سیداحمد حسینی شبیری زنجانی(ره)

ولادت

مرحوم آیت‏ اللَّه العظمی سیداحمد حسینی (شبیری) زنجانی در سال ۱۳۰۸ قمری در شهر زنجان به دنیا آمد  و تحصیلات دوره مقدماتی و سطوح را در زادگاه خودشان به پایان برده، بعد از مدتی تدریس در مدرسه شاهی، برای ادامه تحصیل و تکمیل مبانی علمی و استفاده از مرحوم آیت اللّه حائری در سال ۱۳۴۶قمری مهاجرت به قم و سرانجام به حکم استخاره‏ای که نموده بودند، عزم رحیلش مبدل به اقامت ابدی شد. آن مرحوم در این باره می‏فرماید:

«حقیر در بدو تشرقم به قم که در سنه هزار و سیصد و چهل و شش (بود)، قصد اقامت دائمی را نداشتم و مخصوصا قیام حوزه قم را بسته به وجود مرحوم آیت اللّه حائری(می‏دانستم) و خیال می‏کردم که بعد از وی بقاء و استمراری (نخواهد بود)، بالاخص که در آن اوان باد مخالفت نیز وزیدن گرفته( و) گلهای این گلشن را از شاخه‏ ها پراکنده می‏نمود، این بود که بنایی بر اقامت دائمی در قم نداشتم، ولی به حکم استخاره‏ای (که) آیه شریفه (اقیموا الدین و لا تتفرقوا) آمد، حقیر اطمینان بر استقرار این حوزه شریفه پیدا کرده قصد اقامت موقتی خود را (تبدیل) به مجاورت دائمی کردم. باری قریب ده سال زمان حیات مرحوم حائری را درک کرده از مجالس بحث وی استفاده نمودم.»

فعالیت‏های اجتماعی در زنجان

معظم له به هنگام اقامتشان در زنجان، علاوه بر اینکه از مبرزین فضلاء زنجان بوده و از مدرسین مهم سطوح در این شهر به شمار می‏رفتند، از نظر فعالیت‏های اجتماعی هم، شاید شخص منحصر به فرد این شهر بودند، در غالب فعالیت‏های دینی مربوط به اهل علم و گاه مربوط به مسائل مهم شهر، سهم عهده داشتند. مرحوم آیت اللّه حاج سید محمد زنجانی ( م ) ۱۳۵۵که از بزرگان زنجان بودند، در مواقع ضروری با همکاری وی بازار را تعطیل می‏نمود، بستن بازار و باز کردن آن در واقع در دست این آقایان بود، هر چند که به حسب ظاهر در دست بعضی از رؤسا بازار قرار داشت، در سال ۱۳۴۴که ابن سعود، قبور ائمه طاهرین را در مدینه خراب کرد، مرحوم آیت اللّه حاج میرزا مهدی میرزایی زنجانی که در رأس روحانیت زنجان قرار داشت و از فضلاء و مدرسین هم، مرحوم آیت اللّه زنجانی که ریاست طلبه‏ها را داشت، این دو به شهرستانهای مختلف نامه نوشتند که روز هشتم شوال به عنوان ابراز انزجار از این جنایت هولناک تعطیل رسمی شود. ایشان می‏فرمود: من در روز هشتم شوال ( سال دیگر) در یکی از شهرهای خارج ایران بودم، دیدم همه شهر تعطیل است، تعجب کردم و از علتش پرسیدم، گفتند: امروز هشتم شوال مطابق با روزی است که وهّابی‏ها دست به این فاجعه عظیم زدند.

مدرسه سید در زنجان که بزرگترین مدرسه این شهر و خیلی معتبر بوده و موقوفات بسیار مفصلی داشت و مرحوم آیت اللّه زنجانی ۲۵سال در آن به تحصیل و تدریس پرداخت، اداره این مدرسه و تعیین طلاب آن به طور عمده با ایشان بود ( البته تولیت آن مدرسه با مرحوم آیت اللّه میرزا محمود امام جمعه بود) آن فقید سعید در سال ( ۱۳۴۴کتاب خیرالامور را در آنجا نوشت) .

فعالیت‏ها در قم

آن سید والاتبار « پس از رحلت آیت اللّه حائری(ره) به مرحوم آیت اللّه «حجّت» پیوسته و به واسطه کسالت آن مرحوم قسمتی از کارهای ایشان را که از آنها جواب استفاتائات بوده به عهده گرفته و در موقع بیماری آن مرحوم رسما در سه موقع صبح و شب به جای ایشان اقامه نماز جماعت نمود. تا سال ۱۳۹۰قمری که به واسطه کسالت درد پا و ضعف مزاج از آمدن به نماز خودداری و آن را به فرزند ارجمندش حاج آقا سید موسی واگذار و خود معتکف در خانه شده و به تألیف و مطالعه پرداخته (است).»

