مفهوم غیبت امام زمان (ع)

یکی از موضوعاتی که پیرامون وجود حضرت مهدی (ع) مطرح است، مسأله چگونگی غیبت آن حضرت می‏باشد، بدین معنی که آیا دیده نشدن آن عزیز همان ناپیدایی وغیبت جسمی است، یا به معنای ناشناسی وغیبت معرفتی می‎باشد.برای روشن شدن امر انواع غیبت را مورد بررسی قرار می دهیم.

انواع غیبت
۱. غیبت معرفتی: غیبت معرفتی، همان غیبت شخصیتی وحقوقی است. در این فرض امام زمان (ع) از دید معرفتی ما مخفی است، یعنی آن حضرت به طور عادی زندگی می‎کند و مردم کوچه و بازار او را ملاقات کرده و با او نشست و برخاست و معاشرت می‎کنند وحضرت با مردم همدم و هم صحبت می‎‏شود ولی مردم شناخت و معرفت به این که، این شخص امام زمان (ع) است ندارند. حکمت الهی چنین اقتضا کرده که حضرت به وسیله ناشناس ماندن از خطرات احتمالی ستمگران و ظالمان در امان بماند تا ذخیره‏ای برای روزی که بشر نیاز به حضور او دارد باشد. روایاتی بر این نظریه دلالت می‎کند .از جمله روایتی از امام صادق(ع)که فرموده: « در صاحب این امر (حضرت مهدی) سنت‏هایی از پیامبران(ع) است … و سنتی از یوسف (ع) دارد که مستور بودن است. خداوند بین او و مردم حجابی قرار می‏دهد، به طوری که او را می‏بینند ولی نمی‎شناسند[۱].
۲. غیبت جسمانی به دلیل نامرئی بودن امام زمان (ع): به این معنی که امام روی همین زمین است و اینجا زندگی می‏کند و به جاهای مختلف می‏رود و از احوالات و رفتار شیعیان مطلع می‎شود و آنها را مورد عنایت و لطف خود قرار می‏دهد، ولی هیچ کس وجود حضرت را با چشمان ظاهری نمی‎بیند، چنانکه حضرت خضر(ع) چنین است. امام رضا (ع) فرموده: «خضر (ع) آب حیات نوشیده و تا نفخ صور زنده است، او به نزد ما می‏آید و سلام می‎دهد ما صدای او را می‏شنویم… و در هر سال در مراسم حج حاضر است … ولی ما او را نمی‏بینیم» [۲].
این نوع اختفا که همان ناپیدائی است، با اختفا به صورت ناشناس بودن، فرق دارد، زیرا اختفا به صورت ناشناسی به طور عادی صورت می‏‎گیرد و هیچ گونه مؤونه‏ای ندارد. و اما استتار به شکل نامرئی بودن نیاز به اعجاز دارد، تا حضرت در حین حضور، ظهور نداشته باشد…
۳. غیبت جسمانی به دلیل تصرف در چشمان مردم: در این فرض ناپیدائی حضرت مهدی (ع) به خاطر دخل و تصرف ایشان در چشمان مردم است. در این مورد نیز نیاز به اعجاز و قدرت الهی است تا در حین حضور و ظهور امام (ع) در میان مردم و حضور و ظهورشان در اجتماعات و تجمعات، دیده نشود. در قرآن کریم و روایات به مواردی اشاره شده که با معجزه الهی، افرادی نمی‎توانستند یک موجود قابل دیدن را مشاهده نمایند مثل ایه نهم سوره یس که می فرماید: «پیش روی آنان سدی قرار دادیم، و در پشت سرشان سدی و چشمانشان را پوشانده‏ایم، لذا نمی‎بینند»[۳] از عبد الله بن مسعود در شان نزول این ایه نقل شده: که قریش کنار در خانه رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) جمع شدند، آن حضرت از منزل بیرون آمدند و بر سر آنان خاک پاشید و آنان حضرت را نمی‎دیدند.[۴] و در آیه دیگر میفرماید: وقتی قرآن می‎خوانی، بین تو و کسانی که به آخرت ایمان نمی‎آورند پرده‏ای پوشیده قرار می‎دهیم. [۵]
معجزه به دو صورت متصور است یا در بیننده اثر می‏گذارد، یا در دیده شده، تصرف در بیننده به این صورت است که او را از دیدن چیزی که در جلو اوست ناتوان کند و مکان را تهی از امام ببیند و اما تصرف در دیده شده (چیزی که قابل دیدن است) واضحترین راهش این است که معجزه میان رسیدن صورت نوری (تصویر) صادر شده از جسم حضرت مهدی (ع) یا ابداع صورتی او و غیر این ها از آنچه که حواس پنج‎گانه دریافت می‎کند حایل شود و نگذارد که به بیننده یا شنونده برسد. بدین ترتیب این شخص از ادراک واقعیتی که پیش روی او نهاده شده است عاجز می‎شود. هر دو صورت در امام متصور است. از سخنان صاحبان فن و بزرگان علم و ادب استفاده می‌شود از انواع غیبتی که برای امام زمان(ع) متصور است نوع اول بیشتر محتمل است، یعنی غیبت معرفتی به این صورت که امام زمان(ع) به طور عادی در میان ما زندگی می‌کند ولی ما او را نمی‌شناسیم و ممکن است روزی حضرت ایشان را زیارت نماییم ولی نمی‌شناسیم و معرفت به او نداریم. اگر چه آیت الله صافی می‌فرمایند: هر دو صورت در رابطه با امام(ع) متصور است.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
۱- ماهنامه مبلغان شماره ۲۴ از معاونت تبلیغ و آموزش‎های کاربردی حوزه علمیه تهران ۱۴۲۲ق(چگونگی غیبت امام زمان)
۲- امامت و مهدویت نویسنده:آیه الله صافی گلپایگانی، جلد ۳.
۳- منتخب الاثر،نویسنده: آیه الله صافی گلپایگانی،قم، مؤسسه سیده معصومه، چاپ اول.

پی نوشت:
[۱] . صدوق،  کمال الدین و تمام نعمه، قم، مؤسسه النشر الاسلامی ،ج ۲، باب ۳۳ ح ۴۶.
[۲] .محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، تهران ، کتابفروشی اسلامی، سوم ج ۵۱، ص ۲۲۱ – ۲۲۲.
[۳] . سوره یس، آیه ۹.
[۴] .طبرسی، مجمع البیان، تهران، کتابفروشی اسلامی ۱۳۹۰ق، ج ۸، ص ۴۱۶.
[۵] .طبرسی،همان، سوره اسراء، ذیل آیه ۴۵.