آداب مهرورزی با همسر

درآمد

هر دختر و پسری که به سن رشد و بلوغ می‌رسد، بزرگ‌ترین آرزویش این است که ازدواج کند، با تشکیل زندگی مشترک زناشویی، استقلال و آزادی بیشتری به دست آورد و یار و مونس مهربان و محرم اسراری داشته باشد. زندگی سعادتمندانه خویش را از زمان ازدواج آغاز می‌کند و برایش جشن می‌گیرد. خداوند بزرگ در قرآن مجید از این نعمت بزرگ یاد می‌کند و می‌فرماید:

و از نشانه‌های خدا این است که از خود شما برایتان همسرانی آفرید تا با آنها انس بگیرید و آرامش خاطر پیدا کنید و در میان‌تان دوستی و مهربانی افکند و در این موضوع برای اندیشمندان آیات و نشانه‌هایی است. (روم:۲۱)

دو انسان مؤمن که با آیین مقدس ازدواج پیمان زناشویی می‌بندند و تشکیل خانواده می‌دهند، از انس و محبت و آرامش و کامیابی‌های مشروع جنسی برخوردار می‌شوند و در نتیجه از انحراف و تمتعات غیرمشروع و کشیده شدن به مراکز فساد و اعتیادهای خطرناک و شب‌نشینی‌های خانمانسوز، محفوظ و در امان خواهند بود. بدین جهت است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه اطهار (علیهم السلام) نسبت به ازدواج بسیار تأکید فرموده اند. رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «هر کس ازدواج کند، نصف دینش را حفظ کرده است».

داشتن همسری دیندار (چه مرد و چه زن) در راهنمایی و تشویق فرد برای انجام تکالیف دینی از جمله واجبات، مستحبات و ترک مکروهات و محرمات و آراستگی به اخلاق نیک و دوری از اخلاق ناپسند نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند. زن یا مرد دیندار و مؤمن، دیگری را به خوبی و صلاح دعوت می‌کند، به همین جهت به مرد و زن سفارش شده است که به هنگام ازدواج موضوع ایمان و دینداری و اخلاق پسندیده را به عنوان شرط اساسی آن مطرح سازند.

دین مقدس اسلام که برای راهنمایی و تأمین سعادت بشر نازل گشته و همه ابعاد وجودی او را در تمام مراحل زندگی‌اش در نظر گرفته است، دختر و پسری را که می‌خواهند در آینده پدر و مادر خانواده و رکن اجتماعی انسانی شوند، در این وادی مهم و حساس، بدون راهنما رها نکرده است، بلکه با کمال لطف و عنایت، دست ایشان را می‌گیرد و قدم به قدم آنان را رهبری و راهنمایی می‌کند و ایشان را از خطرهای توفان‌ها و گرداب‌های زندگی برحذر می‌دارد و به سلامت به سر منزل مقصود می‌رساند. از این رو، برای بیان دقیق این هدف، مطالبی را درباره روابط زن و شوهر در مراحل گوناگون زندگی مشترک‌شان از منابع متعدد و معتبر استخراج و عرضه کرده‌ایم.

مباحث این مقاله شامل درس‌هایی است که مهم‌ترین آنها را چند بخش زیر تشکیل می‌دهند:

۱- عوامل الفت و محبت میان زن و شوهر؛

۲- عوامل اختلاف و کدورت میان آنها و راه علاج آن؛

۳- جایگاه و ارزش واقعی زن در خانواده، از نظر اسلام. مهرورزی

زن، سرچشمه محبت و موجودی بسیار عاطفی است. از وجودش، مهر و محبت می‌بارد، زندگی‌اش به عشق بستگی دارد. دلش می‌خواهد محبوب دیگران باشد، هر چه محبوب‌تر باشد، شاداب‌تر خواهد بود و برای به دست آوردن محبوبیت تا سرحد فداکاری پیش می‌رود. اگر بداند محبوب کسی واقع نشده است، خود را شکست خورده و بی‌اثر می‌پندارد و بیشتر وقت‌ها پژمرده و افسرده خواهد بود.

