رمضان، ماه خودسازى، خود شانسی و خدا شناسی

روزه

زمان مطالعه : 7 دقیقه

به دست رحمت الله ضیایی

7:55 ق.ظ

1 نظر

خودسازى از خودشناسى آغاز می ‏شود. نخست باید خود را شناخت تا بتوان خود را ساخت؛ چرا که با خودشناسى، خداشناسى تحقّق می‏یابد و اگر خدا را شناختیم، خود را ساخته ‏ایم.

در آغاز باید دید چرا پدید آمده‏ ایم؟ و هدف از پیدایش و خلقت ما چیست؟ خداوند در قرآن کریم تصریح کرده‏است که: “و ما خلقت الجنّ و الإنس إلاّ لیعبدون؛ من جن و انس را نیافریدم، جز براى این که عبادت کنند”.

در تفاسیر زیادى “لیعبدون” به معناى “لیعرفون” آمده‏است؛ یعنى هدف از خلقت شناخت است و گرنه عبادت فقط نماز و روزه و در سجاده نشستن و خدا را نیایش کردن نیست. نماز و روزه و …، شعبه‏اى از عبادت است که شاید از عبادت اجتماعى اهمیتش کم‏تر باشد، زیرا در آن جا انسان فقط به خود می‏اندیشد، و عبادت در معناى گسترده‏تر با دیگران و به دیگران اندیشیدن است.

عبادت، دردشناسى و دردزدایى است. عبادت، در جمع زیستن و براى جمع زیستن است.

این که عبادت بیش‏تر به صورت جمعى مطرح می‏شود و بر مسجد و جمعه و جماعت تأکید می‏ شود، براى این است که شناخت انسان به خویش منحصر نشود و به دیگران نیز سرایت کند.

ما آفریده نشده‏ایم که تنها گلیم خود را از آب بیرون بکشیم بلکه باید در متن قرار بگیریم نه در حاشیه. در جمع زندگى کنیم نه در دیر. به فکر چاره ‏جویى از دیگران باشیم نه تنها چاره‏ جویى از خویشتن.

به هرحال، بحث ما درباره شناخت نیست که بحثى است طولانى و از آن می‏گذریم. اما آن‏چه گفتنى است، این است که انسان چگونه باید خود را بسازد و چگونه باید خود را آماده کند تا انسانى الهى گردد؛ تا قابلیت خلیفه اللّه شدن پیدا کند.

خودسازى به این است که منش خود را به گونه‏اى تغییر دهیم که پروردگار می‏خواهد، و به عبارت دیگر: اگر هم طبیعت ما مایل به تکبر و خودخواهى است، باید نفس خویشتن را چنان ریاضت دهیم که از فراز کبر و نخوت فرودآید و به تواضع و فروتنى گراید.

اگر طبیعت ما، به بخل تمایل بیش‏ترى دارد، چون این صفت مورد نکوهش خداوند و تمام پیامبران و اولیا و خردمندان می‏باشد، پس باید از آن دست برداشت و سخاوت‏مند شد. خلاصه باید صفات سلبیه (منفی. را از قلب زدود، چنان که صفات ثبوتیه را چون جامه‏اى تمیز و زیبا در بر کرد.

باید قلب را از آن چه در نظر مولا و پروردگارمان ناخوشایند و مکروه است، پاک کرد و باید تمام اعضا و جوارح را در راه رضایش به کار گرفت.

خویشتن را باید با حلم و بردبارى عادت داد که درجه و مقام آدمى را والا کند و در میان مردم مایه شرف و عزت باشد و با نیکان و بزرگان هم صحبت شود و از هرچه مایه پستى و تن‏پرورى و تنبلى است دور سازد و آن چه که انسان را به خدایش نزدیک و مقرب می‏ کند، به آن سوى سوق دهد و عاقبت خیر و نیک فرجامى، ثمره و نتیجه‏ اش باشد.

