محمد آصف محسنى قندهاری (ره)

اشاره:

آیت الله محمدآصف محسنی قندهاری (۱۳۱۴-۱۳۹۸ش)، یکی از مراجع تقلید شیعیان در افغانستان. او از علمای شیعه، مدافع تقریب مذاهب اسلامی، رییس شورای علمای شیعه افغانستان، و بنیانگذار حوزه علمیه و دانشگاه خاتم النبیین در کابل بود. او همچنین عضو شورای عالی مجمع جهانی اهل بیت، رهبر پیشین حزب حرکت اسلامی افغانستان و مؤسس تلویزیون تمدن بود. محمدآصف محسنی، در فقه و اصول فقه، از شاگردان سید محسن حکیم و سید ابوالقاسم خویی است و آثاری در رجال، فقه، و حدیث دارد. محققان کتاب بحوث فی علم الرجال او را از تألیفات ماندگار در موضوع درایه الحدیث دانسته‌اند.

زندگی

محمدآصف محسنی فرزند محمد میرزا محسنی، ۵ اردیبهشت ۱۳۱۴ش در قندهار افغانستان به دنیا آمد. آموزش‌های ابتدایی را در مکتب‌خانه آغاز کرد و از ده سالگی نزد پدر به خواندن و نوشتن پرداخت.[۱] در ۱۴ سالگی (۱۳۲۸ش) به همراه خانواده به پاکستان رفت و در کویته زبان اردو آموخت. پس از بازگشت از پاکستان، مدتی در شرکت برق کار کرد و سپس در سال ۱۳۳۰ش در اتاق بازرگانی قندهار مشغول به کار شد.[۲]

آصف محسنی در سال ۱۳۴۰ش با دخترعمه خود ازدواج کرد و صاحب سه پسر به نام‌های عبدالله، حفیظ و حبیب شد. همسر اول و فرزند ارشد او، پیش از او درگذشتند.[۳] محسنی در ۱۴ مرداد ۱۳۹۸ش بر اثر بیماری در کابل درگذشت[۴] و در ۱۵ مرداد در مدرسه خاتم النبیین کابل دفن شد.[۵]

تحصیلات حوزوی

محسنی، ابتدا به مدت ۶ ماه در قندهار مقدمات علوم دینی را خواند، و پس از آن به روستایی در ولسوالی (شهرستان) جاغوری در ولایت غزنی افغانستان رفت و در مدت ۸ ماه،[۶] هدایه و سیوطی و حاشیه ملاعبدالله و مقداری از معالم و لمعه را در آنجا فراگرفت.[۷]

محمدآصف محسنی، ۱۲ تیر ۱۳۳۲ش وارد نجف شد و در کمتر از ۳ سال، باقیمانده سطوح را به پایان رساند. چنانکه خود او گفته، تعطیلات حوزه برایش خوشایند نبود و روزهای تعطیل هم مشغول به درس می‌شد.[۸]

مطول را از شیخ محمدعلی مدرس افغانی، جلد اول کفایه را از شیخ مجتبی لنکرانی، جلد دوم کفایه را از صدرای بادکوبه‌ای، رسائل را از شیخ کاظم یزدی و مکاسب را از چند تن دیگر از اساتید آموخت. شیخ آصف محسنی به فلسفه هم علاقمند بود اما به دلیل ممنوعیت تدریس فلسفه در نجف، به مطالعه شخصی پرداخت و بر کتاب باب حادی عشر تعلیقه نوشت. کتاب‌های دیگری از جمله اسفار و حکمت الاشراق و آثار کلامی را نیز مطالعه کرد.[۹]

هم‌مباحثه‌های او قربانعلی محقق کابلی، اسماعیل محقق و موسی عالمی بامیانی بودند.[۱۰]

شیخ آصف محسنی، به مدت ۹ سال در درس خارج فقه و اصول فقه سید محسن حکیم، سید ابوالقاسم خویی، شیخ حسین حلی و سید عبدالاعلی سبزواری حاضر می‌شد.[۱۱]

فعالیت‌های دینی

محمدآصف محسنی، نقش‌آفرینی‌های متعدد و متنوع دینی در افغانستان داشته است؛ از جمله ریاست بر شورای علمای شیعه افغانستان، تلاش برای رسمیت مذهب شیعه، همکاری در تهیه و تصویب قانون احوال شخصیه شیعیان، تأسیس مؤسسه آموزشی و فرهنگی خاتم النبیین در کابل، راه‌اندازی تلویزیون تمدن و همچنین تلاش برای تقریب مذاهب اسلامی.

