کفاره روزه ماه مبارک رمضان

کفاره به معنای پوشاندن می‌ باشد و شان کفاره، پوشاندن خطیئه و گناه است. کفارات جریمه‌ هایی هستند که در ازای انجام برخی کارهای حرام یا ترک بعضی واجبات قرار داده شده اند.

البته با توجه به اینکه نوع و شیوه کفارات متفاوت است، فلسفه جعل کفارات نیز متفاوت است؛ چون کفاره در برخی موارد برای عقوبت وارد شده؛ همانند روزه‌ خواری در ماه رمضان بدون عذر و گاهی برای غیر عقوبت و تنها برای ادای تکلیف و جایگزین حکم اولی بیان شده؛ همانند کفاره روزه برای فرد ناتوان.

فلسفه کفاره روزه

به طور خلاصه دو مورد از علل وجود کفاره را، توبه و مجازات مکلف می توان عنوان کرد:

توبه و ایمان

یک نوع تخفیفی از ناحیه ی خداوند برای بندگان مومن از جمله فلسفه هایی است که برای کفاره در پرداخت کفاره ی قتل غیرعمد بیان شده است؛ خداوند در آیه ۹ سوره نساء می فرماید (تَوْبَهً مِن اللَّهِ)، یعنی خداوند برای بنده ای که به اشتباه کسی را به قتل رسانده، کفاره را وضع نموده که این کفاره، توبه و عنایت خداوند به بندگان می باشد و در فلسفه ی پرداخت کفاره ی “ظِهار” می فرماید: «… لِتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَ تِلْک حُدُودُ اللَّهِ؛ … این برای آن است که به خدا و رسولش ایمان بیاورید؛ این ها مرزهای الهی است.»

مجازات

همچنین قرآن کریم در سوره مائده آیه ۹۵، در بیان فلسفه ی کفاره برای فرد محرمی که عمدا صید کند، می فرماید: «…لِّیذُوقَ وَبَالَ أَمْرِهِ…؛ تا کیفر کار خود را بچشد.»

“وبال” عقوبت کاری است که انجام شده؛ یعنی این کفاره به سبب جزای گناهی است که فرد آن را مرتکب شده و در حال احرام صید کرده است.

برخی از کارهایی که کفاره دارند، عبارتند از: قتل انسان، باطل‌ کردن عمدی روزه ماه رمضان، شکستن عهد، نذر و قسم و انجام برخی محرمات احرام، ظهار و…؛ در این نوشتار به بررسی کفاره روزه خواهیم پرداخت. لازم به ذکر است در این متن فقط به کلیات و فتاوای مشهور فقها اشاره شده و لازم است هر مکلف در جزئیات مسئله به فتوای مرجع تقلید خود مراجعه کرده و عمل کند.

کفاره روزه

در موضوع روزه چند نوع کفاره در حالات متفاوت وجود دارد:

کفاره افطار عمدی روزه ماه رمضان

فردی که در ماه مبارک رمضان بدون هیچ عذری به صورت عمدی روزه نگیرد یا روزه خود را بدون عذر افطار کند، علاوه بر قضای روزه، بر او کفاره نیز واجب می شود.

کفاره ی افطار عمدی روزه‌ ی ماه مبارک رمضان می تواند یکی از سه مورد زیر باشد؛ در واقع فرد می تواند هر یک را به دلخواه خود انتخاب کند:

• آزاد کردن یک برده

(در حال حاضر، آزاد کردن بنده وجود ندارد، فرد میان دو چیز دیگر مخیر است.)

• دو ماه (شصت روز) روزه گرفتن

بنا به نظر برخی از مراجع یک ماه و یک روز از دو ماه باید به صورت پی در پی روزه گرفته شود.

حضرت آیت الله سیستانی در این باره می فرمایند:

کسی که می ‌خواهد دو ماه روزه کفاره ماه رمضان بگیرد، باید یک ماه تمام و یک روز از ماه بعد را پی ‌در پی بگیرد و همچنین بقیه ماه بعد را باید بنا بر احتیاط واجب پی در پی بیاورد. بله اگر مانعی پیش آید که عرفا عذر شمرده شود، می ‌تواند آن روز را نگیرد و با ارتفاع عذر دوباره ادامه دهد.

نظر مقام معظم رهبری نیز در این مورد، به این صورت است:

کسی که می ‌خواهد دو ماه کفاره‌ ی روزه ‌ی ماه رمضان را بگیرد، باید یک ماه تمام و حداقل یک روز از ماه دوم را پی ‌در ‌پی بگیرد و اگر بقیه‌ ی ماه دوم پی ‌در ‌پی نباشد، اشکال ندارد.

• اظعام شصت فقیر

غذا دادن به شصت فقیر را می ‌توان به دو صورت انجام داد:

۱. سیر کردن افراد با غذای آماده.

۲. یا این که به هر نفر به اندازه ‌ی ۷۵۰ گرم (یک مد) گندم یا آرد یا نان یا برنج یا امثال آن داده شود.

کفاره جمع

اگر فردی با کار حرام، روزه خود را باطل کند (چه آن چیز به صورت کلی حرام باشد، مثل شراب و زنا، یا به جهتى حرام شده باشد، مثل نزدیکى کردن با همسر خود در حال حیض)، کفاره جمع بر او واجب مى شود، یعنى باید یک بنده آزاد کند و دو ماه روزه بگیرد و شصت فقیر را سیر کند ، یا به هر کدام آن ها یک مد طعام بدهد. البته برخی از مراجع عمل به این کفاره جمع را احتیاط مستحب و برخی احتیاط واجب می دانند.

همچنین اگر روزه دار، دروغى را به خدا و پیغمبر (صلی الله علیه و آله) نسبت دهد بنا بر احتیاط بر او کفاره جمع واجب مى ‏شود. البته در وجوب این کفاره جمع نیز بین فقها اختلاف وجود دارد.

کفاره روزه فرد ناتوان

کفاره روزه زن باردار

خانمی که باردار است یا بچه شیر می دهد و گرفتن روزه برای او ضرر دارد، روزه برای او واجب نیست. در مسئله قضای و کفاره روزه در این مورد نیز بین فقها نظرات مختلفی وجود دارد، که مکلف باید به نظر مرجع تقلید خود مراجعه کند.

کفاره روزه فرد مریض

از جمله کفاراتی که قرآن به آن تصریح کرده، پرداخت کفاره روزه برای کسانی است که توان روزه گرفتن را ندارند:

«أَیامًا مَعْدُودَاتٍ… وَ عَلَی الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیهٌ طَعَامُ مِسْکِینٍ»؛[۱]

چند روز معدودی را (باید روزه بدارید) … و بر کسانی که روزه برای آن ها طاقت ‌فرساست، لازم است مسکینی را اطعام کنند.

امام صادق (علیه السلام) فرمودند: مراد از “الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ” کسانی هستند که به سن پیری رسیده و یا عطش فوق ‌العاده دارند؛[۲]

این ها حق دارند روزه نگیرند و در برابر هر روز، یک مد طعام بدهند.[۳]

کفاره روزه مریض وقتی محاسبه می شود که فردی به دلیل بیماری، روزه برایش ضرر داشته باشد و نتواند در ماه رمضان روزه بگیرد و بعد از ماه رمضان تا رمضان سال بعد نیز نتواند قضا کند (مرض او ادامه داشته باشد). مقدار کفاره نیز در این مورد، مانند مورد قبل است؛ یعنی برای هر روز یک مد طعام.

گاهی در این مورد، اصطلاح فدیه یا کفاره تاخیر، به جای کلمه ی کفاره استفاده می شود.

کفاره افطار قضای روزه ماه رمضان پس از ظهر

کسى که قضاى روزه ماه رمضان را گرفته، اگر بعد از ظهر عمدا روزه خود را باطل کند، باید به ده فقیر، هر کدام یک مد طعام بدهد و اگر این این کار در توان او نیست، بنا بر احتیاط واجب باید سه روز پى در پى روزه بگیرد.

کفاره روزه های واجب غیر از ماه مبارک رمضان (قسم، نذر و…)

اگر شخصی نذر کند که روز معینی را روزه بگیرد، چنانچه در آن روز عمدا روزه خود را باطل کند، طبق احکام نذر، کفاره نذر بر او واجب است. در مسئله قسم یا عهد نیز همین گونه است؛ یعنی باید به کفاره نقض عهد یا قسم عمل بشود.

زمان پرداخت کفاره روزه

انسان نباید در عمل به کفاره روزه به گونه ‌ای که سهل ‌انگاری در ادای واجب شمرده شود، کوتاهی کند؛ ولی لازم نیست فورا آن را انجام دهد؛ همچنین اگر کفاره بر انسان واجب شود و چند سال آن را به ‌جا نیاورد، چیزی بر آن اضافه نمی ‏شود.

جمع بندی

تعیین کفارات در شرع مقدس، در حقیقت تجلی رحمت الهی برای بندگان خود می ‌باشد. هنگامی که شخصی مرتکب خطا یا حرامی شود، یا توان انجام یک واجبی را نداشته باشد، خدای متعال با تعیین کفاره در واقع راه جبرانی را برای او قرار داده است.

برای اطلاع از فتاوای حضرت آیت الله سیستانی در مورد کفاره روزه، می توانید به بخش قضا و کفاره روزه توضیح المسائل معظم له مراجعه بفرمایید.

پی نوشت ها 

[۱] . سوره بقره ، آیه ۱۸۴.

[۲] . اصول کافی، ج۴، ص۱۱۶.

[۳] . مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱، ص۶۲۵.