بدین جهت می‌توان به طور قطع مدعی شد که بزرگ‌ترین رمز زن داری اظهار محبت و علاقه است. اگر زن بفهمد محبوب شوهرش نیست، از خانه و زندگی بیزار می‌گردد، به فعالیت‌های خانه داری و بچه داری بی‌علاقه می‌شود و از خود می‌پرسد، چرا برای شوهری تلاش کنم که دوستم ندارد! زنی در دادگاه اعلام کرد: حاضر است افزون بر بخشیدن مهر خود، مبلغی هم به شوهرش بدهد تا با طلاق او موافقت کند، در حالی که از ازدواج آنها، تنها چهار ماه می‌گذشت. زن در ادامه گفت: چون شوهرم به طوطی‌های خود بیشتر از من علاقمند است، نمی‌خواهم بیش از این با او زندگی کنم.

مهر و محبت خانوادگی در زندگی مشترک، از هر چیزی باارزش‌تر است که خداوند بزرگ نیز در قرآن مجید آن را از نعمت‌های بزرگ بر بندگان خویش می‌داند. امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: «زن از مرد آفریده شده است و تمام توجهش به سوی مردهاست، پس همسرانتان را دوست بدارید».

به همین خاطر، در این مقاله تمام تلاش خود را در جهت جمع آوری مطالبی در آداب مهرورزی به همسر به کار گرفته‌ایم.

صدا زدن

هر کدام از زن و شوهر مسلمان، شایسته است به گونه‌ای همدیگر را صدا بزنند و به نامی یکدیگر را بخوانند که فرد مخاطب آن را بیشتر می‌پسندد و به آن گرایش دارد، حال فرق نمی‌کند که اسم کوچک باشد یا لقب‌ها و عنوان‌های مذهبی و اجتماعی که البته اهمیت این مطلب، در سال‌های آغازین زندگی مشترک بیشتر نمایان می‌شود؛ روزهایی که هنوز هر دو طرف جوان هستند و به نام‌ها و عنوان‌های خاصی دست نیافته‌اند و همدیگر را به اسم کوچک صدا می‌زنند و البته اگر آنان در این روزها چاشنی محبت را به این گونه کارها بیفزایند، می‌توانند شاهد شیرینی بیشتری در زندگی‌شان باشند و از آن لذت ببرند.

دین اسلام، به همه درس محبت می‌دهد و سفارش می‌کند که مخاطب را به نامی بخوان و به اسمی صدا بزن که او را خوش‌تر آید و اهمیت این مطلب زمانی نمایان‌تر می‌شود که با دیده تحقیق، در زندگی معصومین و پیشوایانمان بنگریم. در این صورت است که از آنان درس چگونه زیستن و درس ایجاد محبت در خانه و خانواده را می‌آموزیم. برای نمونه، حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) هنگام صدا زدن جوان‌ترین همسرانش، از کلمه(حمیرا) استفاده می‌کرد؛ حمیرا در فرهنگ فارسی به «گل سرخ» یا «سرخک عزیزم» تعبیر شده است، ولی به خوبی نمایان است لطافتی را که در کلمه حمیراست، با هیچ تعبیری نمی‌توان تفسیر و معنا کرد. همچنین از دیگر معصومین (علیهم السلام) نیز روایت‌های بسیاری در این زمینه آمده است از جمله:

ثلاث یصفین ودّ المرء لافیه المسلم. یلقاه بالبشر اذا لقیه و یوسّع له فی المجلس و یدعوه باحبّ الاسعاء اله.

سه چیز است که دوستی مسلمان را با مسلمان دیگر، صاف و خالص می‌سازد: اول: هنگامی که او را ملاقات می‌کند، با خوشرویی با وی برخورد کند، دوم: زمانی که خواست کنار او بنشیند، برایش جا باز کند و سوم: به بهترین نامی که دوست دارد، او را صدا بزند.

این روایت نیز مانند تمام روایت‌ها و حدیث‌های دیگری که آداب و احکام روابط اجتماعی مسلمانان را بیان می‌کنند، در پی آن است که میان مسلمانان الفت و محبت پدید آورد و کاملاً روشن است که ایجاد الفت و محبت میان زن و شوهر، مهم‌تر و ضروری‌تر از مهر و انس میان دیگر مسلمانان است و پی آمدهای ناگوار سرپیچی از این دستور، برای زن و شوهر عمیق‌تر و دردناک‌تر است.

