در فرآیند رشد نوجوان، هدف اساسى، حرکت از وابستگى دوره کودکی، به سوى برقرارى روابط جدید و مسئولیت پذیری در بزرگسالى است. براى رسیدن به هدف، والدین باید مسأله را از دید نوجوان خود بنگرند و مشکلات او را در تلاش براى جدا شدن از زندگى والدین محورى درک کنند.
متأسفانه بسیاری از والدین نتوانسته‌اند در سال هاى اولیه زندگى فرزند خود، با او رابطه اى برقرار کنند که کودک احساس اعتماد به نفس کند و تمایل داشته باشد با والدین خود صمیمانه درد دل کند. دوران نوجوانی، فرصت ارزشمندى است که در آن بى ثباتی‌هاى اوان نوجوانی به صورت شیوه‌هاى احساسی؛ فکرى و عملى کودکانه بروز مى کند و به تدریج با روش‌هاى پخته تر، از نو سازمان مى یابد. والدین باید به نوجوان، در داشتن هویت شخصى و حفظ فردیت، کمک کنند و شرایط مناسب براى نیل به استقلال را، کم کم فراهم آورند.
راهنمایى نوجوان در قالب روابط خانوادگی
در هدایت و راهنمایى نوجوانان، باید نخست به ویژگی‌ها و توانایی‌هاى آنان توجه کرد و با عنایت به تکالیف تکاملى که آنان امید به انجام آنها دارند، اقدامات اساسى را به عمل آورد. از آنجا که راهنمایى همیشه در قالب یک رابطه اتفاق مى افتد، والدین مى بایست داراى رابطه‌ای کمکی، صمیمانه و در عین حال محترمانه با نوجوان خود باشند تا او با اعتماد کافی، از رهنمودهاى آنان بهره گیرد.
روابط بین افراد، به ندرت ایستا و ثابت مى‌ماند، افراد تغییر مى کنند و با این تغییرات، روابط آنان با دیگران نیز تحت تأثیر قرار مى‌گیرد و تغییر مى یابد زمانى که بیشتر این تغییرات در علایق و نگرش هاى فرد ایجاد مى گردد، زمانى است که بیشترین تغییر در روابط او با دیگران باید اتفاق بیفتد. روابط متقابل والدین و فرزند پیوسته درحال تغییر و تحول است و لازم است که آنها خود را با این تغییر سازگار سازند.
در دوره نوجوانی، پسر و دختر نوجوان بیش از دوران کودکى بر تغییر روابط با والدین اصرار مى ورزند. آنان مى خواهند زندگی مستقلى داشته باشند، هر چند که زندگى واقعى آنان کاملاً وابسته به والدین است. نوجوانان توقعات و انتظارات جدید اجتماعی، عاطفی و مالى دارند که نه تنها امکان پذیر نیست، بلکه گاهى آن اندازه غیرواقعى است که والدین احساس مى کنند همه این خواسته ها باید مورد بررسى دقیق قرار گیرد.
از سوى دیگر والدین از نوجوان انتظار و توقعات تازه ای دارند، زیرا او دیگر کودک نیست. آنها انتظار دارند که او مطابق سنش و بر طبق معیارهاى رفتارى بزرگسالى عمل کند. همچنین انتظار دارند بخشى از بار مسئولیت خانوادگى را بپذیرد، مسئولیتى که او را براى زندگى آینده آماده می سازد.
به هر صورت هر تجربه عاطفى و هیجانى که تعادل روانی یکى از اعضاى خانواده را برهم بریزد، نظام روانى و تعادل اعضاى خانواده را مختل مى سازد. براى روبرو شدن با انتظارات و توقعات اجتماعى نوجوان و زدودن پیامدهاى مخرب هیجان ها بر نگرش، رفتار و در کل سلامت روان او باید کمک شود تا نوجوان کنترل و ابراز عواطف و احساسات خود را فرا بگیرد.
