علت گریه بر امام حسین (ع)

پرسش:

چرا برای ائمه اطهار (علیهم السلام) غیر از امام حسین ـ علیه السلام ـ گریه و عزاداری می کنیم؟

پاسخ:

گریه و خنده از عوارض وجودی انسان هستند که بسیاری از حالات روحی و درونی انسان در این دو حالت بروز و ظهور پیدا می کنند و فطرت انسان بر این نهاده شده که در هنگام از دست دادن محبوب، اندوهگین و در هنگام شادی آنها، خشنود می شود^(۱) و غالباً این اندوه و شادی باعث بروز گریه و خنده می شوند و دین مبین اسلام که قوانین آن با فطرت مطابق است^(۲). بر این امر صحّه گذارده و رئیس مذهب، پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و صحابه او به خاطر از دست دادن عزیزان خود غمگین می شدند و گریه می کردند که موارد متعددِ آن در متون شیعه و اهل سنت نقل شده از جمله گریه پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ برای پسرش ابراهیم^(۳) یا برای فاطمه بنت اسد.^(۴)
حال اگر ما شیعیان در مصیبت ائمه ـ علیهم السلام ـ عزاداری و گریه می کنیم به این دلیل است که آنان محبوب ما هستند و تار و پود وجودمان، با عشق و محبّت آنان عجین شده و این اظهار محبت در حقیقت اداء حق رسالت است چرا که پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ در ازای رسالت و هدایت گری خویش، فقط مودتِ ذی القربی را طلب نموده: قل لا اسئلکم علیه اجراً الا الموده فی القربی^(۵) با توجه به این که خودِ اهل سنت گفته اند که منظور از قربی فاطمه، علی و فرزندان اوست.^(۶) و محبّ واقعی کسی است که در شادی آنان مسرور و در مصیبت آنان اندوهگین باشد و این اختصاص به زمان رسول اللّه ـ صلی الله علیه و آله ـ ندارد بلکه برای تمامی زمان‌ها و همه مسلمانان ثابت است و هر مسلمانی در هر کجا و هر زمان موظّف به اداء حق رسالت است. و حتی در عزای امام حسین ـ علیه السلام ـ به خاطر ضایع شدن اجر رسالت و جاری شدن ظلم و جور در حق اهل بیت و ذوی القربی پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ آسمان و زمین گریستند و این مطلب را مفسرین شیعه و اهل سنّت در ذیل آیه: فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما کانُوا مُنْظَرین^(۷) ذکر کرده اند.^(۸)
هم چنین از رسول گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ نقل شده: «الزموا مودتنا اهل البیت فانه من لقی اللّه و هو یحبّنا دخل الجنّه بشفاعتنا. همیشه با مودت ما اهل بیت همراه باشید، پس کسی که در روز قیامت خداوند را ملاقات کند در حالی که ما را دوست بدارد به واسطه شفاعت ما داخل بهشت خواهد شد».^(۹)
و به قول شافعی: یا اهل بیت رسول اللّه حبکــم فرض من اللّه فی القرآن أنزله^(۱۰)
نکته دیگر اینکه عزاداری در مصائب ائمه ـ علیهم السلام ـ در واقع یک حرکت اجتماعی بر ضد ظلم و جور و احیاء عدل و سنّت پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ است چرا که بنی امیه. که به گفته خود اهل سنت، از طرف پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ شرالملوک نامیده شدند.^(۱۱) و هم چنین بنی عباس، با خیانت ها و ستم هایی که در حق اهل بیت ـ علیهم السلام ـ روا داشتند اجر رسالت را ضایع نمودند و مسیر اسلام را منحرف ساختند و عزاداری شیعیان در حقیقت اظهار برائت از ستمگران زمان و زنده کردن ارزش هاست و یکی از نمونه های بارز آن انقلاب اسلامی ایران است که مردم با الهام از مکتب عاشورا و قیام امام حسین ـ علیه السلام ـ بر علیه حاکمان جور قیام نمودند و به ارزش های اسلامی جان تازه ای بخشیدند.
