اظهار مهر و قهر به همسر-بخش یک-

تعالیم اسلامی اظهار و بیان مهر و محبّت را از یک سو و قهر و بی‌مهری را از سوی دیگر، به عنوان عاملی مؤثر در تربیت و اصلاح رفتار معرفی می‌کند. رفتار همسر نیز گاه به گونه‌ای است که باید تغییر کند و بدون اصلاح آن، آرامش و سازگاری از محیط خانواده رخت بر می‌بندد؛ از این رو در این فراز از بحث، نخست آثار بیان مهر و سپس نتایج اظهار قهر را در روابط همسران پی می‌گیریم:

آثار اظهار مهر

آشکار ساختن دوستی و محبّت، نقش فوق العاده‌ای در تحکیم روابط انسانی دارد. برخی بر این گمانند که موضوع مهمّ در روابط انسانی عموماً و روابط همسران به طور ویژه، وجود علاقه ی قلبی است و بر این اساس، به بیان و آشکار ساختن دوستی وقعی نمی‌نهند، حال آن که نفس ابراز علاقه اهمیّت معجزه آسایی دارد که در این بخش، این آثار را از بیان امامان معصوم (علیهم السّلام) دنبال می‌کنیم:

أ. اطمینان‌بخشی

هر چند محبوب از علاقه ی محبّ با خبر باشد، همواره این دغدغه در او هست که آیا علاقه ی او به من کاسته نشده؟ آیا رفتار او از نوعی بی‌مهری و دل زدگی نشان ندارد؟ آیا فرد دیگری محبت او را به تصرف خود نیاورده است؟ این پرسش‌ها و پرسش‌های بی‌شمار دیگر بیانگر آن است که صرف محبّت قلبی به همسر کافی نیست؛ بلکه لازم است این عشق ظاهر شود تا با رفع ابهامات احتمالی، به علاقه ی همسر اطمینان حاصل شود؛ از این رو در روایتی از امام صادق (علیه السّلام) آمده است:

اذا احببت احداً من اخوانک فاعلمه ذلک فان ابراهیم (علیه السّلام) قال: ربّ ارنی کیف تحیی الموتی قال اولم تؤمن؟ قال بلی و لکن لیطمئن قلبی؛(۱) هرگاه یکی از برادران خود را دوست داری، پس به او اعلام کن(تا اطمینان قلبی پیدا کند) به درستی که ابراهیم (علیه السّلام) گفت: خدایا تو چگونه مردگان را زنده می‌کنی؟ خداوند فرمود: آیا تو ایمان نداری؟ ابراهیم (علیه السّلام) گفت: چرا، ولی برای اطمینان قلبم چنین درخواستی دارم.

بنابراین اطمینان قلبی، امری دلخواه است که آن را می‌توان با اظهار مهر ایجاد کرد.

ب. تسخیر دل

تأثیر دیگر ابراز علاقه به همسر، تصرّف حریم دل همسر است. ابراز محبّت مرد به همسر باعث می‌شود زن به زندگی خود امیدوارتر شود و با انگیزه‌ای قوی، کانون خانواده را برای زندگی مشترک گرم تر کند. در این شرایط، زن همه ی سختی‌ها و ناملایمات را به جان می‌خرد و توقعّات خود را به حداقل کاهش می‌دهد. امام صادق (علیه السّلام) با نقل حدیثی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در خصوص تأثیر شگرف اظهار محبّت به زن می‌فرمایند:

قول الرجل للمرأه انّی احبّک لایذهب من قلبها ابداً؛(۲) سخن مرد به همسرش که من تو را دوست دارم، هرگز از دل او بیرون نمی‌رود.

ج. تثبیت مودّت

آن گاه که محبت قلبی پا از حریم دل بیرون نهد خود را نشان دهد، آفت بی‌ثباتی را از خود دور می‌کند و به زیور ثبات آراسته می‌شود؛ چون اظهار محبت، هم محبت قلبی محبّ را تقویت می‌کند و هم محبوب را از آن با خبر می‌سازد؛ از این رو محبّت را دو سویه می‌سازد و در نتیجه آن را پایدار می‌کند. مردی به امام باقر (علیه السّلام) عرض کرد: من این مرد را دوست دارم. امام (علیه السّلام) به او فرمودند: فاعلمه فانه ابقی للمودّه و خیرٌ فی الالفه؛(۳) پس به او اعلام کن؛ چرا که این مودّت را پایدارتر می‌کند و برای ألفت و دوستی بهتر است.

در حدیث دیگری، امام صادق (علیه السّلام) به صورتی کلّی اعلام و اظهار محبّت را مایه ی ثبات مودّت دانسته و فرموده اند: اذا احببت رجلاً فاخبره بذلک فانه اثبت للموده بینکما؛(۴) هرگاه کسی را دوست داشتی، به او اعلام کن؛ چرا که این کار مودّت میان شما را پایدارتر می‌کند.

البته روشن است هنگامی که اظهار محبّت به تقویت و پایداری در روابط برادران دینی بینجامد، به مراتب ثبات روابط همسران را بیشتر تضمین می‌کند؛ زیرا شالوده روابط همسران را عاطفه و محبّت تشکیل می‌دهد: و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجاً لتسکنوا الیها و جعل بینکم موده و رحمهً؛(۵) و از آیات خداوند این است که برای شما از خودتان همسری خلق کرد تا نزد او آرامش پیدا کنید و خداوند میان شما مودّت و رحمت قرار داد.

راه‌های اظهار مهر

در پایان این قسمت از بحث، لازم است به این نکته توجه شود که اظهار محبّت راه‌های گوناگونی دارد که برای تأثیرگذاری بیشتر، مناسب است به یک راه بسنده نشود و هر بار از راهی بدیع و تازه محبّت خود را به همسر ابراز کنیم. متداول‌ترین شیوه ی ابراز محبّت، اظهار علاقه ی صریح و مستقیم در قالب جملاتی همچون « دوستت دارم » است؛ ولی اظهار محبت منحصر در این ترکیب نیست.

آثار اظهار قهر

هم چنان که اظهار مهر لازمه ی زندگی و باعث صفا بخشیدن به آن است، گاه لازم می‌شود که ناراحتی نیز به همسر اعلام شود تا او از شیوه نادرست خویش دست بردارد و زندگی مجدداً به مسیر درست و آرامش بخش خود باز گردد. البتّه روشن است که اظهار قهر نیز، پرتوی از محبّت و در جهت عشق به همسر است. امیرالمؤمنین (علیه السّلام) می‌فرماید: «من احبّک نهاک؛ کسی که تو را دوست دارد، تو را از بدی‌ها باز می‌دارد».

این نیز بدیهی است که یکی از راه‌های باز داشتن فرد از بدی‌ها، اظهار ناخشنودی از اوست. در این بخش به برخی از آثار اظهار قهر اشاره می‌کنیم:

أ. تلاش به منظور جلب رضایت

اظهار قهر، گاهی به صورت خشم و غضب است. نتیجه ی این خشم اگر به جا و به موقع باشد و در حدّ صحیح اعمال شود، آن است که طرف مقابل را برای جلب رضایت دیگران به تکاپو وا می‌دارد؛ البتّه همسری که چنین به تکاپو می‌افتد، نمونه‌ای از بهترین همسران به شمار می‌رود:

عن رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): خیر نسائکم… التی ان غضبت او غضب زوجها تقول لزوجها یدی فی یدک لا اکتحل عینی بغمض حتی ترضی عنّی؛(۶) بهترین زنان شما… زنی است که اگر خود یا همسرش غضب کرد، به همسرش بگوید: دست من در دست تو است. خواب به چشمان من نمی‌رود تا این که از من راضی شوی.

ب. توجه به تکالیف در قبال همسر

اظهار ناخشنودی به همسری که به وظایف خود بی‌توجه است، سبب می‌شود تا او به خود آید و با چشیدن ثمره ی تلخ این بی‌توجّهی، مسیر خود را تغییر دهد و به وظایف خود عمل کند. قرآن کریم می‌فرماید:

و اللاتی تخافون نشوزهن فعظوهن و اهجروهن فی المضاجع و اضربوهن فان اطعنکم فلاتبغوا علیهن سبیلاً ان الله کان علیاً کبیراً؛(۷) آن دسته از زنان که از سرکشی و مخالفت آنان بیم دارید، پند و اندرز دهید.(اگر مؤثر واقع نشد) در بستر از آنها دوری کنید و(اگر مؤثر واقع نشد) آنان را تنبیه کنید. پس اگر از شما پیروی کردند راهی برای تعدّی بر آن‌ها پی نگیرید. به درستی که خداوند، بلند مرتبه و بزرگ است.