پیشواز و بدرقه رفتن

پیشواز و بدرقه شوهر توسط همسر نیز یکی از هزاران کار کوچکی است که می‌تواند اثری نیک و بزرگ به همراه داشته باشد. بنابراین برای زنان لازم است هنگام بیرون رفتن شوهرانشان، اگر در حال انجام دادن کار مهمی نیستند، آنها را بدرقه کنند. همین طور هنگامی که به خانه می‌آیند، به استقبال آنها بروند. جای بسی تعجب و بیش از آن، افتخار و خرسندی است که تمام این ریزه کاری‌ها در میان دستورات دین مقدس اسلام موجود است.

یک زن اگر بفهمد سود این افعال بیش از هر کسی به خودش می‌رسد و این که با عملی کردن این نکات ساده به آسانی می‌تواند کانون خانواده را برای همیشه گرم و صمیمی نگه دارد، هیچ گاه از این امور غفلت نمی‌ورزد. مرد هم هر چند ناسپاس باشد، یک انسان است و انسان هم بنده احسان است. امکان دارد بار اول چندان به آنها توجه نکند، ولی در نوبت‌های بعدی تلافی می‌کند و محبت می‌نماید. او نیز خوش زبان می‌گردد، لغزش‌ها را نادیده می‌گیرد و با دیده خوش‌بینی به همه چیز می‌نگرد. همان طور که گفتیم تمامی اینها در احادیث موجود هستند، برای نمونه آمده است که:

مردی خدمت رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) رسید و عرضه داشت: همسری دارم که هر گاه وارد خانه می‌شوم، به استقبالم می‌آید و چون خارج می‌شوم، بدرقه‌ام می‌کند و زمانی که مرا اندوهگین می‌بیند، می‌گوید: اگر برای روزی و مخارج زندگی غصه می‌خوری، بدان که دیگری(خداوند متعال) آن را به عهده گرفته است و اگر برای آخرت غصه می‌خوری، خدا اندوهت را زیاد کند. رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: خداوند روی زمین کارگزارانی دارد و این زن نیز یکی از کارگزاران خداست.

خداحافظی

خداحافظی نیز مانند سلام کردن، بذر دوستی و مودت در دل‌ها می‌کارد و محبت و الفت به بار می‌آورد. زنان بنا بر عواطف و احساسات لطیف‌تری که دارند، زمانی که از خانه بیرون می‌روند، اگر شوهرانشان در خانه باشند از آنان خداحافظی می‌کنند، حال چه زیباست که شوهران نیز این امر کوچک ولی پر معنا را از یاد نبرند و همواره به آن عمل کنند. شوهر با گفتن این عبارت کوتاه، خاطر همسرش را شاد و دلش را گرم نگاه می‌دارد، زن هم کارها و برنامه‌های زندگی را با شوق و آرامش و رضایت قلبی بیشتری انجام می‌دهد و در واقع مرد با این کار، به همسرش نشاط روحی و شور و شعف درونی و اطمینان خاطر هدیه می‌کند.

برای این که بیشتر با اهمیت این نکات اخلاقی آشنا شوید، بهتر است مروری هر چند کوتاه بر زندگی ائمه داشته باشید؛ برای مثال: مولای متقیان، حضرت علی (علیه السلام)، هنگامی که در بستر رنگین شده به خون شهادت خویش آرمیده بود و لحظات واپسین زندگی پر از دغدغه و رنج ولی شیرین شده به یاد خدا را یکی پس از دیگری پشت سر می‌گذاشت، با رهنمودهایی زیبا و مهم، دیگران را بهره مند می‌ساخت و آخرین جمله‌های نورانی خود را به عنوان حُسن ختامی بر وصیت‌هایش چنین بیان فرمود: «وِداعی لکم وِداعِ امری ءٍ مرصد للتلاقی؛ با شما خداحافظی می‌کنم، مانند کسی که منتظر دیدار است(در قیامت)».