علاوه برآنچه گفته شددر عزاداری شیعیان و در ماتم و عزای ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ ، به خصوص حسین ابن علی ـ علیه السّلام ـ اهداف مهمی وجو دارد، از جمله شناساندن مقام پیشوایان، افزایش عشق و محّبت به اهل بیت ـ علیهم السلام ـ اثبات حقانیت نهضت حسینی، یاد مصائب اهل بیت، همدردی با رسول الله و امیرالمؤمنین و فاطمه زهرا ـ علیهم السّلام ـ الگوپذیری از جریان عاشورا، تکریم ائمه و ارزش های والای انسانی، رشد فضائل و کرامت های انسانی و الهی، و پرورش روحیه شهادت طلبی.
در بیان اهداف عزاداری، باید گفت عزاداری که در میان شیعیان به عنوان یک سنّت رایج شده، انگیزه های گوناگونی دارد که به طور اختصار عبارت است از:
۱. شناساندن مقام پیشوایان بزرگ اسلام. که سراسر زندگی آنان برای جامعه اسلامی الگو و سرمشق است، خواه در مبارزه با طاغوتیان یا مسائل اخلاقی اخلاقی، معنوی و… چرا که در همین مجالس، خطیبان و واعظان به بیان مقام و شخصیت ائمه معصومین و توضیح راه و رسم آنان می پردازند.
۲. ایجاد وحدت بین صفوف مختلف پیروان. از ملل گوناگون با زبان ها، رنگ ها و نژادهای مختلف. اگر مراسم پرشکوه حج، گردآورنده همه مسلمانان از فرقه ها و ملل مختلف جهان است، باید گفت مراسم عزاداری سرور شهیدان حضرت حسین بن علی ـ علیه السّلام ـ که در کشورهای مختلف برگزار می شود یکی از بهترین جلوه های اتحاد شیعیان می باشد.
۳. افزایش عشق و محبت به اهل بیت. که پاداش رسالت پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ است چنان که در قرآن کریم می فرماید: قُلْ لا أَسْئَلُکمْ عَلَیهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبی^(۱۲) بگو من بر رسالت خویش، مزد و اجری جز ابراز علاقه و دوستی به خویشاوندانم نمی خواهم. محبت ورزیدن به ذوی القربی، مصادیق متعددی دارد که یکی از مصادیق بارزش این است که در شادی آنان شاد و در حزن ایشان، اندوهناک باشیم.
۴. کمال خواهی و فضیلت طلبی. عزاداری ها پیوند قلبی و ارتباط باطنی با حجت های الهی و ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ را در پی دارد، چرا که شیعیان و محبّین اهل بیت با تمام احساس و عواطف و با همه وجود، در مجالس امام حسین ـ علیه السّلام ـ شرکت، می کنند به گونه ای که بین خود و آن حضرت یک پیوند معنوی برقرار ساخته اند و همین امر به طور محسوس در رفتار و اخلاق ایشان تأثیر گذاشته و آنان را به صراط مستقیم هدایت کرده و کمال جویی و فضیلت را در آن ها ایجاد می کند.
۵. دعوت به دین و آگاه شدن از حقایق آن و فراخوانی مردم به صلاح و اصلاح و دوری از انحرافات.
۶. اثبات حقانیت نهضت حسینی بر ضد طاغوتیان و آشنا کردن مردم با ویژگی های قیام امام حسین ـ علیه السّلام ـ. به همین جهت است که امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ پیروان خود را تشویق نموده اند که مراسم عزاداری داشته باشند و برای حسین بن علی گریه کنند تا حقانیت آن حضرت اثبات شود و هدف امام حسین ـ علیه السّلام ـ زنده بماند و مکتبی که او به وجود آورد، باقی بماند.
۷. یاد مصیبت اهل بیت ـ علیهم السلام ـ . که موجب آسان شدن مصائب و سختی های دوستداران آنان است.