در این آیه شریفه، خداوند متعال مردان را موظف می‌سازد هنگام مشاهده نافرمانی از همسران در زمینه ی وظایفی که خداوند بر عهده ی آنان گذاشته است، احساس کردند، نخست آنان را موعظه کنند و به گونه‌ای با آنان سخن بگویند که دل آن‌ها را نرم کنند و در آن تأثیر بگذارند. در صورت کارگر نشدن موعظه، نوبت به اظهار قهر می‌رسد و در اظهار قهر نیز رعایت مراتب لازم است.

چنانچه با پشت کردن به همسر در بستر بتوان او را متوجه خطای خود ساخت، باید به همین حدّ اکتفا کرد؛ ولی اگر این روش نیز مؤثر نبودب، نوبت به ابراز ناخشنودی در مرحله ی بالاتر می‌رسد. نباید فراموش کرد که هدف از اظهار قهر متوجه ساختن همسر به تکالیف خود است و این که او از مسیر نادرست باز گردد و کانون خانواده را سرشار از صفا و محبّت کند. طبیعی است به منظور نیل به این هدف باید هم مراتب اظهار قهر رعایت شود و هم به حداقل ممکن اکتفا گردد؛ چون ابراز ناخشنودی بیش از حد نتایجی معکوس به بار خواهد آورد.

پس از آن که حضرت ایوب (علیه السّلام) سختی‌ها و بلاهای بسیاری را تحمل کرد، خداوند نعمت‌های متعددی را به او عطا کرد، یگانه مشکل ایوبّ سوگندی بود که درباره ی همسرش خورده بود. حضرت در حال بیماری تخلفی از او دید و در همان حال سوگند یاد کرد که هرگاه قدرت پیدا کند، یک صد ضربه یا کمتر به وی بزند. ایشان پس از بهبودی می‌خواست به پاس وفاداری‌ها و خدمات همسرش او را ببخشد؛ ولی مسئله سوگند و یاد خدا او را آزار می‌داد. خداوند این مشکل را نیز برای او حلّ کرد و فرمود:

و خذ بیدک ضغثاً فاضرب به و لا تحنث؛(۸) بسته‌ای از ساقه‌های گندم(یا مانند آن) را برگیر و به او(همسرت) بزن و سوگند خود را مشکن.(۹)

رهنمود خداوند متعال به حضرت ایّوب درباره ی مواجهه با تخلّف همسر – آن هم پس از سوگند او بر تأدیب وی – نشان دهنده ی آن است که در این کار باید به حداقل ممکن اکتفا کرد و تنها باید مسمّای ضرب تحقّق یابد. این نکته به خوبی روشن می‌سازد که این عمل، بیشتر بهانه‌ای برای بی‌تفاوت نبودن و توجه به همسر است.

مهارت‌هایی برای ابراز مهر

با آموختن مهارت‌های ابراز محبت می‌توانیم زندگی خویش را دگرگون ساخته و آن را سرشار از رضایتمندی کنیم. این مهارت‌ها عبارتند از:

أ. دعا

دعای فرد به همسر – آن هم در حضور وی – مصداق بارز و بلکه از بهترین نمودهای ابراز محبّت به اوست. چگونه ممکن است شوهر در حضور همسر دست به دعا بردارد و برای او دعا کند و همسرش از مشاهده ی این صحنه حالت وجد و شعف پیدا نکند؟ یا شوهر از مشاهده ی دعای همسر خویش پی به عشق و محبّت او نبرد؟

دعا به همسر و خانواده علاوه بر آن که سبب جلب رحمت الاهی است، باعث می‌شود تا همسران به محبّت یکدیگر آگاهی یابند و بخش زیادی از مشکلات زندگی را به جان بخرند. حضرت ابراهیم (علیه السّلام) آن گاه که همسر و فرزند خویش را در بیابان بی‌آب و علف حجاز قرار داد، این گونه دعا کرد:

ربّنا انّی اسکنت من ذریّتی بواد غیر ذی زرع عند بیتک المحرّم ربّنا لیقیموا الصلاه فاجعل افتده من الناس تهوی الیهم؛(۱۰) پروردگارا، من بعضی از خانواده خود را در سرزمینی بی‌آب و علف، در کنار خانه‌ای که حرم تو است، ساکن ساختم تا نماز را بر پا دارند. پس تو دل‌های گروهی از مردم را متوجه آنان ساز.

با توجه به غربت هاجر و اسماعیل، دوری آنان از حضرت ابراهیم و شرایط جغرافیایی منطقه، این دعا عاملی بسیار مؤثر در آرامش آنان بوده است.

ب. هدیه

سپاسگزاری از همسر با دادن هدیه آن گاه که خدمتی می‌کند، ضمن آن که روحیه ی قدرشناسی را به اثبات می‌رساند، نوعی اظهار محبّت به همسر به شمار می‌آید. امام صادق (علیه السّلام) در حدیثی فرمود:

ویل لمن یبدل نعمه الله کفراً، طوبی للمتحابین فی الله؛(۱۱) وای بر کسی که نعمت خدا را به ناسپاسی تبدیل کند و خوشبختی و نیکی باد بر آنان که در راه خدا به یکدیگر محبت می‌کنند.

از همراه شدن سپاس نعمت با محبّت در این روایت، می‌توان استفاده کرد که تشکر از لطف دیگران که نعمتی الاهی است، نوعی محبّت در راه خدا محسوب می‌شود.

تقدیم هدیه به مناسبت‌های مختلف، – به ویژه خصوصاً در سال روز تولد او و سال روز آغاز زندگی مشترک نیز – از مصداق‌های روشن ابراز عشق و علاقه به شمار می‌رود. در خصوص نقش هدیه در آرامش و سازگاری همسران، در همین تحقیق بحث مستقلی ارائه شده است.(۱۲)

ج. انجام دادن برخی امور شخصی همسر

در برخی موقعیت ها، انجام دادن امور همسر که قاعدتاً باید خود او انجام دهد، تأثیر معجزه آسایی دارد و حتی از اظهار محبّت زبانی بیشتر کار ساز است؛ چون در این شرایط همسر احساس می‌کند که نه تنها به او ابراز محبّت شده، بلکه عملاً نیز همسر قدمی در جهت رفع نیازهای او و ابراز عشق به وی برداشته است. در این زمینه، به دو روایت ارزشمند از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) اشاره می‌کنیم:

ما من امرأه تسقی زوجها شربه ماء الّا کان خیراً لها من سنهٍ صیام نهارها و قیام لیلها و بنی الله لها بکل شربه تسقی زوجها مدینه فی الجنه و غفرت لها سّتین خطیئه؛(۱۳) هیچ زنی نیست که شوهرش را یک بار آب دهد مگر این که این کار برای او از یک سال که روزهایش روزه باشد و شب هایش به عبادت مشغول باشد، بهتر است و خداوند در برابر هر بار کار او شهری در بهشت برای او بنا می‌کند و شصت گناه او را می‌بخشد.

حضرت همچنین درباره این گونه ابراز محبت از سوی مرد به همسر نیز فرموده اند: « ان الرجل لیؤجر فی رفع اللقمه الی فیّ امرأته؛(۱۴) به درستی که مرد پاداش می‌گیرد از این که لقمه‌ای را به دهان همسرش بگذارد ».

د. نامه‌نگاری

گاه تأثیر قلم شیواتر و رساتر از زبان است و احساسات و عواطف را به شیوه‌ای مؤثرتر منتقل می‌سازد؛ چرا که انسان در تنهایی خود گاهی عباراتی را سامان می‌دهد که در مقام گفت و گو از ارائه آن عاجز است.