سخن محبت‌آمیز

ساختار خانواده در اسلام، باید بر اساس محبت و روابط نیک باشد و در میان تمام افراد یک خانواده مسلمان، مهر و محبت حاکم باشد. یکی از نیرومندترین انگیزه‌ها در تحکیم پیوند خانواده، ایجاد فضای پر از صفا و صمیمیت میان زن و شوهر است. بر هر زن جوانی که به تازگی خانواده تشکیل داده لازم است که در رفتار و کردارش با همسر خود، محبت و دوستی خالص را نثارش کند و به تمایلات او پاسخ درستی دهد که در غیر این صورت، زندگی زناشویی و خانوادگی خود را با خطر نابودی روبه رو خواهد ساخت و سرانجام سعادت و خوشی زندگی را از بین خواهد برد و پر واضح است که یکی از راه‌های رواج محبت و صفا در خانواده، بیان سخنان محبت آمیز است و گفت وگو و صحبت‌های زن و شوهر باید مؤدبانه و با خلق و خوی نرم و مهربان باشد، نه خصمانه و نفرت برانگیز.

یک مطلب مخصوص را می‌توان به گونه‌ای ادا کرد که شنونده را خوش آید و پاسخ نیکو دهد و همان مسئله را می‌توان به نحوی بیان کرد که شنونده یا جواب ندهد یا واکنش زشت و تندی از خود نشان بدهد. گاهی ممکن است در حال صحبت با همدیگر کلماتی رد و بدل شود که اثر بدش سال‌ها در ذهن طرف مقابل باقی بماند و او را آزار دهد، مانند اینکه زنی به شوهرش بگوید: اگر می‌دانستم سوادت کم است، همسر تو نمی‌شدم. مشخص است که گفتن این جمله‌ها تا مدت‌ها آثار بدی در خاطر مخاطب خود خواهد داشت و او را افسرده و دلسرد از زندگی خواهد ساخت.

در ایجاد محبت یا نفرت، آهنگ صدا و حرکات دست و چشم و لب و ابرو، مهم‌تر از کلمات و واژه‌ها هنگام سخن گفتن است. آهنگ نرم و ملایم در سخنان، ایجاد محبت می‌کند، چنان که صدای ناهنجار و خشن، ملال و نفرت را برمی انگیزد. چهره گشاده و روحیه شاد و بشاش، توجه فرد همراه را جلب می‌کند، چنان که ترشرویی و اخم هنگام صحبت کردن، مخاطب را منزجر می‌سازد. زن و شوهر باید در گفت و گوهای روزانه خود این نکات را رعایت کنند و گفتنی است استفاده از کلمه‌هایی همچون (چشم) در برابر تقاضای همسر، در ایجاد محبت، معجزه می‌کند. آری، «اجملوا فی الخطاب، سمعوا جمیل الجواب؛ زیبا سخن بگویید، پاسخ زیبا بشنوید».

ائمه معصومین (علیهم السلام) نیز در این موارد نکات دقیق و زیبایی بیان فرموده‌اند. امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: «حُسن البشر الناس نصف العقل؛ نیکویی کردن با مردم، نصف عقل است».

دلجویی

مردی که بیشتر اوقات زندگی را در بیرون از خانه سپری می‌کند، طبعا خسته و فرسوده است و نشاط لازم را برای زندگی ندارد و حتی نمی‌تواند به همسر خود برسد و یا خواهش‌های طبیعی او را برآورده سازد. در چنین مواردی زن به جای اظهار طلب کاری و یا بازخواست شوهر، بهتر است او را نوازش و دلجویی کند و به احوال پریشانش برسد و بکوشد او را کم کم از حالت خستگی و کسالت بیرون آورد. زنان چون روحی حساس و لطیف دارند، زودتر از مردها از پیشامد ناگوار متأثر می‌گردند و واکنش نشان می‌دهند.