در کنار تألیفات در دو جلسه بحث مهم شرکت می‏کرد: یکی جلسه‏ای که مؤسس آن مرحوم آیت اللّه العظمی صدر(م ) ۱۳۷۳و آیت اللّه زنجانی در آن شرکت فعال داشته و از ارکان آن به شمار می‏رفت و غالبا جلسات در منزل ایشان تشکیل می‏شد. در این جلسه بر برخی از کتب فقهی مانند مجمع المسائل آیت اللّه حائری وسیله النجاه، و عروه الوثقی حاشیه زده‏ اند.

جلسه بحث دوم نیز جلسه‏ای بود که آن مرحوم و حضرت امام خمینی (ره)دو رکن عمده آن محسوب می‏شدند. ایشان در همان سال ورود به قم توسط مرحوم آیت اللّه حاج میرزا عبداللّه مجتهدی تبریزی (م ) ۱۳۶۶با حضرت امام آشنا شده و چنان با هم رفیق و صمیمی گردید که نظیر آن کمتر دیده می‏شود.

نماز جماعت فیضیّه

آن وقت‏ها که حضرت آیت اللّه آقای زنجانی در مدرسه فیضیّه قم نماز جماعت اقامه می‏فرمودند، نماز باشکوهی برپا می‏شد و حضرت امام رحمه اللّه علیه در صف اول جماعت پشت سر آن مرحوم به نماز جماعت می‏ایستادند و اگر موقعی آن مرحوم حضور نداشتند و یا دیر می‏آمدند حضرت امام به نماز می‏ایستادند و آن مرحوم اگر می‏آمدند به ایشان اقتداء می‏کردند.»

خصوصیات اخلاقی‏

۱- دوری از جاه و مقام: آن فقیه بزرگوار از هوای مال و جاه کاملا پاک بود. فرزند ایشان حضرت آیت اللّه حاج سید موسی شبیری زنجانی می‏فرمایند: در مدتی که من با ایشان بودم حس نکردم که یک قدم برای مقام بردارد و همین طور در مسائل مالی.

۲-توکّل: آن مرحوم هیچ وقت غصّه آینده را نمی‏خورد و در کارها به خداوند اتکال می‏کرد و با تمام وجود خویش به این معنی ایمان داشت. داستانهایی در این زمینه نقل شده است که در این مختصر نمی‏گنجد.

۳- شکر: از دیگر خصوصیات ایشان مسأله شکر بود. هم شکر خالق، هم شکر مخلوق، اگر از کسی مختصر محبتی می‏دید، آن را از نظر دور نمی‏داشت و به جهت توقع نداشتن از اشخاص، روح شکرگذاری در وی پدید گشته بود، در مورد نعم الهی نیز به نحو عجیبی به آن نعمتهایی که معمولِ افراد از آن غافلند متوجه بوده و شکرگزاریها از آنها بود، از مرحوم آیت اللّه حاج شیخ مرتضی حائری( م ) ۱۴۰۶نقل شد که می‏فرمود: آقای زنجانی مرد کاملا صادق و درستی بود.

۴- علاقمند و خیرخواه مردم: آن مرحوم نسبت به عموم، خیرخواه و به نوع مردم علاقمند بود و بدین جهت بود که تا حد امکان، افعال مؤمنین را حمل بر صحت می‏کرد و همین ویژگی سبب شده بود که در قضاء حوائج مؤمنین بسیار ساعی باشد، هر کار را اگر محذور شرعی نداشت، هر چند مشکل و سخت بود، متکفّل می‏شد و از اینکه حاجت یک انسان گرفتار و دردمند را رفع نموده است خوشنود می‏شد.

۵- حل مشکلات مردم: آزادی از بند تعیّنات دنیوی و تشریفات ظاهری، به وی امکان می‏داد که کارهای بسیار مهم را به راحتی انجام دهد. نقل است شخصی که به تقوا معروف نبود از دنیا می‏رود، نزد عده‏ای از علماء می‏روند که بر جنازه او نماز بخوانند ولی آنها حاضر نمی‏شوند، پیش ایشان( آقا سید احمد) می‏آیند و ایشان بر آن میت نماز می‏گذارد و می‏گوید: شرط نماز میت عدالت متوفی نیست، بلکه مسلمان بودی وی کافی است، این شخص هم، مسلمان بود و هر چند که مسلمان فاسقی بود.

