نشاط و شادی در سیره معصومان علیهم السلام

نشاط و سرور بخشى از سرشت انسان است. بدین جهت قوانین روح‏ بخش اسلام به پیروان خود نشاط و شادمانى مى‏ بخشد. پیامبر خاتم‏ نیز همیشه شادمان بود و بر این امر تاکید می ‏ورزید. افزون‏ بر این، بعضى از روایات نشان می دهد معصومان (علیهم السلام) در کجا و در پى چه مسایلى شاد می شدند و براى شاد بودن چه برنامه ‏هایی ‏ارائه می کردند.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) با یارانش مزاح می کرد، اجازه می ‏داد یاران با وى مزاح کنند و گاه به شوخى یاران با یکدیگر، گوش می ‏سپرد و تبسم می ‏فرمود. او هرگز شادی هاى یارانش را بر هم نمى ‏زد مگر وقتی ‏سخن یا عملى خارج از محدوده شرع از آنها مشاهده می کرد.

آیا ظاهر شدن آثار آن همه خوشحالى بر چهره شریف پیامبر و یا دیگر رهبران امت در اثر عملکرد خوب برخى از پیروان و علاق‏مندان دلیل سرور و شادمانى اهل‏بیت (علیهم السلام) نیست؟

البته این شادمانی ها با عربده کشى ‏ها و خنده‏ هاى غیر مجازى که‏ گاه به سلامت و امنیت و نشاط و حتى حیثیت‏ یک ملت و مذهب زیان‏ مى ‏رساند، تفاوت دارد. آن گونه شادی ها را نه دین تایید مى‏ کند نه عقل سالم.

چهره همیشه شاداب پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و على (علیه السلام)

چهره مقدس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) هرگز در هم کشیده و گرفته نبود مگر هنگام ‏نزول آیات موعظه یا نزول آیات قیامت که هر شنونده را دچار افسردگى و دگرگونى غیر قابل وصف می کرد.

فیض کاشانى مى ‏نویسد: پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) هنگام ملاقات یارانش چهره ‏اش بیش ‏از دیگران شاداب و خندان بود. گاه چنان مى‏ خندید که دندان هاى‏ مبارکش نمایان مى‏ شد.

گشاده رویى و خوش طبعى على (علیه السلام)

مرحوم قمى مى‏ نویسد: حسن خلق و شکفته رویى آن حضرت چنان بود که دشمنانش بدین سبب بر وى خرده مى ‏گرفتند. عمرو بن عاص مى‏ گفت: او بسیار خوش طبعى مى ‏کند. البته عمرو این سخن را از عمر آموخت.

او براى اینکه خلافت را به آن حضرت نسپارد، خوش طبعى را عیب‏ على (علیه السلام) شمرد. روزى معاویه به قیس بن سعد گفت: خدا رحمت کند ابوالحسن را که بسیار خندان و شکفته و خوش طبع بود.

قیس گفت: آرى چنین بود؛ رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز با یارانش خوش طبعى‏ می کرد و خندان بود. اى معاویه! تو به ظاهر او را مدح مى‏ کنى اما هدفت ‏بدگویى و خرده ‏گیرى است. اما بدان به خدا سوگند، آن حضرت ‏با آن شکفتگى و خندانى، هیبتش از همه فزونتر بود؛ و آن هیبت ‏به ‏سبب تقوایش بود….

شوخى و مزاح پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) با یاران

گاه پیامبر با یارانش مزاح کرده، آنها را شادمان مى‏ ساخت و می ‏فرمود: «انى لامزح و لا اقول الا الحق.» من مزاح مى ‏کنم و جز حق چیزى نمى ‏گویم.

طریحى هم مى ‏نویسد: «کان رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) یداعب الرجل یرید ان‏ یسره‏»؛ پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) با انسان به قصد آن که شادمانش سازد شوخى می کرد.

نکته قابل دقت این است که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) خود مزاح را مى ‏آغازید و بر آن بود بدین وسیله سرور و نشاط را در یارانش زنده نگه دارد. این کار پیامبر بزرگوار اسلام در رفع خستگی ها و فشارهاى ناشى از مشکلات زندگى یارانش موثر بود.