از این رو، در این مواقع غیرعادی که نیاز به دلجویی و آرامش دارند، باید با نرمی و ملایمت اعصابشان را تسکین داد و برای این کار کسی مناسب‌تر از شوهر نیست؛ زیرا یار و غم خوار او و شریک زندگی او و محرم‌ترین افراد نسبت به اوست. در این لحظات باید به روحیه همسر بهبود بخشید و اعصاب و روان پریشان او را آرام ساخت. مثلاً خوب است آقایان هنگامی که وارد منزل می‌شوند و همسر خود را عصبی و ناراحت می‌یابند، از اوقات تلخی و ترشرویی بپرهیزند و اگر همسرشان خواست با آنها درد دل کند، به حرف هایش خوب گوش دهند و اظهار هم دردی کنند. باید به همسرشان این فرصت را بدهند که آسوده و راحت درد دل کند و عقده هایش را بگشاید، چنان که خداوند در قرآن کریم از قول مسلمانان در مورد پیامبر می‌فرماید:

قل هو اذن…؛ یعنی پیامبر در مقابل سخنان و درد دل‌های دیگران با تمام حواس و با اهتمامی ویژه گوش فرا می‌داد، به گونه‌ای که گویی تمام وجود آن حضرت گوش است و با تمام اعضا و جوارحش به سخنان آنان گوش می‌دهد.

آری آن گاه که زن آرام گشت، بر شوهرش لازم است که دلسوزانه و از روی عقل و تدبیر در رفع نگرانی‌های همسرش بکوشد، با خوشرویی و مهربانی تسکینش بدهد و او را به صبر و بردباری سفارش کند. با زبانی خوش و دلیل و برهان، اتفاقات ناگوار زندگی را کوچک و کم ارزش جلوه دهد و او را در برابر پیشامدهای علاج پذیر، وعده یاری و همراهی بدهد. بدین طریق، کانون خانواده گرم‌تر از گذشته می‌گردد و دچار ناهنجاری نمی‌شود.

احترام و تکریم همسر

زن، خود را نیز به اندازه همسرش دوست دارد و به حفظ شخصیت خویش علاقمند است. دوست دارد محترم و گرامی باشد. از تحقیر و توهین رنجیده خاطر می‌شود. اگر به او احترام شود، احساس شخصیت می‌کند و به کار و زندگی دلگرم می‌شود. از احترام و احترام کننده خوشش می‌آید و از توهین و توهین کننده متنفر می‌گردد.

آری در زندگی زناشویی، یک زن بیشتر انتظار دارد که همسرش به او احترام بگذارد و چنین انتظاری پربیراه نیست؛ زیرا شوهرش را شریک زندگی و بهترین یار خویش می‌داند. ائمه گرامی ما نیز در تکریم و حفظ شخصیت همسر خویش می‌کوشیدند و در روایت‌های بسیاری، سخنان ارزشمندی در این باره بیان کرده‌اند.

حضرت صادق (علیه السلام) از پدرش نقل کرده است که فرمود: «هر کس زن گرفت، باید او را گرامی و محترم بشمارد.» پیغمبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «زنان را گرامی نمی‌دارند، مگر افراد بزرگوار و به آنان توهین نمی‌کنند، جز مردم پست و فرومایه.» و سرانجام، خود آن حضرت در جایی دیگر فرمود: «هر کس به خانواده‌اش توهین کند، خوشی زندگی را از دست خواهد داد».

زن از نظر اسلام، مهمان محترمی است که از جنبه احترام، مهمان است، از جهت دخالت در امور زندگی، شریک شوهر می‌گردد و از نظر امور داخل، مدیر و سرپرست خانواده است و هنگامی هم که بچه دار شود، مادر خانواده و مادر اجتماع می‌شود. پس بر مرد مسلمان است که پیش از ازدواج کمی تأمل کند و بپذیرد که وظیفه سنگینی بر دوش او گذاشته می‌شود؛ دین او گاهی همسرش را امانت خدا معرفی می‌کند و گاهی مهمان صاحب اختیاری که باید احترامش کرد و از خطایش گذشت و با او سازش کرد. بنابر این حضرت علی (علیه السلام) چون همسرش فاطمه(علیهاالسلام) را به خاک سپرد، فرمود: « امانت خدا از دست من گرفته شد.» بنابراین، مردی که سعادت دنیا و آخرت را می‌خواهد، می‌باید به دستورات انسان ساز ائمه و بزرگان دین گوش دل فرا دهد. امام صادق (علیه السلام) فرمود: «هر که با خانواده‌اش خوشرفتاری کند، خداوند عمرش را طولانی می‌گرداند».