۶- شجاعت: از مرحوم آیت اللّه حاح شیخ مرتضی حائری حکایت شد که مرحوم آیت اللّه زنجانی را از نظر شجاعت خیلی عجیب می‏دانست و می‏فرمود: مطالبی را که هیچ کسی جرأت گفتن و انجام دادن آن را ندارد، ایشان به آن اقدام می‏کند و از هیچ کس هم وحشت و باکی ندارد.

۷- عبادت و تهجد: ایشان با چنان شوقی نماز شب می‏خواند و دعاهای آن را قرائت می‏کرد که انسان را زیر و رو می‏نمود، و انسان می‏فهمید که معانی عمیق این ادعیه در وی اثر کرده است. خواندن نماز شب را هم از دوران جوانی خود شروع کرده بود.

ویژگیهای فقهی و علمی‏

۱- احاطه فوق العاده به فقه و مبانی فقهاء: مرحوم آیت اللّه زنجانی احاطه فوق العاده‏ای به فقه و مبانی فقهاء داشت و مرحوم حضرت آیت اللّه العظمی حاج شیخ محمد علی اراکی از این جهت بسیار ایشان به دیده اعجاب می‏نگریست و می‏فرمود: آقای زنجانی یک شبه، تمام قسمت صلاه از یک کتاب فقهی را از حفظ حاشیه زد، شش جلد جواهر مانند انگشتر در دستهای ایشان است که آن را به هر طرف بخواهد می‏گرداند.

۲- ذوق فقهی قوی: ذوق فقهی ایشان در اثر ممارست، خیلی قوی شده بود و بدین جهت، فقهی روشن و بی تکلف را واجد بود. روایات را بسیار صاف و عربی و بدون ابهاماتی که معمولا بر اثر ممارست ذهن با اصطلاحات علمی و دروس معمول حوزه پدید می‏آید، معنی می‏کرد، به گونه‏ای که دل انسان می‏پذیرفت، با وجود اینکه خود کاملا مراحل درسی را طی کرده بود.

۳- اعتقاد به علمی شدن فقه: ایشان بر این اعتقاد بود که فقه باید به گونه‏ای باشد که قابل پیاده شدن و عمل گشتن باشد. مثلا در مسأله عدالت که برخی از علماء تضیقات فراوانی در اصل این موضوع و در روش اثبات آن قایل بودند، می‏فرمود: قوانین اسلام که قوانین خیالی نیست، احکام بسیاری بر پایه عدالت تنظیم شده است، مانند امامت جماعت، ولایت، قضاوت، شهادت، افتاء و طلاق و امور دیگر که اساس مجتمع بر آن استوار است، لذا نباید در این مسأله آن تنگ نظری عده‏ای را پذیرفت. مسائل بسیاری را که فقیه باید به جهت ولایت، آنها را اعمال کند و فقهاء خودشان از نظر فقهی فتوی به جواز دهند ولی به جهاتی متصدی نمی‏شدند مانند طلاق زنی که شوهرش مفقود شده یا از دادن نفقه و کِشوَه امتناع می‏ورزد، ایشان که محذورات خارجی نداشت این موارد را عهده‏دار می‏شد و می‏فرمود: اسلام که دین ناقص نیست، دین باید جوابگوی این احتیاجات و مشکلات باشد. در ابتداء زمانی که رادیو اختراع شد، برخی از مقدسین از گوش دادن به آن خودداری می‏کردند، ولی آن عالم متقی با اینکه در صف مقدسین بود پای رادیو می‏نشست و می‏فرمود: معنی ندارد که این وسیله اخباری حرام باشد زیرا اسلام یک دین جهانی است و باید احکام آن به تمام مردم عالم ابلاغ شود، حرمت چنین وسیله خبررسانی با جهانی بودن اسلام سازگار نیست.

۴- پرهیز از تشقیق در جواب استفتاء: ایشان می‏فرمود: در جواب استفتاء نباید تشقیق شقوق کرد و گرنه سوال کننده در فهم مراد، گیج شده و نمی‏تواند جواب را بر مورد سؤال تطبیق کند، بلکه باید بر طبق صورت متعارف در عرف مردم، پاسخ نوشت و عقیده داشت که بحثهائی را که متناسب با حوزه‏های علمیه است و به جهت تقویت ذهن و فکر، مفید می‏باشد، نباید با جواب استفتائی که مورد احتیاج مردم است مخلوط کرد و خود ایشان نیز عملا این دو را از هم جدا می‏کرد، بدین جهت جواب مسائل فقهی را خیلی کوتاه و مختصر و قابل فهم می‏نوشت.

