در توصیف علم امام باقر علیه السّلام، عبد اللّه بن عطاء مکّى مى گوید:
«دانشمندان را ندیدم که در برابر کسى آن گونه باشند که در برابر امام باقر علیه السّلام کوچک هستند. من حکم بن عتیبه را با اینکه داراى مقام ارجمندى از علم در میان قوم بود، دیدم، که در مقابل امام باقر علیه السّلام گوئى کودکى در برابر معلّم خوداست، و جابر بن یزید جعفى، وقتى که از امام باقر علیه السّلام حدیثى را روایت می کرد، می گفت: «حدیث کرد مرا، وصىّ اوصیاء، و میراث دار دانش هاى پیامبران، محمّد پسر على بن حسین، درودهاى خدا بر آنها باد».
محمّد بن مسلم می گوید:
«هر چه در ذهنم خطور کرد، از امام باقر علیه السّلام پرسیدم، تا آنکه از سى هزار حدیث از او پرسیدم، و از امام صادق علیه السّلام، از شانزده هزار حدیث، سؤال نمودم».
روایت شده: پیامبر صلّى اللّه علیه و آله در ضمن گفتارى فرمود: «هنگامى که امام حسین علیه السّلام از دنیا رفت، پسرش على علیه السّلام بعد از او امر امامت را به دست می گیرد، و او حجّت و امام است؛ و خداوند از صلب على (امام سجّاد علیه السّلام) پسرى را خارج سازد که همنام من و شبیه ترین انسانها به من است، علم او علم من، و داورى او داورى من است، و او امام و حجّت بعد از پدرش می باشد».
روایت شده: امام باقر علیه السّلام فرمود:
«اگر براى علم خودم افراد شایسته اى را می یافتم، همانا علم توحید، اسلام، دین و شرایع را از کلمه «صمد» آشکار می نمودم، ولى چگونه من (در این عصر) افراد شایسته علم خود را بیابم، با اینکه امیر مؤمنان على علیه السّلام کسى را که علمش را تحمّل کند نیافت».
کوتاه سخن آنکه: امام باقر علیه السّلام اسرار گنجینه هاى معارف و احکام حقایق الهى، و حکمتها و لطائف را آشکار نمود، و این موقعیّت علمى امام باقر علیه السّلام بر کسى مخفى نیست، مگر آن کسى که دیده بصیرتش، نابینا گشته، و درون آلوده و ناپاک داشته باشد، از این رو گفته شد که آن حضرت: «شکافنده علمها، و گستراننده آن است».
و شیعیان، قبل از امام باقر علیه السّلام مناسک حج و حلال و حرام خود را نمى شناختند، تا آنکه امام باقر علیه السّلام شناخت این احکام را به روى آنها گشود، و مناسک حجّ و حلال و حرام آنها را براى آنها بیان کرد، به گونه اى که مردم (اهل تسنّن) در بیان احکام، به شیعیان، نیازمند شدند، بعد از آنکه شیعیان (قبلا) در این جهت، به آنها نیاز داشتند.
شیخ مفید (ره) می گوید:
«از هیچیک از فرزندان امام حسن علیه السّلام و امام حسین علیه السّلام آشکار نشد، آن قدر که از علم دین، آثار مذهب، شریعت، علم قرآن، و طریقت و انواع امور دینى از امام باقر علیه السّلام آشکار گشت، شخصیت هاى برجسته دین، باقیماندگان صحابه، بزرگان تابعین، رؤساى فقیهان مسلمانان، علوم را از آن حضرت گرفته و روایت مى کردند، و آن حضرت به دانستن علوم و فضائل، مشهور و ضرب المثل شد، و در شأن او آثار و اشعار تدوین گردید.
قرطى [شاعر دانشمند] می گوید:
یا باقر العلم لاهل التّقى و خیر من لبّى على الاجبل
«اى شکافنده علم، براى پرهیزکاران، و اى بهترین کسى که بر کوه هاى مکّه لبّیک گفت» «۱».
پی نوشت ها:
(۱) ابن حجر ، با اینکه ناصبى و دشمن سرسخت اهل بیت علیهم السّلام است، در کتاب «صواعق» در شأن امام باقر علیه السّلام می گوید: «او شکافنده و گردآورنده و آشکار کننده علم، و برافرازنده آن است، او داراى قلب با صفا، و علم و عمل درخشان، و روحى پاک و خویى شریف است، همه عمر خود را به اطاعت خدا، سپرى کرد، و در مقامات عارفان به مقامى رسید که زبان توصیفگران از وصف او عاجز است. او داراى گفتار بسیار در سیر و سلوک و معارف می باشد که ذکر آنها در این مختصر نمی گنجد»
منبع: برگرفته از کتاب “نگاهى بر زندگى چهارده معصوم علیهم السلام” از شیخ عباس قمی، ص: ۲۰۷٫
