پنج عامل اختلاف و کدورت در خانواده

خانواده، از مجموعه افرادی تشکیل شده که مسئولیت‌های متقابلی بر عهده آنها است. این افراد نیازهای مادی، عاطفی و اجتماعی دارند که باید در محیط خانواده برآورده شود.

بسیاری از اختلافات، به کمک همین روابط عاطفی مثبت و بسیار نزدیک، قابل حل است. بدون شک بسیاری از مشکلات اخلاقی جامعه امروز ما ریشه در اختلافات خانوادگی دارد. آمارهای مربوط به مسایل اخلاقی نشان می‌دهد، اغلب افراد بزهکار از نعمت خانواده سالم محروم بوده و وارث ناهنجاری‌های خانوادگی هستند. همچنین کسانی که در جامعه به موفقیت‌هایی رسیده‌اند، نیز موفقیتشان را مدیون خانواده سالم خویش هستند.

در مقاله حاضر به بررسی بعضی از عوامل اختلاف و ایجاد کدورت در خانواده و ارائه راه حل‌های پیشگیرانه پرداخته شده که با هم آن را از نظر می‌گذرانیم:

۱- خودخواهی

خودبینی و خودخواهی، از جمله مهمترین عوامل اختلافات خانوادگی است. کسانی که به این بیماری مبتلا باشند، خوبی‌های خود را می‌بینند و بزرگ می‌شمارند، ولی بدی‌هایشان را نمی‌بینند. در متون اسلامی نکوهش‌های فراوانی در مورد تکبر و خودمحوری وارد شده و گفته شده که اگر ذره‌ای تکبر در وجود فرد باشد وارد بهشت نمی‌شود. (لا یدخل الجنه من فی قلبه ذره من کبر.) (کلینی، کافی، ج ۲، ص ۳۰۹)

البته صفت تکبر برای زن در برابر غیرشوهرش (نامحرم) پسندیده است، ولی در برابر شوهرش بزرگترین عامل ایجاد کننده اختلاف می‌باشد.

یکی از بیماریهای بزرگ اجتماعی، چشم چرانی و نگاه‌های طولانی و شهوت آلود به نامحرم است. قرآن مجید و پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت عصمت(علیهم السلام) با بیانات بسیار مهمی، آثار منفی این پدیده زشت را گوشزد نموده و از مسلمانان خواسته‌اند تا چشم خود را از نگاه به نامحرمان کنترل کنند.

۲- چشم‌چرانی

قرآن مجید در سوره مبارکه نور در دو آیه به حکم این مسأله پرداخته و در آیه نخست خطاب به مۆمنان می‌فرماید: به مۆمنان بگو چشم‌های خود را از نگاه به نامحرمان فرو گیرند و دامان خود را حفظ کنند، این برای آنها پاکیزه‌تر است، خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است و در آیه دوم زنان مۆمنه را مخاطب قرار داده و چنین می‌فرماید: «و به زنان باایمان بگو چشم‌های خود را (از نگاه هوس آلود) فرو گیرند و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را جز آن مقدار که ظاهر است، آشکار ننمایند.»(نور/ ۳۱)

افراد در انتخاب همسر باید نهایت کوشش را به عمل آورند تا همسری نیک و دلخواه و دیندار پیدا کنند و هر چه بیشتر در این زمینه احتیاط و عاقبت‌اندیشی کنند بهتر است؛ زیرا ازدواج، آغاز زندگی مشترک انسان است و پس از این که انسان فردی را برای همسری برگزید و با او پیمان زناشویی برقرار کرد باید از غیر او چشم بپوشد.

امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: «ما اغنتم احد بمثل ما اغنتم بغض البصر فان البصر لا یغض عن محارم الله الا و قد سبق الی قلبه مشاهده العظمه و الجلال (مصباح الشریعه، ص ۹)؛ هیچ کس سودی بالاتر از این سود به دست نیاورد که در اثر فروپوشاندن چشم به دست آورده باشد، چون هر اندازه که چشم از محارم خدا فرو پوشانده و کنترل شود، با قلبی نورانی آثار عظمت و جلال خدا را می‌بیند.»