باید به عفّت و پاکدامنى روى آورد و از آن‏چه مایه نفرت و خجالت باشد و شخصیت انسان را لکّه ‏دار و ننگ بار سازد، دورى جست.

باید صبر را پیشه خود ساخت تا به یقین و رضا برسد و تسلیم در برابر اوامر حق باشد و تنگناها و محنت‏ها و رنج‏ها و سختی‏ها و تنگدستی‏ ها و رویدادهاى تلخ روزگار، او را از پاى درنیاورد.

باید به سوى تکامل عقل و روح گام برداشت و با تکیه بر دو بال تقوا و عمل، به اوج عزّت و عظمت و خداخواهى رسید.

باید در مقابل لذّات زودگذر دنیایى به سلاح تقوا، ورع، پارسایى و زهد مسلح شد تا رستگار شویم و به بهشت رضوان نایل آییم که: “و رضوانٌ من الله اکبر”.

باید آن چنان بر خویشتن مسلّط بود و نفس سرکش را مهار کرد که نه مدح و درود دیگران و نه فحش و ناسزاى آنها در روحیه فولادین و باصلابتش تأثیر گذارد.

باید خود نگهدار بود از آن‏چه نارضایتى حق در بردارد، نه آن‏چه خویشتن بخواهد یا نخواهد که در برابر امر مولا خودى نیست که مطرح باشد.

باید از شرّ و بدى و رذایل اخلاقى و عادت‏هاى ناپسند و منش‏هاى زشت و کارهاى قبیح، دور شد چنان‏که به خیرخواهى و راست‏گویى و امانت و فضیلت و اخلاق نیکو و خصال پسندیده، متخلّق شد.

باید به فکر امروز و فرداى خود بود و براى فردا که دیرهم نیست آماده شد و براى جهان جاویدان و ابدى، توشه برداشت.

باید با استقامت و پایدارى، نه از حوادث و رویدادهاى تلخ ترسید و نه از ملامت ملامت کنندگان و سرزنش نادانان، خم به ابرو آورد، بلکه فقط خدا را در نظر داشت و راه خدا را دنبال کرد و پیوسته از او خواست که توفیق هدایت در صراط مستقیمش به وى بخشد: “إهدنا الصّراط المستقیم”.

باید محبّت، دوستى، همکارى، غم‏خوارى، ایثار، گذشت، بخشش و نرمش را جای‏گزین نفرت، خشم، کینه، خودپسندى، خودمحورى، آز و تندخویى نمود.

باید از زندگى دیگران عبرت گرفت، نه خود عبرت دیگران شد.

و ده‏ها باید و نباید در این جا خودنمایى می‏کند که اگر انسان به فطرت و سرشت

خویش بنگرد، به آنها پى خواهدبرد، و ماه رمضان، هنگام آن است که انسان را متوجه خویشتن کند و فطرت خفته‏اش را بیدار سازد و از راه تفکر و اندیشیدن ـ که برترین عبادت است ـ او را به خودسازى وادارد.

برادران ! خواهران !

ماه خدا فرا رسیده است؛ جا دارد که بیش‏ترین استفاده را از آن بنماییم. نگذارید ساعتى، بلکه لحظه‏اى از این ماه مبارک به هدر رود. در این ماه سرنوشت یک ساله، بلکه سرنوشت تمام عمر تعیین می‏ شود.

هشیار باشیم، مبادا ساعتى بی‏انگیزه، بی‏توجّه و بی‏هدف بگذرد و از عیدى و جایزه الهى در روز عید فطرـ خداى نخواسته‏ـ بی‏بهره و محروم بمانیم که هیچ زیانى از آن سخت‏تر و زیان‏بارتر نیست!