کنترل احساسات، به معناى سرکوب کردن آن نیست، بلکه یاد گرفتن برخورد منطقى به جاى برخورد احساسى با مسائل و موفقیت‌هاست. به علاوه کنترل عواطف و احساسات به معناى بیان عواطف به گونه اى است که ازنظر اجتماعى قبول باشد. این روش نشان دهنده رشد و پختگى عاطفى نوجوان است.
نوجوانان به چه نوع کمک‌هایى نیاز دارند؟
در مطالعه اى که روى ۵۳۷ نوجوان دبیرستانى انجام داده شده، از آنان پرسیده شد که به چه نوع کمک‌هایى نیاز دارند. پاسخ آنان را در دو گروه اصلى مى توان طبقه بندى کرد:
۱- کمک والدین و دیگر بزرگسالان در زمینه حل مشکلاتی که با آن مواجه هستند.
۲- ارائه راهنمایی هاى لازمى که در پیشگیری از مشکلات به آن نیاز دارند.
بدیهى است که در کیفیت این پاسخ عوامل متعددى از جمله هوش، طبقه اقتصادی، اجتماعی، شرایط خانوادگی، درسى و عوامل دیگر دخالت دارند. با این حال مواردى که نوجوانان بیشترى نیاز را ابراز کرده اند به شرح زیر است:
روابط اجتماعی
برقرارى روابط اجتماعى، یکى از مسایلی است که نوجوانان در آن، به راهنمایى و کمک وافر نیاز دارند. این موضوع، مقوله‌هاى چگونگى مقالات و برخورد با دیگران، دوست یابی، آداب معاشرت، مسئولیت هاى اجتماعی، مداخله‌هاى والدین کسب اطلاعات درباره حقایق مربوط به بلوغ و جنسیت و بالاخره دوست داشتن و احترام به دیگران و ازدواج را شامل مى شود.
بى تردید براى ارائه این اطلاعات و آگاهی ها باید فضایی ایجاد شود که نوجوان در آن احساس آرامش و آزادى کند و بتواند پرسش‌هایی را که در ذهن دارد و گاه او را آزار مى دهند، مطرح نماید و با طرح آن نه فقط اضطراب و نگرانى او کاهش یابد، بلکه به معیارهای اخلاقى و صحیح نیز دست یازد.
مشکلات تحصیلی
نوجوان دبیرستانى در انتخاب دروس، رشته تحصیلی، شرایط ورود به دانشگاهها و غیره نیاز به کمک دارد. بخش از نگرانیهای نوجوان ناشى از این است که نمى داند آیا استعداد رفتن به دانشگاه و تحصیل در یکى از رشته‌ها را دارد یا نه. بی شک کمک در این زمینه ها و نیز شناسایی استعدادها و رغبت‌هاى نوجوان از وظایف مشاور مدرسه است. لکن تشخیص این که نوجوان به کمک‌هایى در این زمینه نیاز دارد و تشویق او براى مراجعه به مشاور، از وظایف والدین است. براى این منظور، والدین باید از نزدیک در جریان امور تحصیلى فرزند خود باشند.
راهنماییهاى مذهبى و اخلاقی
نوجوانان در این دوره به شدت نسبت به پرسش صحیح و غلط حساس و علاقمند هستند و مایلند بزرگسالان، به ویژه والدین در تصمیم‌گیرى‌هایى که گاه در نتیجه فشار گروههای همسال ناگریز به آن هستند. مداخله کنند ونشان دهند چه چیز خطاست و چه چیز در زندگى صحیح و صواب است و آنان را از رفتن به راه خط باز دارند.
نوجوانان همه سطوح طبقات اجتماعی- اقتصادى در این زمینه به کمک بزرگسالان آگاه نیاز دارند. با وجود آنکه به نظر مى رسد اغلب بی نیاز از کمک والدین هستند و مایلند مستقل عمل کنند، ولی به اظهارنظر والدین وتوجه آنان به مساله احترام مى گذارند. بنابراین همچنان راهنماییهاى مذهبى و اخلاقی، به ویژه از طرف والدین محتاجند. هر چند که پایه‌هاى اعتقادات و عمل به اخلاق و مذهب باید از همان اوان کودکى بنیان نهاده شود.
کیفیت راهنمایى مورد نیاز نوجوانان
ویژگیهاى کیفیت راهنمایى و کمک به نوجوانان به قرار زیر است.
– به طور کلى نوجوانان نخست به یک رابطه صمیمانه، مطمئن و امن نیاز دارند و سپس مایلند بزرگسالان و به ویژه والدین آنها را درک کنند علت احساسات و رفتار آنها را بشناسند و در برابر اشتباهات و خطاهاى آنها صبورانه و منطقى برخورد نمایند.
– نوجوانان براى تغییر رفتار خود بیش از انتقاد و سرزنش و تحقیر به ستایش و حمایت نیاز دارند. آنان بزرگسالانى را دوست مى دارند که آنها را بشناسند و مهمترین ها را در آنها جست وجو کنند به آنها علاقه مند باشند و با آنان محترمانه و دوستانه رفتار کنند.
– نوجوانان به والدین و مربیانى نیاز دارند که با جدیت و قاطع بودن خود در زمینه‌هاى بهداشت و تندرستى و امنیت اطاعت از نظم و قانون و پذیرش منطق و اعمال اصول مربوط به آن آنها را راهنمایى کنند و در صورتى که صداقت ببینند، هرگز مقاومت نخواهند کرد. روش هاى صریح و روشن والدین گاه بهترین و قویترین عامل مؤثر در تصمیم‌گیری هاى صحیح نوجوانان خواهد بود. براى این منظور والدین باید با خود صادق باشند و علاوه بر احساسات فرزند نوجوان عواطف و احساسات خویش را نیز بخوبى بشناسند.
انتظار نوجوانان از بزرگسالان
آنچه ملاحظه مى کنید نتیجه مطالعه است که روى ۵۷۳ نفر نوجوان دختر و پسر دبیرستانى انجام پذیرفته نتیجه به قرار زیر است:
گوش دادن: به آنچه آنها مى گویند، کمتر حرف زدن و جدی گرفتن نوجوانان هنگامى که آنها خود جدى هستند.
سعى درک، در شناخت: این که آنها چگونه وضعیت و موقعیت خود را مى بینند و علت و انگیزه رفتار آنها چه بوده است و چرا آنها سعى در مخفى کردن برخى از امور دارند؟
پذیرش احساسات آنها: زیرا ممکن است آنها نتوانند احساسات خود را کاملا تغییر دهند ولى معمولا قادر خواهند بود آن را کنترل کنند.
تشویق آنان به حل مشکل: هرگز پند و اندرز و کمکى که جوان به آن نیاز ندارد و یا آماده پذیرش آن نیست به او ندهید.
پذیرش احترام به اطمینان نوجوانان به هنگام صحبت و درددل کردن با شما.
دقیق و باصداقت باشید: اشتباهها و خطاهاى خود را بپذیرید.
به رشد علایق و استعدادهاى آنان کمک کنید: تا در زمینه‌هاى مناسب با بهره گیرى از استعدادها و علایق خود به موفقیت های ذهنی، جسمى و اجتماعى نایل آیند.
احساسات خود را بشناسید: در هنگام لزوم محدودیت هاى جدی و منطقى براى پیشگیرى از آسیب پذیری و به دردسرافتادن نوجوان قایل شوید. جدى و قاطع بودن شما کنترل هاى درونى نوجوان را تقویت مى کند.
محیطى فراهم آورید که در آن، نوجوان، آزادانه رشد کند.
اعتقادات مذهبى و اخلاقى قوى را در نوجوانان پایه ریزى کنید و آنان را با معیارها و ارزش‌هاى صحیح پرورش دهید.
منبع: روزنامه کیهان؛ کبرا مملوکى