هر کسی که به سعادت و خوشبختی خویش علاقه مند است باید پس از ازدواج دست از افکار کودکانه و چشم چرانی‌های خانمان سوز بردارد و مسیر زندگی خود را تغییر دهد.

با کمی دقت در آیات و روایات به دست می‌آید که چشم چرانی آثار سوء فراوانی دارد و مهم ترین آن اسیر شدن انسان در دام‌های شیطان و فراهم ساختن بدبختی در آخرت است. از حضرت علی(علیه السلام) سۆال شد به چه وسیله‌ای از نگاه بد نجات یابیم؟ حضرت یاد خدا و خواندن دو رکعت نماز را توصیه نمودند. (مصباح الشریعه، ص ۹)

از نتایج عیب‌جویی این است که زن و شوهر نسبت به یکدیگر مکدر می‌شوند و مهر و علاقه شان از بین رفته، کم رنگ می‌گردد و نسبت به زندگی و همسرداری دلسرد می‌شوند و یا ممکن است در صدد تلافی برآیند و همدیگر را به سبب عیب جویی تحقیر نمایند. و این امر، صفا و صمیمیت و شیرینی زندگی را به تلخی و شکست مبدل می‌سازد و زن و شوهر را از یکدیگر فراری می‌دهد.

۳- بدبینی

قرآن می‌فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از بسیاری از گمان‌ها بپرهیزید که پاره‌ای از گمان‌ها گناه است و جاسوسی مکنید.» (حجرات ۱۲)

سوءظن و گمان بد بردن نسبت به هر مسلمانی زشت و ناروا است و نارواتر از آن در محیط خانواده است. هر کس به این بیماری مبتلا شد، زندگی را بر خود و خانواده اش تلخ می‌کند، بهانه جویی می‌کند و آن را تعقیب می‌کند؛ چون یکی از آثار زشت بدگمانی تجسس است که در آیه شریفه فوق از آن نهی شده است. خانواده‌ای که به مرض بدگمانی دچار شود، آسایش و خوشی نمی‌بیند. بنیاد چنین خانواده‌ای همواره در معرض خطر است و ممکن است حتی به طلاق و جدایی هم بینجامد و یا جنایتی را در پی داشته باشد.

توجه به مفاسد فردی و اجتماعی سوء ظن و نیز خود را در مظان اتهام قرار ندادن، از راه‌های علاج این رذیله اخلاقی است.

۴- عیب‌جویی

قرآن کریم می‌فرماید: «ای اهل ایمان! نباید گروهی گروه دیگر را مسخره کنند، شاید مسخره شده‌ها از مسخره کنندگان بهتر باشند و نباید زنانی زنان دیگر را (مسخره کنند) شاید مسخره شده‌ها از مسخره کنندگان بهتر باشند و از یکدیگر عیب جویی نکنید…» (حجرات/ ۱۱)

کمتر کسی را در این جهان می‌توان یافت که تمام خوبی‌ها در او جمع باشد و از تمام بدی‌ها و نقص‌ها پاک و منزه باشد. انسان‌ها با ویژگی‌های متفاوت و فرهنگ‌ها و آداب و رسوم مختلفی بزرگ شده و پرورش می‌یابند و هیچ زن و مردی نیست که کاملا بی عیب و نقص باشد، مگر ائمه معصومین(علیهم السلام) پس نباید درصدد عیب جویی برآمد و کانون مقدس زناشویی را متزلزل و اسباب ناراحتی خانواده را فراهم نمود.