۱. شورای علمای شیعه افغانستان: محسنی، در سال ۱۳۸۲ش، نخستین تجمع بزرگ علمای شیعه افغانستان را در کابل برگزار کرد و پس از ۳ روز مذاکره، تاسیس شورای علمای شیعه افغانستان به تصویب رسید. شورای علمای شیعه افغانستان در ۶۵ نقطه افغانستان دارای نمایندگی است و بیش از ۲ هزار عضو دارد.[۱۲] محمدآصف محسنی، ریاست شورای علمای شیعه افغانستان را بر عهده داشت.[۱۳]

۲. رسمیت مذهب شیعه در افغانستان: در قانون اساسی جمهوری اسلامی افغانستان که در ۱۴ دی ۱۳۸۲ به تصویب رسید، برای اولین بار در تاریخ افغانستان، مذهب شیعه به رسمیت شناخته شد. محسنی از جمله کسانی بود که در این راه تلاش کرد.[۱۴]

۳. مؤسسه خاتم النبیین: موسسه تحصیلات عالی و حوزه علمیه خاتم النبیین کابل، با مساحت ۴۰ هزار متر مربع، یکی از مراکزی است که با اشراف محسنی ساخته شده و از سال ۱۳۸۶ مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. این مجتمع، شامل حوزه علمیه، دانشگاه، کتابخانه و مسجد جامع است.[۱۵] [۱۶]

۴. تلویزیون تمدن: شبکه تلویزیونی تمدن که بیشتر محتوای آن خبر، گزارش و برنامه‌های دینی است، در سال ۱۳۸۶ از سوی محسنی تاسیس شد.[۱۷] این تلویزیون برخلاف دیگر شبکه‌های افغانستان، از پخش موسیقی خودداری می‌کند.[۱۸]

۵. قانون احوال شخصیه شیعیان: محمدآصف محسنی رییس شورای علمای شیعه افغانستان، در سال ۱۳۸۸ش طرحی با عنوان قانون احوال شخصیه شیعیان افغانستان تقدیم دولت حامد کرزی کرد که بر اساس اصل ۱۳۱ قانون اساسی[۱۹] افغانستان، ابتدا به تصویب دولت رسید، اما پس از مخالفت‌هایی که از سوی بخش‌هایی از مردم[۲۰] افغانستان و همچنین نهادهای حقوق بشری[۲۱] برانگیخت، مورد بازبینی قرار گرفت.

۶. تقریب مذاهب اسلامی: برخی معتقدند محسنی، در تلاش برای تقریب مذاهب اسلامی بوده است. تاسیس شورای اخوت اسلامی افغانستان، انتشار کتابی با عنوان «تقریب مذاهب؛ از نظر تا عمل»[۲۲] بخشی از این تلاش‌هاست.

زندگی سیاسی

پس از کودتای کمونیستی ۷ اردیبهشت ۱۳۵۷ش و به قدرت رسیدن حزب دموکراتیک خلق افغانستان، آصف محسنی افغانستان را ترک کرد.[۲۳] ابتدا برای ادای مناسک حج به عربستان سعودی رفت،[۲۴] سپس به سوریه سفر کرد و چند ماه در دمشق به تدریس علوم دینی پرداخت.[۲۵] او در فروردین ۱۳۵۸ به قم رفت و به همراه جمعی از روحانیان افغانستانی مقیم حوزه علمیه قم، حزب حرکت اسلامی افغانستان را در ۱۹ فروردین[۲۶] تاسیس کرد.[۲۷] این حزب که از گروه‌های کوچک‌تری تشکیل شده بود، به مقابله نظامی با حکومت کمونیستی وقت افغانستان پرداخت.[۲۸]

محمد آصف محسنی، در ۱۳۶۸ش پس از تشکیل حزب وحدت اسلامی افغانستان که از ادغام احزاب فعال شیعه بوجود آمده بود، از پیوستن به آن و ادغام حزب حرکت اسلامی خودداری کرد.[۲۹] شیخ آصف محسنی تا سال ۱۳۸۴ش، رهبر این حزب بود و پس از کناره‌گیری از رهبری حرکت اسلامی افغانستان، به فعالیت‌های سیاسی خود پایان داد.[۳۰]