اساتید معظم له

اساتید آن مرحوم در زنجان

اساتیدی که آیت الله سید احمد حسینی زنجانی در زنجان از محضر مبارکشان استفاده کرده اند عبارتند از:مرحوم آیت اللّه حاج شیخ زین العابدین زنجانی،مرحوم آیت اللّه میرزا عبدالرحیم فقاهتی،مرحوم آیت اللّه آقا میرزا ابراهیم فلکی حکمی زنجانی ،مرحوم آیت اللّه آقا شیخ عبدالکریم خوئینی زنجانی،عالم مجاهد آقا میرزا احمد زنجانی،عالم ربانی حاج سید حسن زنجانی.

استاد ایشان در مشهد مقدس

اساتیدی که آیت الله سید احمد حسینی زنجانی در مشهد مقدس  محضر مبارکشان تلمذ کرده اند عبارتند از:

مرحوم آیت اللّه حاج آقا محمد آقازاده ( م ) ۱۳۵۶فرزند آخوند خراسانی.

اساتید معظم له  در قم

اساتیدی که آیت الله سید احمد حسینی زنجانی در مشهد مقدس  محضر مبارکشان تتلمذ کرده اند عبارتند از:

مرحوم آیت اللّه حاج میرزا محمدصادق خاتون آبادی ،مرحوم آیت اللّه حاج شیخ محمدرضا نجفی اصفهانی معروف به مسجد شاهی ،مرحوم آیت اللّه حاج شیخ عبدالکریم حائری.

فرزندان آن مرحوم

مرحوم آیت الله العظمی زنجانی سه دختر داشتنه اند و سه پسر، که ارشد پسران معظم له ، حضرت آیت اللّه العظمی حاج سید موسی شبیری زنجانی مدظله العالی از مراجع معظم تقلید است که  دقت ایشان در فروعات علمی زبانزد خاص و عام است و در علم فقه به اذعان برخی از فحول، از جمله مرحوم آیت الله حاج سیدمهدی روحانی و مرحوم آیت الله احمدی میانجی (رحمهما الله) در میان مراجع تقلید موجود ، جزء عالمترین مراجع عظام هستند، که خدا سایه ایشان را بر سر همه مسلمین مستدام بدارد .

فرزند پسر دیگر ایشان حضرت  آیت الله آقای حاج سید جعفر شبیری دامت برکاته می باشند  که هم بحث مقام معظم رهبری “دام ظله العالی” بوده و آشنایی ایشان با رهبر معظم انقلاب به بیش از ۵۰ سال می رسد .

فرزند آخر مرحوم آیت الله زنجانی  ، مرحوم حجهالاسلام و المسلمین آقای حاج سید ابراهیم شبیری (ره) بوده که از خطبای به نام تهران بوده و چند سالی است که به دیار باقی شتافته اند .

وصیّت نامه آن مرحوم

« در زندگانی نیز هر چه بتوانید شاد و آزاد باشید تا روزگار به خوشی و راحتی بگذرانید و الاّ با قید موهامات خود را به بند انداخته، سلب آسایش از خود خواهید کرد».

وصیّت نامه مرحوم آیت اللّه العظمی سید احمد زنجانی هم مفصل است و هم شیرین. مثل همه آثار قلمی ایشان. ما به علت عدم گنجایش آن مفصل در این مجمل، توجه خوانندگان محترم را به قسمتهایی از آن جلب می‏کنیم:

« … وصیت بر فرزندان عزیزم می‏کنم ذکورا و اناثا بلاواسطه یا مع الواسطه ما تناسلوا و تعاقبوا، آنچه را که بزرگان بر ما وصیت کرده‏اند از تقوی و پرهیزگاری و توکل به خدا و قطع امید از مزد دنیا.

«… سفارش دیگر من: در امر ازدواج سخت‏گیر نباشید، به سهولت دختر شوهر بدهید. مهرش را سنگین نکنید. از این مراسم کمرشکن که عوام از مردم مرسوم کرده‏اند، دوری کنید…»

وفات

حضرت آیت اللّه العظمی سید احمد زنجانی سرانجام پس از ۸۵سال عمر بابرکت و سالیان دراز، کوشش در راه دین و نشر فقه جعفری در قم دیده از جهان فرو بست. وفات آن انسان الهی در حدود چهار ساعت پس از نیمه شب شنبه ۲۹ماه مبارک رمضان سال ۱۳۹۳مطابق با پنجم آبان ماه ۱۳۵۲به وقوع پیوست و حوزه‏های دینی و مجامع علمی را در سوگ نشاند، پیکر آن مرحوم پس از تشییعی با شکوه در جوار حضرت معصومه (س)به خاک سپرده شد. رحمه اللّه علیه رحمه واسعه .