هدیه

در باور و دنیای زنان مسائلی بسیار مهم و مورد توجه وجود دارد و از آن جمله اند: خرید هدیه برای همسر، آوردن سوغاتی هنگام بازگشت از سفر، تهیه زیورآلات در مناسبت‌هایی که بعدها در زندگی پیش می‌آیند؛ مثل زایمان که اینها زمینه‌ای برای ایجاد احساس غرور و شخصیت زنان هستند. این نکته برای حفظ زندگی مشترک ضروری است که با گرمی و لطف، همسر را در اختیار داشته باشید، وگرنه گرمی کانون خانواده رو به سردی می‌گراید و شرایط آلودگی مرد به انواع کجی‌ها را فراهم می‌آورد و یا اینکه موجب می‌شود فرد دیگری دل او را برباید که در این وضعیت، زن نیز کانون خانواده را رها می‌کند و یا سر از بی‌عفتی درمی آورد.

برای حفظ و حراست همسر از خطر، هوشمندی و دوراندیشی لازم است و نباید از آن غافل بود. در این میان، توجه به سلیقه ها، دل بستگی‌ها و خواسته‌های همسر امری مهم است؛ مثلاً برای بعضی از زنان، داشتن لباس یا ظروف و یا زیورآلات زیاد، موجب رضایت و خوشایندی آنان می‌شود. اسلام عزیز هم از هر فرصتی برای ایجاد محبت و صفا میان افراد خانواده بهره برده است و دستور می‌دهد که مرد هیچ گاه از سفر دست خالی به خانه وارد نشود و سفارش می‌کند که او در روزهای عید، هدیه‌ای به همراه شیرینی تهیه کند و به خانه آورد تا کام همسر و فرزندان خود را شیرین سازد و روحشان را شاد و دلشان را پر از صفا و محبت کند.

پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) نیز در این باره ما را از توصیه‌های باارزش خود بی‌بهره نگذاشته است، ازاین رو در ضمن حدیثی می‌فرماید:

مردی که داخل بازار شود و هدیه‌ای بخرد و آن را به خانواده‌اش برساند، ثوابش برابر با کسی است که صدقه‌ای را به نیازمندان برساند.

اظهار محبت

لازم است گاهی زن و شوهر به زبان، تشکر و محبت و عاطفه قلبی خود را به یکدیگر اظهار کنند، ولی برای حفظ صمیمیت و پیوند خانواده، انجام وظیفه قراردادی و محبت سطحی به تنهایی کافی نیست، بلکه اظهار محبت بسیار به زن و قدردانی ویژه از زن که عواطف ظریف‌تر و احساسات رقیق‌تری دارد، تأثیر روانی عمیقی بر روح او می‌گذارد.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: «اگر مردی به زنش بگوید: من تو را دوست دارم، تأثیر این سخن برای همیشه در روح او باقی می‌ماند.» شوهران باید بدانند که گاهی ممکن است گفتن یک کلمه (متشکرم) بیش از خرید چندین هدیه برای شادی خاطر و روان زن مؤثر است. زن نیز لازم است گاهی به پاس زحمات فراوان شوهرش از او تشکر کند و خوبی‌ها و فداکاری‌های او را به زبان بیاورد و قدرشناسی خود را از او نشان دهد. حال که گفتن این جمله‌ها بر روح شنونده، اثر نیک می‌گذارد، پس نباید آنها را فراموش کرد. کارهایی همچون: تشکر و قدردانی، سلام و بدرقه و خداحافظی و… ربطی به دار و نداری و زندگی مرفه و غیرمرفه ندارد، بلکه عمل به آداب دینی، برکت‌آور است و رفاه و سعادت می‌آورد؛ اگر باور ندارید، امتحان کنید.

منبع: مجله گنجینه؛ مهر ۱۳۸۴؛ شماره ۵۴