همکاری با حکومت مجاهدین

پس از سقوط دولت کمونیستی دکتر نجیب الله در ۸ اردیبهشت ۱۳۷۱ش، محمدآصف محسنی در اولین دولت مجاهدین در کابل، منشی و سخنگوی شورای رهبری دولت اسلامی افغانستان بود. در این دوره مخالفت و درگیری او با عبدالعلی مزاری، رهبر حزب وحدت اسلامی به اوج رسید. او پس از مدتی کابل را ترک کرده و به اسلام‌آباد پاکستان رفت.[۳۱]

تألیف و تحقیق

محمدآصف محسنی، در کنار اقدامات سیاسی و همچنین فعالیت‌های دینی و فرهنگی، کتاب‌ها و مقالات بسیاری نیز نوشته است که تاکنون بیش از ۶۰ اثر از وی به چاپ رسیده است.[۳۲] محسنی از همین رو «نشان آکادمیسین»، بالاترین نشان علمی افغانستان را دریافت کرده است.[۳۳]

آثار او به زبان‌های فارسی و عربی نوشته شده و موضوعات متنوعی را دربرمی‌گیرد؛‌ از جمله حدیث، فقه، رجال، عقاید و سیاست. برخی از آثار او عبارتند از:

۱. بحوث فی علم الرجال ، حاوی قواعد رجالی است و به باور مهدی مهریزی، یکی از تألیفات ماندگار در موضوع درایه الحدیث است.[۳۴]

‌ ۲. مشرعه بحار الانوار، چنانکه مؤلف گفته، تعلیقه‌ای است بر بحار الانوار که محمدآصف محسنی در آن تلاش کرده تا بر اساس قواعد رجالی ذکر شده در کتاب بحوث فی علم الرجال خود، روایات معتبر را از روایات نامعتبر بحار الانوار جدا کند و به بررسی موضوعات مختلفی بپردازد که در روایات معتبر ذکر شده است.[۳۵]

۳. «عقاید برای همه»،[۳۶]

۴. «تقریب مذاهب، از نظر تا عمل»،[۳۷]

۵. «زن در شریعت اسلامی»،[۳۸]

۶. «توضیح المسائل سیاسی»،[۳۹]

۷. «خصایص خاتم النبیین»،[۴۰]

۸صراط الحق

۹.حدود الشریعه فى محرماتها و واجباتها

۱۰. فوائد رجالیه

۱۱. متافیزیک

۱۲. قرآن یا سند اسلام

۱۳. فوائد دین در زندگانى و عقاید اسلامى

۱۴. اقتصاد معتدل

۱۵. معجم الاحادیث المعتبره

۱۶. الفقه و مسائل طبیه

۱۷. حکومت اسلامى

۱۸.الضمانات الفقهیه و اسبابها

۱۹.القواعد الاصولیه و الفقهیه

۱۹. روح از نظر دین

وفات

محمد آصف محسنی در شامگاه، دوشنبه ۱۴ مرداد ۱۳۹۸ش در سن ۸۴ سالگی بر اثر بیماری در کابل درگذشت  پیکر ایشان در روز سه شنبه پس از تشیع در حوزه علمیه خاتم النبیین(صلوات‌الله‌علیه و آله) کابل به خاک سپرده شد.

پی نوشت:

1. «گفتگوی اختصاصی با آیت الله شیخ محمد آصف محسنی»، پایگاه اطلاع‌رسانی رسالات.
2. «گفتگوی اختصاصی با آیت الله شیخ محمد آصف محسنی»، پایگاه اطلاع‌رسانی رسالات.
3. «گفتگوی اختصاصی با آیت الله شیخ محمد آصف محسنی»، پایگاه اطلاع‌رسانی رسالات.
4. مرجع تقلید شیعیان افغانستان درگذشت، خبرگزاری فارس.
5. «پیکر آیت‌الله محسنی تشییع و به خاک سپرده شد»، خبرگزاری صداوسیما.
6. مهدیزاده کابلی، ««محسنی، محمدآصف»، در دانش‌نامه آریانا.
7. «گفتگوی اختصاصی با آیت الله شیخ محمد آصف محسنی»، پایگاه اطلاع‌رسانی رسالات.
8. «گفتگوی اختصاصی با آیت الله شیخ محمد آصف محسنی»، پایگاه اطلاع‌رسانی رسالات.
9. «گفتگوی اختصاصی با آیت‌الله شیخ محمد آصف محسنی»، پایگاه اطلاع‌رسانی رسالات.
10. «گفتگوی اختصاصی با آیت الله شیخ محمد آصف محسنی»، پایگاه اطلاع‌رسانی رسالات.
11. مهدیزاده کابلی، ««محسنی، محمدآصف»،دانش‌نامه آریانا.
12. «شیعیان افغانستان را بهتر بشناسیم»، خبرگزاری فارس.
13. «اعضای شورای علمای شیعه افغانستان مشخص شدند»، خبرگزاری رسمی حوزه.
14. صادقی بلخابی، «محمد آصف محسنی».
15. صادقی بلخابی، «محمد آصف محسنی».
16. «حوزه علمیه خاتم النبیین کابل – افغانستان».
17. «تلویزیون‌های کابل».
18. «تلویزیون‌های افغانستان»، پایگاه اطلاع‌رسانی پیام آفتاب.
19. واعظی، «احوال شخصیه شیعیان، فروع فقهی در کرسی اصول حقوقی»، سایت بی‌بی‌سی فارسی.
20. «گاردین: آیت الله محسنی، روحانی سرکش افغانستان»، سایت بی‌بی‌سی فارسی.
21. «آیت الله محسنی، مبلغ اتحاد شیعه و سنی»، سایت بی‌بی‌سی فارسی.
22. «تقریب مذاهب؛ از نظر تا عمل»، سایت بنیاد محقق طباطبایی.
23. «آیت الله محسنی، مبلغ اتحاد شیعه و سنی»، سایت بی‌بی‌سی فارسی.
24. «آیت الله شیخ محمد آصف محسنی قندهاری»، پایگاه اطلاع‌رسانی پیام آفتاب.

 ۲۵.«آیت الله محسنی، مبلغ اتحاد شیعه و سنی»، سایت بی‌بی‌سی فارسی.

26. «درباره ما»، سایت حزب حرکت اسلامی افغانستان.
27. «محسنی، محمد آصف»، دانش‌نامه آریانا.
28. مهدیزاده کابلی، ««محسنی، محمدآصف»، دانش‌نامه آریانا.
29. موسوی، هزاره‌های افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۵۲.
30. «تاریخچه مختصر حرکت اسلامی افغانستان»، شورای جوانان حرکت اسلامی.
31. مهدیزاده کابلی، «محسنی، محمدآصف»، دانش‌نامه آریانا.
32. «محسنی، محمدآصف»، سایت ویکی‌نور.
33. «اعطای بالاترین نشان علمی افغانستان به آیت الله آصف محسنی»، شیعه نیوز.
34. مهریزی، «طرح پژوهشی: علم الحدیث»، ص۷۶.
35. محسنی، مشرعه بحار الانوار، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۷.
36. محسنی، عقاید برای همه، ۱۳۷۳ش.
37. محسنی، تقریب مذاهب: از نظر تا عمل، ۱۳۸۷ش.
38. محسنی، زن در شریعت اسلامی، ۱۳۹۱ش.
39. محسنی، توضیح المسائل سیاسی، ۱۳۹۱ش.
40. محسنی، خصایص خاتم النبیین، ۱۳۹۶ش.