در روایت آمده است که رسول خداـ صلی‏اللّه علیه و آله و سلم‏ـ قبل از ماه رمضان خطبه‏اى خواند و در آن خطبه فرمود:

“اى مردم! جبرئیل به دیدار من آمد و گفت: یا محمد! هرکه نام تو را بشنود و بر تو صلوات نفرستد، از رحمت خدا دور باشد. یا محمد! هر که ماه رمضان را دریابد و مورد مغفرت و آمرزش پروردگار قرار نگیرد و از دنیا برود، خداوند او را از رحمتش دور خواهد کرد. اى پیامبر آمین بگو. من هم آمین گفتم”.۱

در این ماه خودسازى درهاى بهشت بر روى مؤمنان گشوده می‏شود و درهاى جهنم بسته می‏شود، نباید کارى کرد که در اثر آن کار، درهاى بهشت بر رویمان بسته و درهاى دوزخ گشوده شود.

در این ماه پربرکت ـ چنان که از روایات استفاده مى شود ـ بهشت را زینت می‏دهند و پاداش کارهاى خیر و عبادت ها و راز و نیازها دوبرابر می‏گردد.

رسول خدا صلى الله علیه و آله وسلم فرمودند:

“شهر رمضان شهراللّه عزو جل و هو شهر یضاعف اللّه فیه الحسنات و یمحو فیه السیئات، و هو شهر البرکه، و هو شهرالإنابه، و هو شهر التوبه، و هو شهرالمغفره، و هو شهرالعتق من النّار و الفوز بالجنّه.

ألا فاجتنبوا فیه کلّ حرام و اکثروا فیه من تلاوه القرآن و سلوا فیه حوائجکم و اشتغلوا فیه بذکر ربّکم و لا یکوننّ شهر رمضان عندکم کغیره من الشهور فان له عنداللّه حرمه و فضلاً على سائر الشهور، و لایکوننّ شهر رمضان، یوم صومکم کیوم فطرکم”.۲

ماه رمضان، ماه خداى عز و جل است که در آن پاداش کارهاى نیک دوبرابر می‏شود و گناهان زدوده می‏شود.

ماه رمضان، ماه برکت و افزایش است.

ماه رمضان، ماه بازگشت و انابه است.

ماه رمضان، ماه توبه است.

ماه رمضان، ماه آمرزش گناهان و مغفرت است.

ماه رمضان، ماه آزادى و رهایى از جهنم و دست‏یابى به بهشت است.

پس اى مردم! در ماه رمضان از هر کار بد و حرامى دورى کنید و در آن بسیار قرآن بخوانید و تمام اوقاتش را به یاد و ذکر پروردگارتان مشغول شوید. مبادا ماه رمضان نزد شما مانند دیگر ماه‏ها باشد، چرا که بر دیگر ماه‏ها حرمت و برترى دارد.

حضرت امیرالموًمنین ـ علیه‏السلام ـ می‏فرماید:

“علیکم فى شهر رمضان بکثره الإستغفار والدّعاء، فأما الدّعاء فیدفع البلاء عنکم و اما الإستغفار فتُمحى به ذنوبکم؛۳

بر شما باد، در ماه رمضان، به بسیار دعاکردن و استغفارنمودن چرا که دعا بلا را از شما دور می‏سازد و استغفار، گناهانتان را می‏زداید”.

به‏هر حال، ماه رمضان ماه خودسازى است و کم‏ترین خودسازى به این است که انسان خودى را براى خویشتن نشناسد و خدا را مالک خود بداند که اگر چنین بود، خدا را خواهد شناخت و حق عبودیت پروردگار را ادا خواهد کرد و از هر چه رنگ ضد خدایى دارد، دور خواهد شد.

خودسازى و جداشدن از تعلّقات و هواهاى نفسانى، منشأ تمام کمالات و ملکات و فضائل انسانى است و اگر کسى توانست خود را از تعلقات مادى برهاند، و به ظواهر زودگذر دنیا بی‏اعتنا باشد، بی‏گمان به خدا توجه خواهدکرد و به سوى تکامل روانه خواهد شد و این بالاترین پیروزى و سرفرازى انسان است.

خدا می‏داند تمام مفاسد جهان و ظلم‏ها و تعدّی‏ها و تجاوزها و گردن کشی‏ها در اثر خودبینى و هواپرستى است، لذا در قرآن کریم همواره تزکیه و تربیت مقدّم بر تعلیم وآموزش ذکرشده‏است و خودسازی؛ یعنى تزکیه نفس و ماه‏رمضان به حق ماه تزکیه و تطهیر نفس است.

پس بیایید باهم در این ماه بزرگ آهنگ تقرب به خدا را بجوییم تا در درگاهش ره یابیم و در روز رستاخیز سفید روى گردیم.

در پایان فرازى زیبا از نیایش‏هاى امام سجاد سلام‏اللّه علیه‏ را یادآور می‏شویم، باشد که صحیفه سجادیه همواره الگوى ما در زندگى باشد:

“أللهمّ و أنت جعلت من صفایا تلک الوظائف، و خصائص تلک الفروض شهر رمضان، الّذى اختصصته من سائر الشهور و تخیرته من جمیع الأزمنه و الدّهور، و آثرته على کلّ أوقات السنه بما أنزلت فیه من القرآن والنور و ضاعفت فیه من الایمان، و فرضت فیه من الصّیام، و رغّبت فیه من القیام، و أجللت فیه من لیله القدر التى هى خیر من ألف شهر، ثمّ آثرتنا به على سائر الأمم واصطفیتنا بفضله دون اهل الملل، فصمنا بأمرک نهاره، و قمنا بعونک لیله، متعرضین بصیامه و قیامه لما عرضتنا له من رحمتک و نسبتنا الیه من مثوبتک و أنت الملى بما رغب فیه الیک، الجواد بما سئلت من فضلک القریب الى من حاول قربک؛۴

خداوندا! از کارهاى برگزیده و واجبات ویژه، ماه رمضان را قرار دادی؛

ماهى که آن را از میان دیگر ماه‏ها برگزیدى، و از میان تمام زمان‏ها و روزگاران، آن را انتخاب نمودى، و بر جمیع اوقات سال برتریش بخشیدى و انتخاب آن به دلیل قرآن و نورى است که در آن ماه فرو فرستادى، و ایمان را در آن دو برابر ساختى و روزه‏اش را واجب و شب زنده‏دارى را براى عبادت در آن ترغیب فرمودى و شب قدر را که از هزار شب برتر است.

در آن عظمت بخشیدى و گرامى داشتى، سپس ما را به وسیله آن ماه بر تمام امتها برگزیدى و به سبب فضیلتش ما را ـ نه دیگر پیروان ادیان راـ برترى بخشیدى، پس به فرمان تو روزش را روزه می‏داریم و به یارى تو شبش را به عبادت می‏پردازیم، در حالى که با صیام و قیامش، خویش را مشمول دعوتى که ما را در معرض آن قرارداده‏اى، می‏سازیم.

و آن را سبب دریافت پاداش تو می‏سازیم و تو برآن چه از درگاهت درخواست شود، توانایى و به آن چه که از فضل و احسانت مسألت گردد بخشاینده‏اى و به کسى که آهنگ تقرّب به تو جوید نزدیکی”.

آخرین سخن این که رسیدن این ماه سراسر خیر و برکت را به محضر مبارک ولى الله الاعظم روحى و أرواح العالمین لتراب مقدمه الفداء، و محضر مقام معظّم رهبرى و علماى بزرگ و تمام اقشار ملت شریف و سرفراز ایران اسلامى و عموم شیعیان جهان تبریک و تهنیت می‏گوئیم و امیدواریم خداوند ما را توفیق عبادت خصوصا در این ماه مبارک بخشد و مستوجب مغفرت و آمرزش درگاهش قرار دهد.