آیا نزول آیه تبلیغ در مورد مکر یهود بوده است؟

شبهه

اولین کسى که آیه «تبلیغ» را در مورد مکر یهود تفسیر کرده، مقاتل بن سلیمان است.(۱)و پس از وى طبرى و بغوى و محمد بن ابى بکر رازى این قول و تفسیر را اختیار کرده اند.(۲) فخر رازى نیز پس از احتمالات فراوان در مورد نزول آیه مورد بحث، همین قول را برگزیده و تنها دلیل آن را نیز سیاق یا تناسب آیات قبل و بعد دانسته که جملگى درباره یهودیان است.(۳)

پاسخ شبهه

 اوّلا: سوره مائده آخرین سوره اى است که بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) در حجه الوداع نازل شده است، و در آن موقع یهود شوکتى نداشته اند تا پیامبر(صلى الله علیه وآله) از آن ها خوف داشته باشد و احتیاج به محافظت و نگهبانى از آن ها داشته باشد و اگر مراد از آیه، یهود باشد جاداشت این سوره در اوائل هجرت نازل شود زیرا در اوائل هجرت که رسول خدا(علیه السلام) در شهر غربت و در بین عده معدودى از مسلمین بسر مى برد یهودیان از چهار طرف او را محصور کرده بودند – یهودیانى که جنگ هاى خونینى مانند: خیبر را به راه انداختند – پس بااین وصف نمى توان شأن نزول آیه را درباره مکر یهود دانست.

ثانیاً: قرآن موجود بر اساس ترتیب نزول آن نبوده تا بتوان به سیاق آیات آن بر ظهور یک معنا تمسّک کرد.

ثالثاً: سیاق بر فرض ظهور داشتن، قرینه مقامى است و در برابر نصّ روایات و قرینه هاى دیگر اعتبارى نخواهد داشت.

رابعاً: بنا بر گفته فخر رازى، حکمى که خداوند درباره یهود نازل کرد و به قدرى بر آنان گران تمام شد که موجب تأخیر در ابلاغ آن از سوى رسول خدا(صلى الله علیه وآله) گردید، این بود: ( یا أَهْلَ الْکِتابِ لَسْتُمْ عَلى شَیْء حَتّى…) «اى اهل کتاب شما بر هیچ چیز نیستید تا آن که….» در حالى که قرآن پیش از این آیه در آیه ۶۴ همین سوره خطاب تندترى به یهود دارد: ( وَقالَتِ الْیَهُودُ یَدُ اللهِ مَغْلُولَهٌ غُلَّتْ أَیْدِیهِمْ وَلُعِنُوا بِما قالُوا…)؛ «و یهود گفتند: دست خدا [با زنجیر] بسته است، دست هایشان بسته باد! و به خاطر این سخن از رحمت [الهى] دور شوند….» پس شایسته بود که این آیه موجب نگرانى پیامبر از ابلاغ شود نه آیه قبل؛ بنابراین نمى توان گفته فخر رازى را صحیح دانست.(۴)

پی نوشت:

۱ ـ تفسیر مقاتل بن سلیمان، ج ۱، ص ۴۹۱ و ۴۹۲.

۲ ـ جامع البیان، طبرى، ج ۴، ص ۳۰۷؛ تفسیر معالم التنزیل، بغوى، ج ۲، ص ۵۱ ؛ تفسیر اسأله القرآن المجید و اجوبتها، رازى، ص ۷۴.

۳ ـ مفاتیح الغیب، ج ۱۲، ص ۵۰.

۴ ـ على اصغر رضوانى، امام شناسى و پاسخ به شبهات (۱)، ص ۲۶۱.