منابع

1. «آیت الله محسنی؛ مبلغ اتحاد شیعه و سنی»، سایت بی‌بی‌سی فارسی، تاریخ درج مطلب: ۸ مرداد ۱۳۸۸ش، تاریخ بازدید: ۲۳ مهر ۱۳۹۶ش.
2. «اعضای شورای علمای شیعه افغانستان مشخص شدند»، سایت حوزه‌نیوز، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۱۶ دی ۱۳۹۷ش.
3. «اعطای بالاترین نشان علمی افغانستان به ‌آیت‌الله آصف محسنی»، سایت شیعه‌نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۲ مرداد ۱۳۸۶ش، تاریخ بازدید: ۲۳ مهر ۱۳۹۶ش.
4. «پیکر آیت‌الله محسنی تشییع و به خاک سپرده شد»، حبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: ۱۵ مرداد ۱۳۹۸ش، تاریخ مشاهده: ۱۶ مرداد ۱۳۹۸ش.
5. «تاریخچه مختصر حرکت اسلامی افغانستان»، در صفحه شورای جوانان حرکت اسلامی در فیسبوک، تاریخ درج مطلب: ۱۴ دسامبر ۲۰۱۴م، تاریخ بازدید: ۲۳ مهر ۱۳۹۶ش.
6. «تقریب مذاهب؛ از نظر تا عمل»، سایت بنیاد محقق طباطبایی، تاریخ بازدید: ۲۳ مهر ۱۳۹۶ش.
7. «تلویزیون‌های افغانستان»، سایت پیام آفتاب، تاریخ درج مطلب: اول فروردین ۱۳۸۷ش، تاریخ بازدید: ۲۳ مهر ۱۳۹۶ش.
8. «تلویزیون‌های کابل»، سایت آژانس خبری پژواک، تاریخ بازدید: ۲۳ مهر ۱۳۹۶ش.
9. «حوزه علمیه خاتم النبیین کابل-افغانستان»، وبلاگ حمیدالله نجم، تاریخ درج مطلب: اول دسامبر ۲۰۰۹م، تاریخ بازدید: ۲۳ مهر ۱۳۹۶ش.
10. «درباره ما»، سایت حزب حرکت اسلامی افغانستان، تاریخ بازدید: ۱۳ تیر ۱۳۹۵ش.
11. «شیعیان افغانستان را بهتر بشناسیم»، سایت خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۱۱ خرداد ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۲۳ مهر ۱۳۹۶ش.
12. «گاردین: آیت الله محسنی، روحانی سرکش افغانستان»، سایت بی‌بی‌سی فارسی، تاریخ درج مطلب: ۳ اردیبهشت ۱۳۸۸ش، تاریخ بازدید: ۲۳ مهر ۱۳۹۶ش.
13. «گفتگوی اختصاصی با آیت الله شیخ محمد آصف محسنی»، در پایگاه اطلاع‌رسانی رسالات، تاریخ درج مطلب: ۲۷ خرداد ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۲۳ مهر ۱۳۹۶ش.
14. «مؤسسه خاتم النبیین کابل؛ زمینه‌ساز تقریب مذاهب اسلامی»، سایت خبرگزاری تقریب، تاریخ درج مطلب: ۲۲ مهر ۱۳۸۸ش، تاریخ بازدید: ۲۳ مهر ۱۳۹۶ش.
15. صادقی بلخابی، سید غلامحسین، «محمد آصف محسنی»، سایت فرهیختگان تمدن شیعی، تاریخ درج مطلب: ۱۲ مهر ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۲۳ مهر ۱۳۹۶ش.
16. «مرجع تقلید شیعیان افغانستان درگذشت»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۱۴ مرداد ۱۳۹۸ش، تاریخ مشاهده: ۱۴ مرداد ۱۳۹۸.
17. محسنی، محمدآصف، تقریب مذاهب: از نظر تا عمل، تهران، نشر ادیان، ۱۳۸۷ش.
18. محسنی، محمدآصف، توضیح المسائل سیاسی، کابل، کمیسیون فرهنگی شورای علمای شیعه افغانستان، ۱۳۹۱ش.
19. محسنی، محمدآصف، خصایص خاتم النبیین، کابل، مرکز حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی محسنی، ۱۳۹۶ش.
20. محسنی، محمدآصف، زن در شریعت اسلامی، کابل، حوزه علمیه خاتم النبیین، ۱۳۹۱ش.
21. «محسنی، محمدآصف»، سایت دانشنامه تخصصی کتاب‌شناسی و زندگی‌نامه ویکی‌نور، تاریخ بازدید: ۱۷ دی ۱۳۹۷ش.
22. محسنی، محمدآصف، عقاید (وظایف عملی و وظایف متقابل) برای همه، اسلام آباد، کمیسیون فرهنگی حرکت اسلامی افغانستان، ۱۳۷۳ش.
23. محسنی، محمدآصف، مشرعه بحار الانوار، بیروت، مؤسسه العارف للمطبوعات، ۱۴۲۶ق/۲۰۰۵م.
24. مهدیزاده کابلی، محمدرئوف مهدی، «محسنی، محمدآصف»، در دانش‌نامه آریانا، تاریخ درج مطلب: ۱۱ مرداد ۱۳۸۸ش، تاریخ بازدید: ۲۳ مهر ۱۳۹۶ش.
25. مهریزی، مهدی، «طرح پژوهشی: علم الحدیث»، در مجله آینه پژوهش، ش۳۳، تابستان ۱۳۷۴ش.
26. واعظی، حمزه، «احوال شخصیه شیعیان، فروع فقهی در کرسی اصول حقوقی»، سایت بی‌بی‌سی فارسی، تاریخ درج مطلب: ۱۸ فروردین ۱۳۸۸ش، تاریخ بازدید: ۲۳ مهر ۱۳۹۶ش.

منبع: