تاثیر بازی های رایانه ای بر شخصیت کودکان

بازى، که به معنى تلاش و فعالیت لذت‏بخش و خوشایند و مفرّح است، براى رشد همه جانبه کودک ضرورت تام دارد.

نخستین گروهى که کودک بعد از خانواده در پیش رو دارد، گروه‌هاى بازى دوران کودکى است که از این طریق، کودک احساس تعلق به گروه و عضویت در آن را دارد. از خصوصیات کودکان، فعال بودن، خوشحالى، خیالپردازى، شلوغ کردن و پرسشگر بودن را می‌توان نام برد.

اسپنسر می‌گوید: هدف عمده بازى، تخلیه نیروى اضافى بدن است که کودکان با لگد زدن، جیغ کشیدن، کشتى گرفتن و غیره انرژى اضافى را به مصرف می‌رسانند.(۱)

بازى، براى کودکان خوشایند بوده و احتیاجى به تشویق ندارند بلکه ذاتاً آن را دوست داشته زیرا محرک در بازى خیلى قوى بوده و حالت شادى و آزادى را به دنبال دارد.

در بازی‌ها باید مراقب بود که بر فضاى بازى کودکان پستى و رذالت و شیطنت و خیانت، حکمفرما نشود و عفت و صداقت و امانت و عطوفت و صفا و برادرى و خواهرى و عفو و گذشت حاکم گردد.(۲)

نقش بازی‌هاى رایانه‌‏اى

این پدیده جدید دانش بشرى، تقریباً در همه شئون زندگى انسان راه یافته است و مانند دیگر ساخته‌‏هاى دست بشر، دو رو دارد. یک روى آن استفاده صحیح در کارها و کمک به رشد و سعادت انسان است. روى دیگر آن استفاده غلط است که معمولاً در غیر موارد علمى و شغلى از آن استفاده می‌شود. آنچه بیشتر کودکان و نوجوانان را شیفته خود می‌کند بازی‌هاى رایانه‏‌اى است. پیشرفت کیفیتى این بازی‌ها به فاصله کوتاهى در ایران رواج یافته و بازار اسباب بازى و لوازم سمعى و بصرى را به تسخیر خود درآورده است.

عاملى که بر تعداد طرفداران این بازی‌ها افزوده، قیمت مناسب آنها براى مصرف‏‌کننده است علاوه بر این چون کودکان و نوجوانان خود اجرا می‌کنند و در بطن بازى هستند براى آنها بسیار جذاب است. این بازی‌ها با استفاده از تصاویر پرتحرک و صداهاى مهیج دنیایى از هیجان را به این انسان‏هاى تشنه جنب و جوش ارزانى می‌کند و همین جاذبه روح و جسم آنان را مطیع خود می‌سازد و به عالمى از تخیلات می‌برد که خود را محور و قهرمان اصلى ماجرا می‌پندارند.

به طور کلى می‌توان مزایاى بازی‌هاى رایانه‏‌اى را اینگونه خلاصه کرد:

۱- باعث هماهنگى چشم و دست و پرورش عضلات ظریف کودک می‌شود.

۲- به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‏هایى را تمرین کند.

۳- یادگیرى را آسان و توجه بچه‌‏ها را جلب می‌کند.

۴- مفاهیم و مبانى ریاضیات را با کمک شکل‌‏هاى کودکانه آموزش می‌دهد.

۵ – با رایانه هر چند بار که بخواهد، می‌تواند موضوعى را ببیند و مرور کند.

۶- کودک بدون کثیف کردن لباس‏ها و اطراف می‌تواند به راحتى نقاشى بکشد و رنگ‏ها را عوض کند. مثلاً اگر از رنگ سبز لباس نقاشى‏اش خوشش نیامد به رایانه می‌گوید رنگ قرمز کن و رنگ قرمز رضایت او را فراهم نکرد رنگ آبى و غیره.

۷- رایانه برنامه‌‏هاى متنوعى دارد که به کودکان امکان می‌دهد تا نقاشى‏ها یا داستان‏هایى را خلق کنند و یا بازی‌هایى هستند که آنها را به تاریخ یا جغرافیا علاقمند می‌کند.

۸ – بازی‌هاى رایانه‏‌اى بچه‌‏ها را وارد دنیایى می‌کنند که کنترلش در دست آنهاست و به همین دلیل آنها از این بازی‌ها لذت می‌برند.

معایب بازی های رایانه ای

در کنار این مزایا، بازی‌هاى رایانه‏‌اى معایبى دارند که ذیلاً به آنها اشاره می‌شود:

الف) آسیب‏‌هاى جسمانى

به دلیل خیره شدن مداوم به صحنه نمایش رایانه، چشمان فرد به شدت تحت فشار نور قرار می‌گیرد و دچار عوارض می‌گردد. مشاهدات نشان می‌دهد که نوجوانان چنان غرق بازى می‌شوند که توجه نمی‌کنند تا چه حد از لحاظ بینایى و ذهنى بر خود فشار می‌آورند.

به دلیل این که کودک در یک وضعیت ثابت تا ساعت‏ ها می‌نشیند، ستون فقرات و استخوان‏‌بندى او دچار مشکل می‌شود. همچنین احساس سوزش و سفت شدن گردن، کتف‏ها و مچ دست از دگر عوارض کار نسبتاً ثابت و طولانى مدت با رایانه است. پوست در معرض مداوم اشعه‌‏هایى قرار می‌گیرد که از صفحه رایانه پخش می‌شود. ایجاد تهوع و سرگیجه خصوصاً در کودکان و نوجوانانى که زمینه صرع دارند، از دگر عوارض بازی‌هاى رایانه‏‌اى است.

ب) آسیب‌‏هاى روانى شامل

۱- کاهش روابط خانوادگى

با توجه به این که زندگى در کشور ما نیز به طرف ماشینى شدن پیش می‌رود و در بعضى خانواده‏‌ها زن و مرد شاغل هستند و یا بعضى از مردان بیش از یک شغل دارند خود به خود روابط عاطفى و در کنار هم بودن خانواده کمتر شده و عده زیادى از این وضع و وجود تلویزیون به عنوان جعبه جادویى که باعث سرد شدن روابط خانوادگى شده ناراضى هستند و حالا نیز جعبه جادویى دیگرى با جاذبه سحرآمیزترى به نام رایانه اضافه بر این وضعیت شده و مشکلات را دوچندان کرده است.

۲- تقویت حس پرخاشگرى

مهم‏ترین مشخصه بازی‌هاى رایانه‏‌اى، حالت جنگى اکثر آنها می‌باشد و این که فرد، باید براى رسیدن به مرحله بعدى بازى با نیروهاى به اصطلاح دشمن بجنگد، استمرار چنین بازی‌هایى، کودک را پرخاشگر و ستیزه‏جو بار می‌آورد.

خشونت، مهم‏ترین معرکه‌‏اى است که در طراحى جدیدترین و جذاب‏ترین بازی‌هاى کامپیوترى به حد افراط از آن استفاده می‌شود، چهره‏‌هاى معروف هالیود که در فرهنگ ما انسان‏ها ضد ارزش و غیر اخلاقى هستند، در این بازی‌ها به صورت قهرمان‏‌هاى شکست‏‌ناپذیر جلوه‌‏نمایى می‌کنند.

۳- افت تحصیلى

به دلیل جاذبه‌‏اى که این بازی‌ها دارد، بچه‌‏ها وقت و انرژى زیادى را صرف بازى با آن می‌کنند، حتى بعضى از کودکان صبح، زودتر از وقت معمول بیدار می‌شوند تا قبل از مدرسه رفتن کمى بازى کنند و وقت‏‌هاى تلف شده را هم بدین صورت جبران می‌کنند.

۴- گوشه‏‌گیرى و منزوى بودن

کودکانى که به طور مداوم با این بازی‌ها درگیرند درونگرا می‌شوند، در جامعه، منزوى و در برقرارى ارتباط با دیگران ناتوان می‌گردند. روحیه انزواطلبى باعث می‌شود که کودک از گروه همسالان جدا شود که این خود سرآغازى براى بروز ناهنجارى دیگر است.

۵- کندى ذهن

در این بازی‌ها به دلیل این که کودک و نوجوان با ساختنی‌ها و برنامه‌‏هاى دیگران به بازى می‌پردازد و کمتر قدرت دخل و تصرف در آنها پیدا می‌کند، اعتماد به نفس او در برابر ساختنی‌ها و پیشرفت دیگران متزلزل می‌شود. تصور بیشتر خانواده‏‌ها این است که در بازی‌هاى رایانه‏‌اى فرد در بازى مداخله فکرى مداوم دارد اما این مداخله فکرى نیست بلکه این بازی‌ها سلول‏هاى مغزى را گول می‌زنند و از نظر حرکتى نیز فقط چند انگشت کودک را حرکت می‌دهند.

ما هرچه در این مسیر حرکت کنیم و بازی‌ها را گسترش دهیم، انسان‏هایى را تحویل جامعه خواهیم داد که سرخورده، افسرده، غیر متحرک و غیر سازنده هستند و خوداتکایى آنها بسیار کم خواهد بود و ابتکار عمل نخواهند داشت. در حالى که براى جامعه، نیاز به انسان‏هایى خلاق، مبتکر و متفکر داریم.

راهکارهاى پیشنهادى

اگر چنانچه قرار است از بازی‌هاى کامپیوترى استفاده شود، بهتر است بازی‌هاى تصویرى خلاق که کودکان باید به وسیله آنها، معماهایى را حل کنند، بیش از بازی‌هاى دیگر مورد توجه قرار گیرند. بازى دسته‏‌جمعى کودکان، با ابزارهاى تصویرى کمتر مسئله‏‌ساز است، این اسباب بازی‌ها، زمانى مخرب خواهند بود که کودک به تنهایى براى ساعات طولانى، غرق بازى شود.

والدین وقت بیشترى را به کودک و نوجوان خویش اختصاص بدهند. هر قدر وقت‏گذارى و ارتباط صحیح بین والدین و فرزندان بیشتر باشد، زمینه چنین بازی‌هایى کمتر فراهم می‌شود، در غیر این صورت مقصر اصلى والدینى هستند که فرزندان خود را براى ساعات طولانى در مقابل تلویزیون، کامپیوتر، ویدئو، گیم، یا فیلم‏هاى ویدئویى رها می‌کنند.

بهتر است که والدین همراه فرزندان خود بعضى از روزها به گردش بروند و در طبیعت به بازی‌هاى مورد علاقه آنها بپردازند تا انرژى عصبى و روانى آنان تخلیه شده و توجه آنها از بازی‌هاى رایانه‏‌اى منصرف شود، بهتر است با استدلال و منطق آسیب‌‏هایى را که کامپیوتر به کودکان و نوجوانان وارد می‌آورد متذکر شوند.

پی‌نوشت‌ها

۱) مهجور، روانشناسى بازى، ص ۱۵

۲) بهشتى، احمد، مبانى تربیت بدنى در اسلام، ص ۹۱

منبع: پیام زن؛ شماره ۲۰۰؛ مهرنوش اکبرى‏