۱- مزاح با انس بن مالک

انس مى ‏گوید: پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از نظر خلق و خوى بهترین مردم بود. روزى مرا براى انجام کارى فراخواند. گفتم نمى‏ روم. در حالى که ‏در اندیشه اجراى فرمان حضرت بودم. بیرون رفتم تا بر کودکانى که در بازار به بازى مشغول بودند، بگذرم و لحظاتى بازى آنها را تماشا کنم. وقتى سرگرم تماشاى بازى بودم، پیامبر از پشت‏ سر گردن م‏را گرفت و در حالى که ‏مى ‏خندید، فرمود: انس! به آنجا که دستور دادم، رفتى و آنچه گفتم، انجام دادى؟ عرض کردم: آرى، مى ‏روم یا رسول الله…

۲- چه کسى این بنده را مى‏ خرد؟!

روزى حضرت بازوى یکى از یارانش را از پشت‏ سر گرفته و فرمود: چه کسى این بنده را مى‏ خرد؟ (یعنى بنده خدا را) مراد پیامبر مزاح بود.

۳- پیران داخل بهشت نمى‏ شوند.

روزى پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به پیرزنى از طایفه اشجع فرمود: اى ‏اشجعیه! بدان هرگز پیرزن داخل بهشت نمى ‏گردد. پیرزن سخت منقلب شد و به شدت گریست. بلال از راه رسید و با مشاهده آن صحنه، وضعیت زن را براى پیامبر نقل کرد. حضرت به بلال ‏فرمود: سیاه چهرگان هم به بهشت نمى ‏روند. بلال نیز کنار زن به ‏گریستن پرداخت. عباس، عموى پیامبر، بر آنها گذشت و پس از آگاهى‏ از حالشان، ماجرا را براى پیامبر بازگفت. پیامبر فرمود: پیرمرد هم نمى ‏تواند به بهشت گام نهد.

آنگاه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) هر سه را طلبید و فرمود: خداوند اینان را با بهترین شکل ظاهرى داخل بهشت مى‏ گرداند. سپس فرمود: خداوند آنها را در قالب جوانانى نورانى وارد بهشت مى ‏سازد.

۴- او همان نیست که در چشمانش سفیدى هست؟!

ابن شهرآشوب مى‏ نویسد: روزى آن حضرت به زنى که از همسرش سخن‏ مى‏ گفت، فرمود: آیا او همان نیست که در چشمانش سفیدى است؟ زن‏ بلافاصله گفت: نه. آنگاه زن به خانه رفته، ماجرا را براى شوهرش‏ بازگفت. او که دریافته بود پیامبر مزاح کرده است، به همسرش ‏گفت: آیا نمى ‏بینى سفیدى چشمم از سیاهى ‏اش زیادتر است؟!

۵- شوخى و مزاح با امیرمومنان (علیه السلام)

روزى پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و على (علیه السلام) کنار یکدیگر خرما مى‏ خوردند. حضرت هسته‏ خرمایى که مى ‏خورد، نزد على (علیه السلام) مى‏ گذارد. هنگامى که از تناول خرما دست کشیدند، تمام هسته‏ هاى خرما نزد على (علیه السلام) جمع شده بود.

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به على (علیه السلام) فرمود: «یا على! انک لاکول.»؛ اى على! بسیار مى‏ خورى! على (علیه السلام) گفت: «یا رسول الله! الاکول من یاکل الرطب و النواه‏»؛ اى رسول خدا! بسیارخور کسى است که خرماها را با هسته‏ اش ‏خورده است.

۶- دست گذاردن بر چشم برخى یاران

حضرت برخى یاران را از پشت‏ سر بغل مى ‏گرفت و دو دستانش را بر چشمانشان مى‏ گذارد تا آنها را بیازماید آیا مى‏ توانند با چشم‏ بسته طرف مقابل را تشخیص دهند؟

۷- آرامتر برو که ظرف ها خرد نشود!

در یکى از مسافرت ها، غلام سیاه و خوش صدایى به نام «انجشه‏» همراه حضرت بود که به دستور پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آواز ویژه تند رفتن شتران ‏مى ‏خواند و در آن کاروان برخى از زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و ام‏ سلیم نیز حضور داشتند. انس مى ‏گوید: حضرت گاهى با انجشه شوخى می کرد و می ‏فرمود: «رویدا یا انجشه لا تکسر القواریر (یعنى ضعفه النساء)»؛ ای انجشه! قدرى آرامتر بران بلورها خرد نشود.(زنان آزار نبینند).

شوخى یاران با پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به دیگران اجازه می ‏داد با او مزاح کنند. نعیمان‏ بدرى یکى از یاران همیشه شاد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) گاه با آن حضرت شوخى‏ می کرد و حضرت را مى‏ خنداند. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نه تنها موضع منفى نمى‏ گرفت‏ بلکه تبسم می ‏فرمود.