از نتایج عیب‌جویی این است که زن و شوهر نسبت به یکدیگر مکدر می‌شوند و مهر و علاقه شان از بین رفته، کم رنگ می‌گردد و نسبت به زندگی و همسرداری دلسرد می‌شوند و یا ممکن است در صدد تلافی برآیند و همدیگر را به سبب عیب جویی تحقیر نمایند. و این امر، صفا و صمیمیت و شیرینی زندگی را به تلخی و شکست مبدل می‌سازد و زن و شوهر را از یکدیگر فراری می‌کند.

طرح قرآن برای پیشگیری از این بیماری اجتماعی استمداد از عواطف و توجه به صمیمیت و وحدت است. «از یکدیگر عیب جویی نکنید». (حجرات/ ۱۱) یکدلی و همراهی کردن هم در زندگی و ایجاد وحدت و پذیرش تفاوت‌ها هم می‌تواند همان وحدت را برساند که قرآن روی آن انگشت گذاشته و فرموده که از خودتان عیب جویی نکنید.

۵- توقعات نابجا

یکی از عواملی که باعث بروز اختلاف در خانواده می‌گردد، توقعات است که اعضای خانواده از یکدیگر دارند، در حالی که بسیاری از این توقعات برآورده نمی‌شوند. مشکل عمده این است که معمولا انسان به توقعاتی که از دیگران دارد، توجه می‌کند نه به توقعات و انتظاراتی که دیگران از او دارند. سوءظن و گمان بد بردن نسبت به هر مسلمانی زشت و ناروا است و نارواتر از آن در محیط خانواده است. هرکس به این بیماری مبتلا شد، زندگی را بر خود و خانواده اش تلخ می‌کند، بهانه جویی می‌کند و آن را تعقیب می‌کند.

انسان‌ها همواره خوبی‌هایی را که در حق دیگران کرده‌اند به یاد دارند و از این که در مقابل آن خوبی‌ها پاسخی دریافت نمی‌کنند ناراحت شده و از بی نمک بودن دست خویش گلایه دارند، اما در مورد کوتاهی‌های خود و خوبی‌های دیگران چندان حضور ذهنی ندارند. وقتی در یک خانواده همه اعضای آن با چنین نگرشی اعمال همدیگر را مورد ارزیابی قرار دهند طبیعی است که همواره در میانشان ناراحتی و گلایه خواهد بود. راه از بین بردن این گلایه‌ها کم کردن توقعات است. انسان باید توقعات و انتظاراتش را از دیگران بریده و به خالق خویش وابسته نماید و از کسی انتظار نداشته باشد که خوبی‌ها و نیکی‌های او را جبران کند.

اعمال نیک را باید همواره بخاطر خود نیکی و اجر و ثوابی که دارد انجام داد نه با انتظار جبران آن. در این صورت، انسان از نیکی کردن به دیگران لذت می‌برد و البته زندگی بسیار لذت بخش تری نیز در قیامت در انتظار او خواهد بود و همین توجه به ثواب اخروی، زندگی دنیوی را نیز شیرین و با طراوت می‌کند.

توقعات بیجا و چشم هم چشمی‌ها که بیشتر در میان زنان شایع است، سرزنش‌های زن است که مرد را به کارهای گاها غیر مشروع وا می‌دارد.(آیین همسرداری، ابراهیم امینی، ص۶۷)

کم کردن توقعات یعنی هر کسی در زندگی، قدر نعمت‌هایی را که دارد بداند. و با توجه به این که امکانات و توان مالی افراد متفاوت است، نباید به خاطر خواسته‌های نابجا و غیرضروری و غیرعاقلانه، کانون گرم خانواده را تلخ نمود و مرد خانواده را به خاطر هوی و هوس‌های زنانه و زیاده طلبی‌ها به زحمت و گاهی کارهای نامشروع واداشت. از این رو پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: هر زنی که با شوهرش ناسازگار باشد و او را بر چیزهایی که توانایی ندارد وادار نماید، اعمالش مورد قبول خدا واقع نشده و در قیامت مورد غضب پروردگار جهانیان واقع می‌شود. (بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۲۴۴)

منبع: وب سایت رسمی مشاوره و روانشناسی