۸. همدردی با رسول الله و امیرالمؤمنین و فاطمه زهرا و سایر ائمه ـ علیهم السلام ـ .
۹. فراموش نشدن خاطره عاشورا، چرا که اگر این عزاداری ها نبود، نسل های آینده نمی دانستند امام حسین ـ علیه السّلام ـ را یزید بن معاویه ظالمانه به شهادت رسانده است و حقانیت و ظلم ستیزی به فراموشی سپرده می شود.
۱۰. افشاگری جنایات ستمگران، به ویژه بنی امیه و بنی عباس.
۱۱. الگوپذیری از جریان عاشورا. وقتی در بیان واقعه کربلا، ظلم ها و انحرافات و منکرات بیان شود، اذهان شنوندگان و خوانندگان، به وضع جامعه خود معطوف می شود و آن را نیز مورد توجه قرار داده و با خود می گویند که آیا حکومت در عصر ما و جامعه ما، به حکومت در عصر حسین بن علی ـ علیه السّلام ـ شباهتی دارد؟ این امر باعث می شود که با مشاهده و درک ظلم ها و انحرافات و منکرات، به عکس العملی شبیه عکس العمل مولای خود دست بزنند و با حکومت های جور به مبارزه برخیزند و همین امر بوده که قیام های فراوانی علیه حکومت های فاسد، توسط شیعیان را در طول تاریخ رقم زده است و در آینده نیز این چنین خواهد بود.
لذا استعمارگران و حکومت های فاسد، همیشه در صدد بوده اند که این عزاداری ها و مراسم را به تعطیلی بکشانند و یاد امام حسین ـ علیه السّلام ـ را از خاطره ها محو کنند، ولی نه تنها در کار خود موفق نمی شوند بلکه روز به روز بر شکوه و عظمت عزاداری ها افزوده می شود.
۱۲. تکریم ائمه، و ارزش ها: در مراسم عزاداری، مقام و شخصیت ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ تکریم شده و به مردم معرفی می شوند و به همه ارزش ها و خوبی هایی که در شخصیت معصومین ـ علیهم السلام ـ ظهور و بروز داشته است احترام گزارده شده و مورد تمجید قرار می گیرند. همین امر باعث تقویت این خصائص نیک در اخلاق و کردار مردم می گردد.
۱۳. رشد فضائل و کرامت های انسانی و الهی و پرورش روحیه شهادت طلبی. هر قطره اشک کلامی است که شهادت را چون پیامی به مردم ابلاغ می کند و گریه نشانه آن است که فاجعه ای روی داده و ظلمی صورت گرفته، است عزاداری نه یک روز، نه ده روز، نه یک ماه، بلکه در تمام سال، برای این است که ملتی که در شهادت زندگی می کند باید عزادار باشد و در مجالس عزا با بیان فلسفه شهادت و با یادآوری از شهیدانش، روحیه شهادت طلبی را هم چنان تازه نگه دارد. بی شک به خاطر نشر فلسفه شهادت و ایثار و کرامت های انسانی است که شیعه به بهانه مرگ برادر، عمو، دایی و… جلسه برگزار می کند و یک باره به کربلا گریز می زند و از حسین ـ علیه السّلام ـ سخن می گوید.
