محاسبه النفس اللوامه

اشاره:

مُحاسِبَهُ النّفس اللوّامَه و تَنْبیهُ الرّوح النوّامَه، کتابی اخلاقی به زبان عربی نوشته کفعمی (متوفای ۹۰۵ق). این کتاب درباره محاسبه نفس آدمی است که مؤلف تلاش کرده، با استناد به آیات، احادیث، حکمت‎ها، عبارات ادبی، امثال و اشعار به ترغیب انسان برای تنزیه و طهارت نفس خویش بپردازد.

تقی الدین ابراهیم بن علی عاملی کفعمی از عالمان شیعه در قرن نهم هجری است. وی در جبل عامل می‌زیسته و نسبش به حارث همدانی می‌رسد. کفعمی به دلیل مهارت در دانش‌های مختلف در عصر خویش و تسلط به علوم متعدد، تألیفات متنوعی را پدید آورده است؛ از این رو شخصیت نگاران و تراجم نویسان از او به بزرگی یاد کرده‌اند. المصباح و البلد الامین از جمله آثار مشهور وی در دعا و زیارات است.

نام کتاب

مؤلف صریحا به اسم کتاب اشاره نکرده، اما اشاره‌ای به نقل او شده که در مقدمه کتاب آورده است: «فحق علی کل ذی علم و حتم علی کل ذی حزم… محاسبه النفس اللوامه و تنبیه الروح النوامه.»[۱]

چاپ کتاب به همراه محاسبه النفس سید بن طاووس و کشف الریبه

ساختار کتاب

کفعمی در این کتاب، منابع احادیث را ذکر نمی‌کند و محقّق کتاب نیز آن‎ها را استخراج نکرده است. گویا نویسنده این احادیث را از متونی که در اختیار داشته و به دست ما نرسیده، برگرفته است. نویسنده از ادبیات خود بهره جسته و متن اخلاقی مسجع و شیوایی را عرضه می‌کند.[۲]

وی در این کتاب به آیات ترغیب و اخطار، احادیث پیامبر(صلی‌الله علیه و آله) درباره تحذیر و ترغیب، امر و نهی و مواعظ، حکمت و امثال، لطائف زیبا، عبارت ادبی و اشعار پرداخته است.[۳]

آقا بزرگ تهرانی در الذریعه درباره کتاب می‌نویسد: «این کتاب را کفعمی در سال ۸۹۵ق به پایان رسانده و شامل مواعظ حسنه و مخاطبه نفس با عباراتی تأثیرگذار است.»[۴]

نسخه ها

محقق کتاب، ۴ نسخه خطی از کتابخانه آستان قدس رضوی را برای تحقیق نام می‌برد که بر اساس آن به اختلاف نسخه‎ها، استخراج آیات قرآنی، شرح کلمات مشکل و… پرداخته است.[۵]

ترجمه و چاپ

این اثر با کتاب محاسبه النفس سید بن طاووس ترجمه شده است. نشر مرتضوی این کتاب را با محاسبه النفس سید بن طاووس و کشف الریبه شهید ثانی منتشر کرده است. همچنین مؤسسه قائم آل محمّد(عج‌الله فرجه) قم و نیز مؤسسه الفکر الإسلامی بیروت کتاب کفعمی را مستقلاً با تحقیق فارس الحسّون، چاپ کرده‌اند.[۶]

پی نوشت:

1. کفعمی، محاسبه النفس، ۱۴۱۳ق، ص۳۶.
2. پژوهشگاه قرآن و حدیث.
3. کفعمی، محاسبه النفس، ۱۴۱۳ق، ص۲۹.
4. تهرانی، الذریعه، ج۲۰، ص۱۲۱.
5. کفعمی، محاسبه النفس، ۱۴۱۳ق، ص۲۹.
6. پژوهشگاه قرآن و حدیث.

منابع:

1. کفعمی، ابراهیم بن علی، محاسبه النفس، تحقیق: الشیخ فارس الحسون، قم، مؤسسه قائم آل محمد(عج)، ۱۴۱۳ق.
2. تهرانی، آقا بزرگ، الذریعه، بیروت، دارالاضواء.
3. منبع: ویکی شیعه