نباید پنداشت که نامه نگاری تنها در صورت دوری و هجران دراز مدّت کاربرد دارد؛ بلکه حتی در مسافرت‌های نزدیک و کوتاه و حتی در حال حضور نیز مفید است. بسیاری از مطالب را که نمی‌توان به زبان آورد، می‌توان نوشت و بسیاری از افراد که در حضور همسر نمی‌توانند عواطف خود را نسبت به او بیان کنند، می‌توانند آن را بنویسند و به دست وی دهند و بدین گونه به همسر خود ابراز محبت کنند.

نمونه ی زیبای این گونه ابراز محبّت، نامه‌ای است از حضرت امام خمینی (قدس سره) به همسر گرامی خود که با عاشقانه‌ترین عبارت‌ها به قلم آن روزگار به رشته ی تحریر درآمده است در این جا قسمتی از آن را نقل می‌کنیم:

تصدّقت شوم، الاهی قربانت بروم، در این مدّت که مبتلای به جدایی از نور چشم عزیز و قوّت قلبم گردیدم، متذکّر شما هستم و صورت زیبایت در آینه ی قلبم منقوش است. عزیزم، امیدوارم خداوند شما را به سلامت و خوش در پناه خودش حفظ کند. حالِ من با هر شدّتی باشد می‌گذرد؛ ولی به حمد الله تاکنون هر چه پیش آمد، خوش بوده و الآن در شهر زیبای بیروت هستم. حقیقتاً جای شما خالی است. تماشای شهر و دریا خیلی منظره خوشی دارد. صد حیف محبوب عزیزم همراه نیست که این منظره عالی به دل بچسبد… جای شما خیلی خیلی خالی است. دلم برای پسرت قدری تنگ شده است. امید است هر دو به سلامت و سعادت در تحت مراقبت آن عزیز و محافظت خدای متعال باشند… ایام عمر و عزّت مستدام، تصدقّت، قربانت، روح الله.(۱۵)

هـ. ارزش قائل شدن با قدردانی(۱۶)

قدردانی، کوششی است از سوی یک شخص تا این که عزّت نفسی را در شخص دیگر ایجاد کند. این کوشش از راه احترام، تحسین، تمجید و علایم دیگرِ پذیرفته شدن به وقوع می‌پیوندد.

در زندگی مشترک، شیرینی‌ها و تلخی‌ها با یکدیگر همراه است و راهی برای کنار زدن همه تلخی‌ها وجود ندارد. تلخی‌ها بخشی از زندگی است که می‌تواند خارج از اراده ی زن و شوهر و گاهی بر اساس رفتارهای اختیاری آنان پدید آید؛ بنابراین نباید پنداشت که ابراز محبّت، تنها به زندگی‌ای ارتباط دارد که یک پارچه خوشی است.

هیچ اشکالی ندارد که ما حتّی درباره ی تلخی‌های مبتنی بر رفتارهای اختیاری با یکدیگر سخن بگوییم، به شرط آن که نخست از شیرینی‌های زندگی – به ویژه آن بخش که پیامد رفتارهای اختیاری یکدیگر است – سخن بگوییم. منفی نگری و اولویّت دادن به احساس منفی در گفت وگو، با سلامت زندگی در تعارض است.

به همین جهت وقتی که عمیقاً از همسرتان گلایه مندید یا همسرتان سخنی می‌گوید که شما را عصبانی می‌کند، پیش از اشاره به احساس و اعمال منفی باید به او نشان دهید که برای رفتارهای مثبت وی ارزش قائلید و او را خیلی دوست دارید. او نیز پیش از هر نکته‌ای باید دوستی خود را به شما ابراز کند. این نشان می‌دهد شما قبل از این که اشکالات یکدیگر را بگویید، برای یکدیگر ارزش قائلید.

شما به عنوان یک زن و شوهر با قدردانی از یکدیگر می‌توانید رابطه‌ای قوی‌تری به وجود آورید. این مهارت باعث می‌شود فرد مقابل از شما احساس خوشی داشته باشد و رفتار منفی خود را تغییر دهد تا سازگاری بیشتری فراهم شود. بچّه‌ها نیز با دریافت نمونه‌های قدردانی شما، عمل صالحی را از شما می‌آموزند و دیگران را خوشحال می‌کنند.

ادامه دارد…

اظهار مهر و قهر به همسر بخش دو