روزى نعیمان به مرد عربى که عسل مى ‏فروخت، رسید. ظرفى عسل‏ خرید و به خانه عایشه که تصادفا آن روز نوبتش بود آورد و اظهار داشت: این را از من تحویل بگیر. و مرد عرب را بر در خانه‏ پیامبر نگه داشت و خود رفت. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) چنان اندیشید که نعیمان‏ عسل را به رسم هدیه آورده است. بدین جهت آن را قبول کرد و به‏ درون خانه رفت.

نعیمان بار دیگر از جلوى خانه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) عبورکرده ملاحظه کرد که مرد عرب هنوز بر در خانه ایستاده است. مدتى‏ بعد، مرد عرب اهل خانه را مخاطب قرار داد و گفت: اگر پولش را نمى ‏دهید، عسل را برگردانید.

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از ماجرا با خبر شده، بى درنگ قیمت آن را به مرد عرب پرداخت. آنگاه به نعیمان فرمود: چه چیز تو را واداشت چنین ‏کنى؟ نعیمان گفت: دیدم پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) عسل دوست دارد. فرصت را غنیمت ‏شمرده، چنین کردم.

شوخى مرد عرب در یکى از حالات سخت

روزى عربى بر آن حضرت که بسیار اندوهگین مى‏ نمود. وارد شد. مرد عرب خواست چیزى بپرسد، اصحاب گفتند: نپرس؛ چهره پیامبر چنان گرفته است که جرات پرسیدن نداریم.

او گفت: مرا به حال خود واگذارید، سوگند به خدایى که او را به پیامبرى برانگیخت، هرگز رهایش نمى‏ کنم تا خنده بر لبانش ظاهرشود. آنگاه به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) گفت: ای رسول خدا! شنیده ‏ایم دجال با نان و غذا نزد مردم گرسنه مى ‏آید. پدر و مادرم به فدایت، آیا باید از غذا خوددارى کرده، نخورم تا از لاغرى بمیرم یا بهتر است نزد دجال غذاى کامل بخورم و چون سیر شدم به خدا ایمان آورم.

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آن قدر خندید که دندان هاى مبارکش نمایان شد. سپس ‏فرمود: خیر، خداوند تو را به وسیله آنچه دیگر مومنان را بى ‏نیاز مى‏ کند، بى ‏نیاز مى ‏سازد.

شوخى صهیب با پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)

روزى حضرت به صهیب بن سنان فرمود: در حالى که از چشم درد رنج‏ مى ‏برى، خرما مى‏ خورى؟ صهیب گفت: این چشم من درد مى‏ کند و من خرما را با طرف دیگر مى ‏خورم.

شنیدن شوخی هاى یاران با یکدیگر

گاه یاران در محضر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) با یکدیگر مزاح می کردند و مى ‏خندیدند. پیامبر نیز تبسم می ‏فرمود و جز در موارد خلاف شرع ‏تذکر نمی ‏داد.

سماک بن حرب مى ‏گوید: به جابر بن سمره گفتم: آیا با پیامبر نشست و برخاست هم می کردى؟ گفت: آرى، بسیار. برنامه پیامبر پس از نماز صبح این بود که ‏تا آفتاب بیرون نمى‏ آمد، محل نمازش را ترک نمی کرد. پس از بیرون ‏آمدن آفتاب، محل نماز را ترک مى‏ گفت. در این بین، یاران درباره‏ دوران جاهلیت و برخى از کارهاى جاهلانه‏‌ شان سخن مى ‏گفتند و مى ‏خندیدند. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) صداى آنها را مى‏ شنید و تبسم می ‏فرمود.

گروهى از یاران پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از جمله سویبط مهاجرى و نعیمان بدرى‏ در سفر گاه با هم مزاح می کردند. روزى سویبط به شوخى‏ همسفرانش را گفت: غلامى فروشى دارم، مى‏ خرید؟ گفتند: آرى.

سویبط گفت: ضمنا بدانید او ادعایى هم دارد و به شما خواهد گفت من آزادم. پس اگر سخنش را گوش کنید، غلامم را از دست مى ‏دهید و ضایع خواهید کرد. پس نعیمان را غلام معرفى کرد. مسافران او را به ده قلایص خریدند و سپس نزد نعیمان آمده، طنابى بر گردنش ‏افکندند. نعیمان گفت: این مرد با شما شوخى کرده، من آزادم. خریداران اظهار داشتند: از پیش با خبر بودیم چنین سخن خواهى ‏گفت.