۱۴. زنده نگه داشتن اسلام با استفاده از ابزار عزاداری. عزاداری اسلام را زنده کرد و اگر امام حسین ـ علیه السّلام ـ قیام نمی کرد، اثری از اسلام باقی نمی ماند. اساس شکل گیری انقلاب اسلامی ایران نیز از نهضت امام حسین ـ علیه السّلام ـ است. امام خمینی (ره) درباره تجدید و تکرار عزاداری ها می فرماید: «… اصلاً نمی فهمند مکتب سید الشهداء چه بوده و نمی دانند این منبرها، گریه ها و سینه زنی ها حدود ۱۴۰۰ سال است که ما و مکتب را حفظ کرده و تا حالا اسلام را آورده. این عده از جوان ها این طور نیست که سوء نیت داشته باشند آن ها خیال می کنند که ما باید حرف روز بزنیم، حرف سید الشهداء حرف روز، و همیشه حرف روز است. اصلاً حرف روز را سید الشهداء آورده و دست ما داده است و سیدالشهداء را این گریه ها و مکتب وی را این مصیبت ها و داد و قال ها و این سینه زنی ها و این دستجات حفظ کرده است. اگر فقط مقدسی بوده و توی اتاق و توی خانه می نشست و برای خودش هی زیارت عاشورا می خواند و تسبیح می گفت چیزی نمانده بود… همین هاست که این نهضت را پیش برده. اگر سید الشهداء نبود این نهضت را کسی پیش نمی برد».^(۱۳)
بنابراین عزاداری حسین بن علی ـ علیه السّلام ـ یک حرکت است یک موج است، یک مبارزه اجتماعی است. همین عزاداری ها سبب می شود که شور و عاطفه، از شعور و شناخت برخوردار گردد و ایمان را در ذهن جامعه هوادار، زنده نگه دارد و مکتب عاشورا به عنوان یک فکر سازنده و حادثه الهام بخش، همواره تأثیر خود را حفظ کند. خون و شهادت و عزاداری احیای خط رساندن صدای مظلومیت اهل بیت عصمت و طهارت ـ علیهم السلام ـ به گوش تاریخ است… هم بر مظلومیت امام گریه می شود و هم در سایه آن، هدف امام حسین ـ علیه السّلام ـ از نهضت و حرکت شناخته می شود، جلسات سخنرانی و موعظه، روضه های خانگی و دسته های عزاداری و هیأت های زنجیر زنی، پوشیدن لباس مشکی و پرچم به دست گرفتن و شربت و آب دادن و تلاش در بر پایی مجالس و عزاداری ها، با آن شور و عشق و صفای باطن، و هر یک به نوعی سربازگیری جبهه حسینی است و این پیوند قلبی را عمق و غنا می بخشد.

پی نوشت ها:

سبحانی، جعفر، بحوث قرآنیه فی توحید و الشرک، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۹ق، ص۱۴۰
۲. فطرت اللّه التی فطر الناس علیها. روم : ۳۰.
۳. صحیح مسلم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج۴، ص۱۸۰۸، ح۲۳۱۵. صحیح بخاری، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ج۲، ص۱۰۵
۴. حاکم نیشابوری، مستدرک علی الصحیحین، بیروت، دارالمعرفه، ج۳، ص۱۰۸. فخر رازی، تفسیر کبیر، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ج۲۷، ص۱۶۶. نورالدین هیثمی، مجمع الزوائد، بیروت، دارالکتب العربی، چاپ سوم، ج۷، ص۱۰۳. زمخشری، کشاف، دارالکتب العربی، ج۴، ص۲۱۹.
۵. شوری : ۲۳.
۶. طبرانی، معجم کبیره، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۴۷، ح۲۶۴۱.
۷. سوره دخان، آیه ۲۹.
۸. تفسیر قرطبی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ج۱۶، ص۱۴۱. ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۲ق، ج۴، ص۱۴۲. طبری، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۷ق، ج۲۵، ص۷۴.
۹. معجم الزوائد، همان، ج۹، ص۱۷۲. طبرانی، معجم الأوسط، ریاض، مکتبه المعارف، چاپ اول، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۱۲۲، ح۲۲۵۱.
۱۰. قندوزی حنفی، ینابیع الموده، دارالاسوه، چاپ اول، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۱۰۳.
۱۱. ابن حجر هیثمی، صواعق المحرقه، باب ۱۱، فصل ۱، مقصد ۲، ص۱۷۳. صحیح ترمذی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ج۴، ص۵۰۳، ح۲۲۲۶.
۱۲. شوری : ۲۳.
۱۳. قیام عاشورا در کلام و پیام امام، ص۱۶.