استغفار دعای موکد ماه رمضان

من به عنوان نمونه به دو روایت اشاره می‌‌کنم؛ روایت اول از امیر‌‌المؤمنین (علیه‌‌السلام) است که فرمودند: «عَلَیْکُمْ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ بِکَثْرَهِ الِاسْتِغْفَارِ وَ الدُّعَاءِ، فَأَمَّا الدُّعَاءُ فَیُدْفَعُ بِهِ عَنْکُمُ الْبَلَاءُ وَ أَمَّا الِاسْتِغْفَارُ فَیَمْحَى ذُنُوبَکُم‌‌».  بر شما باد به زیاد استغفار کردن و زیاد دعا کردن در ماه مبارک رمضان؛ چرا که دعا از شما دفعِ بلا می‌‌کند و با استغفار هم گناهانتان پاک می‌‌شود.

در اینجا علی (علیه‌‌السلام) اوّل می‌‌گوید در ماه رمضان، زیاد استغفار کنید؛ «عَلَیْکُمْ بِکَثْرَهِ الِاسْتِغْفَارِ»؛ بعد می‌‌گوید زیاد دعا کنید؛ «وَ الدُّعَاءِ». حال آنکه «استغفار» خودش یک دعا است.آوردن «استغفار» در کنار «دعا» نشانه خصوصیّت آن است من این مطالب را قبلاً بحث کرده‌‌ام که صلوات هم دعا است؛ استغفار هم دعا است. «أسْتَغْفِرُ اللهَ رَبِّی وَ أتُوبُ إلَیْه» خودش  یک دعا است. چون از خدا تقاضای مغفرت می‌‌کنیم.

دعا چیست؟ دعا همین است که از خدا تقاضا کنیم و او را صدا کنیم. بیش از این که نیست! حضرت اوّل می‌‌فرماید بر شما باد در ماه رمضان به کثرت استغفار؛ یعنی این دعا را زیاد بخوانید! این دعا، یک «دعای خاص» است. بعد می‌‌فرماید زیاد دعا کنید! «وَ الدُّعَاءِ»؛ با اینکه استغفار هم خودش دعا است. از اینکه استغفار که یک دعای «خاصّ» است، قبل از دعا که یک مطلب «عامّ» است ذکر شده، معلوم می‌‌شود که در ماه رمضان، روی این دعای خاص، اثرِ خاصّی مترتّب است.

این که بحث استغفار را پیش می‌‌کشد، ما می‌‌گوییم «ذکر خاص، قبل از عام» فرموده است و این بر خلاف روش متعارفی است که ما طلبه‌‌ها در مدرسه می‌‌گوییم «ذکر خاص بعد از عام». معارفمان را ببینید که چگونه است؛ من اینها را می‌‌گویم تا شما بفهمید که در این لیالی قدر باید چه کار کنید. إن‌‌شاءالله.

در یک روایت دیگر از پیغمبر اکرم(صلّی‌‌الله‌‌علیه‌‌وآله‌‌وسلّم) آمده است که حضرت فرمودند: «یَقُولُ اللهُ تَبارَکَ وَ تَعالَی فِی کُلِّ لَیْلَۀٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ ثَلاثَ مَرَّاتٍ»؛ خداوند در هر شب از ماه رمضان سه مرتبه می‌‌فرماید: «هَلْ مِنْ سَائِلٍ فَأعْطِیَهُ سُؤلَهُ»؛ آیا درخواست کننده‌‌ای هست که از من درخواست کند و درخواستش را بگیرد؟ بعد می‌‌گوید: «هَلْ مِنْ تَائِبٍ فَأتُوبَ عَلَیْهِ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ فَأغْفِرَ لَهُ». آیا کسی هست که توبه کند، تا من به او روی آورم؟ آیا کسی هست که طلب مغفرت داشته باشد، تا من او را ببخشم؟

در اینجا اوّل درخواست کردن را مطرح کرد، بعد یک درخواست خاص که عبارت است از استغفار و توبه. اینجا خاص بعد از عام ذکر شده است. اوّل به درخواست کننده، یعنی دعا کننده اشاره فرمود؛ مفاد دعا و درخواستش هر چه می‌‌خواهد باشد. بعد می‌‌آید سراغ مسأله توبه و استغفار و آنها را به عنوان یک دعای خاص مطرح می‌‌کند. این روایت، عکس آن صورت قبلی است که خاص قبل از عام ذکر شده بود؛ امّا اینجا خاص بعد از عام آمده است.