آنگاه او را کشان کشان با خود مى‏ برند. در این لحظه، دوستان‏ همسفرش که از این جریان سخت مى‏ خندیدند. دنبال خریداران‏ رفته، آزادش کردند. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) با شنیدن این ماجرا تا مدتى‏ مى ‏خندید.

توصیه و تشویق به مزاح و شوخى

پیامبر و معصومان (علیهم السلام) علاوه بر این که خود چهره شادابى‏ داشتند به دیگران نیز سفارش می ‏فرمودند که هرگز با چهره ‏هاى عبوس و گرفته رو به رو نشوید. یونس شیبانى مى ‏گوید: به محضر امام صادق (علیه السلام) رسیدم. آن‏ حضرت پرسید: مزاح شما با یکدیگر چگونه است؟ جواب دادم کمتر با یکدیگر مزاح مى‏ کنیم.

حضرت فرمود: چنین نباشید؛ زیرا شوخى و مزاح بخشى از حسن خلق ‏است و شما با این شوخى برادرت را خوشحال مى‏ کنى. رسول‏ خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) همواره شوخى می کرد و مى‏ خواست مردم را شادمان کند.

شخصى از محضر امام موسى بن جعفر (علیه السلام) پرسید: فدایت گردم، گاه در میان گروهى هستم که مى‏ گویند و مى ‏خندند، چه کنم؟ حضرت فرمود: اشکالى ندارد به شرطى که فحش نباشد.

سپس فرمود: بیابانگردى به‏ محضر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) مى‏ آمد و براى آن حضرت هدیه می ‏آورد؛ ولى چون‏ قصد بازگشت داشت، مى ‏گفت: رسول ‏الله! بهاى هدیه ما را بدهید که‏ مى‏ خواهم برگردم. پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از شوخى این مرد مى ‏خندید و چون ‏غمگین مى ‏شد، می ‏فرمود: مرد بیابانى کجاست؟ کاش مى ‏آمد!

نگاهى‏ به‏ برخى ‏از شادی هاى معصومان (علیهم السلام)

افزون بر این، در بسیارى موارد معصومان (علیهم السلام) شاد بودند. پس از فتح خیبر و آمدن جعفر، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بسیار خوشحال به نظر مى ‏رسید و می ‏فرمود: نمى‏ دانم از کدامیک خوشحال تر باشم فتح خیبر یا آمدن جعفر از حبشه؟!

على (علیه السلام) در پایان یک ماموریت‏ سخت‏ با پیروزى بازگشت و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و یاران به استقبالش شتافتند. چون‏ چشمان على (علیه السلام) به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) افتاد، خود را از اسب به زیر افکنده، خدمت‏ حضرت شتافت و زانوى وى را بوسید. رسول گرامى (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: یا على! سوار شو که خدا و رسولش از تو راضى ‏اند. حضرت امیر (علیه السلام) از شادى این بشارت، گریان شد و به خانه برگشت.

افزون بر این، وقتى به حضرت على (علیه السلام) ابوتراب مى ‏گفتند، بسیار خوشحال مى‏ شد. سهل بن سعد مى ‏گوید: «و ان کان لیفرح اذا دعى‏ بها».

محمد بن عذافر مى ‏گوید: «پدرم، عذافر گفت: امام صادق (علیه السلام) هزار و هفتصد دینار به من داد و فرمود: با این پول برایم تجارت کن؛ سپس فرمود: به سود آن علاقه ندارم. سود تجارت شایسته است، ولى‏ من مى‏ خواهم خداوند مرا در معرض تحصیل سودهایش بنگرد.

عذافر گفت: با آن پول تجارت کردم و صد دینار سود بردم. آن را به حضور امام صادق (علیه السلام) آوردم؛ امام بسیار خوشحال شد و فرمود: آن‏ صد دینار را روى اصل سرمایه بگذار…»

چون معصومان (علیهم السلام) مى‏ شنیدند که شخصى صله رحم کرده، یا مومنى را خوشحال ساخته و یا گروهى از زندگى برادرى باز کرده، بسیار خرسند و شادمان مى ‏شدند و پیروان خود را از این شادمانى ‏با خبر مى‏ ساختند تا مردم بدان کار روى آورند. در همین راستا، حضرت فرمود: «من سر مومنا فقد سرنى و من سرنى فقد سر الله.»؛ کسى که مومنى را شاد کند، مرا شاد کرده و کسى که مرا شاد کند خدا را شاد کرده است.

منبع : ماهنامه کوثر؛ شماره ۳۷؛  محمد جواد طبسى