»، ص۲۷.
14. صدرایی خویی، میراث مشترک ایران و هند، قم، ج۲، ص۲۰۰-۲۰۱.
15. علامه مجلسی، حلیه المتقین، ۱۳۶۹ش، ص۴ و ۵.
16. آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، دار الأضواء، ج۱، ص۲۱.
17. آقابزرگ تهرانی، الذریعه، دار الأضواء، ج۲۰، ص۱۷۶.
18. آقابزرگ تهرانی، الذریعه، دار الأضواء، ج۱۲، ص۲۳۸.
19. «من أنباء التراث»، ص۴۵۸.
20. آقابزرگ تهرانی، الذریعه، دار الأضواء، ج۴، ص۵۰۸.

منابع

1. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه إلی تصانیف الشیعه، بیروت، ‌دار الأضواء.
2. دوانی، علی، «شرح حال علامه مجلسی»، در شناخت‌نامه علامه مجلسی، به کوشش مهدی مهریزی و هادی ربانی، ج۱، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۷ش.
3. صدرایی خویی، علی، میراث مشترک ایران و هند، ج۲، زیر نظر سید محمود مرعشی نجفی، قم، کتابخانه بزرگ حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، بی‌تا.
4. درگاهی، حسین، کتاب‌شناسی علامه مجلسی، تهران، شمس الضحی، ۱۳۸۶ش.
5. علامه مجلسی، محمدباقر، حلیه المتقین، تهران، نشر لقمان، ۱۳۶۹ش.
6. «من أنباء التراث»، در مجله تراثنا، سال ۱۴، جمادی الثانی ۱۴۱۹ق، ش۱ و ۲.
7. مهدوی دامغانی، محمود، «نگاهی به پاره‌ای از آثار فارسی علامه مجلسی»، در شناخت‌نامه علامه مجلسی، به کوشش مهدی مهریزی و هادی ربانی، ج۲، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۷ش.

منبع: ویکی شیعه