سرّ تاکید بر «استغفار» در این ماهحالا مسأله مهم و آنچه که جنبه کاربردی دارد این است که با توجه به این روایات، ما می‌‌فهمیم که روی این دعای خاص در ماه مبارک رمضان، خیلی سفارش شده است و آن مسأله درخواست عفو الهی نسبت به گناهان است. جهت آن را هم من قبلاً گفته‌‌ام و اینجا فقط یک اشاره می‌‌کنم که این یک بحث عقلی است که «دفع ضرر» اُولی از «جلب منفعت» است. «دفع ضرر» یعنی کاری کنی که ضرری متوجه تو نشود، اُولی و مقدّم است بر اینکه «جلب منفعت» کنی، یعنی آنچه را که به درد می خورد تحصیل کنی.

اگر ضرری متوجه من شده است، ولی گرفتار به آن نشده‌‌ام این یک بحث دیگر است؛ «دفع» ضرر نیست؛ «رفع» آن است. یک‌‌وقت می‌‌گویی مراعات کنم که مریض نشوم؛ تو اینجا «مرض» را از خودت دفع کرده‌‌ای. یک‌‌وقت مریض شده‌‌ای، می‌‌گویی بروم و بیماری‌‌ام را علاج کنم. دومی خیلی بالاتر است. این رفع ضرر است. دعا موجب دفع بلا است، استغفار رفع آن؛ لذا علی (علیه‌‌السلام) در آن روایت می‌‌فرماید: «عَلَیْکُمْ بِکَثْرَۀِ الْإسْتِغْفَارِ وَ الدُّعَاءِ»؛ اول استغفار، بعد دعا! بعد هم که می‌‌خواهد دلیلش را بفرماید، می‌‌فرماید: «فَیُدْفَعُ بِهِ عَنْکُمُ الْبَلَاءُ»؛ یعنی اگر شما دعا کردید، نفْسِ دعا جلوی بلا را می‌‌گیرد.

ممکن است برای یک چیز خاصی دعا کنید؛ مثلاً ممکن است در مورد وسعت رزق یا سلامتی و یا هر چیز دیگر دعا کرده باشید؛ امّا با همین دعا اگر بنا بود بلایی متوجه شما شود، به واسطه این درخواست، خداوند جلوی آن بلا را می‌‌گیرد و آن را دفع می‌‌فرماید. این اثر برای دعا هست. اما برای استغفار اثر بالاتری را می‌‌گوید. می‌‌گوید استغفار گناهانت را محو می‌‌کند. اثر دعا «دفع» بود ولی اثر این دعای خاص «رفع» است. رفع مقدّم و اُولی است یا دفع؟ مسلّماً رفع اُولی است.

اینکه روایات ما به دو لسان «ذکر خاص بعد از عام» و «ذکر خاص قبل از عام» وارد شده است، سرّش این است. چون این دعای خاص، نسبت به تمام دعاهای دیگر اولویّت دارد. این کاشف از این است که بالاترین و شدیدترین اثری را که این زمان ـ‌‌ماه مبارک رمضان‌‌ـ بر روی دعاها دارد، روی این دعای خاص است. یعنی در ماه مبارک رمضان اگر کسی طلب غفران کند، استغفار کند و توبه کند، اثرش برای اجابت قوی‌‌تر است؛ هم نسبت به همه دعاها و هم نسبت به همه زمان‌‌ها.

لذا ما باید قدر این اوقاتمان را در ماه مبارک رمضان بدانیم و بهترین بهره‌‌برداری را داشته باشیم. بالاترین بهره‌‌برداری همین توبه و استغفار است. مریضی که بیماری دارد چه باید بکند؟ اوّل باید خودش را علاج کند. البته این هیچ منافات ندارد با آن که هم رفع موانع را از خدا بخواهیم و هم دفع آنها را بخواهیم. إن‌‌شاءالله در جلسه آینده عرض می‌‌کنم که در باب دعا چه مجموعه‌‌ای را باید با خدا مطرح کنیم.

منبع: پایگاه اطلاع رسانی آیت الله العظمی حاج آقا مجتبی تهرانی