علی بن محمد باقر (علیهما السلام)، مدفون در مشهد اردهال

یکی از امام زادگان بزرگوار که جایگاه بس بلندی دارد، علی بن محمد باقر، فرزند امام باقر (علیه السلام) است؛ که اکثرا از این بزرگوار در منابع تاریخی به نام سلطان علی یاد شده است.

حضرت علی بن محمد باقر (علیهما السلام) در تاریخ ۱۱۳ق به در خواست مردم حصران و فین کاشان به این منطقه شرفیاب می شوند. حضرت علی بن محمد باقر (علیهما السلام)، قریب به سه سال در این مناطق به هدایت و ارشاد مردم مشغول بوده و حضور ایشان تاثیر عمیق فرهنگی، اخلاقی و علمی، در منطقه و اطراف آن گذاشت.

نسب علی بن محمد باقر (علیهما السلام)

شیخ مفید یکی از علمای بزرگ شیعه در کتاب الارشاد، علی بن محمد را فرزند امام باقر (علیه السلام) می داند و می نویسد که علی و زینب، فرزندان امام محمد باقر[۱](علیه السلام) هستند و مادرشان ام ولد بودند».[۲]

درخواست مردم حصران و فین از امام باقر (علیه السلام)

در برخی از منابع که مربوط به تاریخ بارگاه علی بن محمد در مشهد اردهال است، آمده است که تعدادی از مردم و مومنین و دوستداران اهل بیت (علیهم السلام) از اهالی چهل حصران و فین کاشان[۳] خدمت امام باقر (علیه ‌السلام) نامه‌ای نوشتند و در آن نامه یادآوری کردند که چون ما به شما دسترسی نداریم تا از محضرتان استفاده نماییم اگر ممکن است یکی از فرزندان خویش را برای هدایت و راهنمایی مردم این منطقه بفرست تا ما بتوانیم آموزش معارف دین و اخلاقی را از ایشان استفاده نماییم.[۴]

بر این اساس، امام محمد باقر (علیه السلام)، فرزندش علی بن محمد (علیه السلام) را با رسولان روانه کاشان کرد و اسباب سفر آن حضرت را برادرش، امام صادق (علیه السلام)[۵] فراهم نمود.

استقبال مردم از علی بن محمد باقر (علیهما السلام)

در برخی منابع تاریخی آمده است که وقتی علی بن محمد باقر (علیهما السلام) به کاشان رسید، مردم سراسیمه به استقبال ایشان جمع شدند. حدود شش هزار نفر از فرزند امام (علیه السلام) استقبال بزرگی به عمل آوردند.

برخی از نویسندگان نوشته اند که علی بن محمد مدتی در منطقه «جاسب» و «خاوه» به تبلیع و هدایت مردم این مناطق پرداخته است؛ محل عبادت ایشان مسجد جامع کاشان بوده است و شیعیان برای ادای نماز جمعه خدمت ایشان مشرف می ‌شدند و کرامات زیادی مشاهده می ‌نمودند.[۶]

نامه نگاری علی بن محمد باقر (علیهما السلام)

ایشان توسط نامه های متعدد امام محمد باقر (علیه السلام) را از وضعیت خود و شیعیان منطقه آگاه می نمود، تا اینکه در سال ۱۱۴ هجری قمری از شهادت پدر بزرگوار خود مطلع شد.[۷]

شهادت علی بن محمد باقر (علیهما السلام)

علی بن محمد باقر (علیهما السلام) چند سال در این مناطق به تبلیغ دین مشغول بوده و نقش بسیار موثری در ترویج معارف اسلامی، بر اساس مکتب اهل بیت (علیهم السلام) داشت ولی پس از سپری شدن سه سال از شهادت پدر بزرگوارش امام محمد باقر (علیه السلام) با جمعی از نزدیکانشان به شهادت رسیدند.

وصیت علی بن محمد باقر (علیهما السلام)

ایشان در هنگام شهادت، به شخصی به نام خواجه ملک شاه چنین وصیت کرده است: «ای دوست موافق! وصیتی چند دارم، باید به وصایای من عمل کنی؛ برادرم و نور دیده ‌ام (سلطان محمود) از ترس دشمنان در خانه عبدالکریم بارکرسی پنهان شده است. کوشش کن او را به مردم چهل حصاران و فین رسانی که به وی آسیب نرسد.

نامه ‌ای به حضرت برادرم امام صادق (علیه السلام) عرضه کن و تمام وقایع و شرح غربت و مظلومیت مرا عنوان کرده و ذکر کن که مردم با من چه ‌ها کردند و نگذاشتند مرتبه دیگر به خدمتت برسم.

سلام مرا به دوستان فین و چهل حصاران برسان و بگو قبر مرا در همان محلی قرار دهند که به شما نشان داده‌ ام و تخلف نورزند.»[۸]

محل دفن علی بن محمد باقر (علیهما السلام)

در بحر الانساب چنین آمده است: «علی بن محمد الباقر علیهما السلام … دفن فی ناحیه کاشان بقریه یقال لها بارکرسب فی مشهد»[۹] و همچنین از میرزا عبدالله ملقب به افندی در ریاض العلما نیز نقل شده که فرمود: قبر علی بن محمد الباقر (علیهما السلام) در حوالی بلده کاشان است.[۱۰]

برای این قبه و بارگاه قدیمی، صحن‌ های متعدد و موقوفات و نذورات و خدام واقع شده و از قدیم الایام تا کنون مردم کاشان و فین و حوالی کاشان و مردم بسیاری از سایر بلاد ایران برای ادراک زیارت و توسل به‌ تربت آن بزرگوار در این محل مخصوصا در هفدهم مهر ماه اجتماع می ‌نمایند و بسیاری از کرامات ظاهره و خوارق عادات باهره از مشهد کثیر الانوار این شاهزاده نقل می‌ کنند.

مراسم قالی‌ شویان در مرقد و محل دفن علی بن محمد باقر (علیهما السلام)

آیین سنتی و مذهبی قالی‌ شویان، مراسمی است که همه ساله در دومین جمعه پاییز، مصادف با شهادت امامزاده سلطان ‌علی بن محمد باقر (علیهما السلام) در مشهد اردهال برگزار می ‌شود. یک هفته پیش از آغاز مراسم، معمولا در نخستین جمعه از فصل پاییز، مراسم جار در فین برگزار می‌ گردد. این روز که در میان مردم فینی به «جمعه جار» شهرت یافته، روز فراخوانی و تعیین روز قالی ‌شویان است و اعلام آن به مردم، بر عهده ستاد برگزاری مراسم سنتی مذهبی قالی ‌شویان فین است.

سابقه تاریخی قالین شویان

امامزاده ‌علی بن محمد باقر (علیهما السلام) را هنگام دعا و نماز، در محلی که اکنون به قتلگاه معروف است به شهادت رساندند. دو روز پس از شهادت، خبر به اهالی فین و خاوه رسید و آن‌ ها خود را به اردهال[۱۱] رساندند و پیکر امام ‌زاده را در یک تخته ‌قالی نهاده و در بالای تپه دفن کردند. بعد قالی آغشته به خون امام ‌زاده را با آب جوی شستند. به همین علت هر سال در دومین جمعه مهر در مشهد اردهال این مراسم برگزار می‌ شود.[۱۲]

جمع بندی

یکی از امام زادگان دارای کرامات و مورد توجه مومنین در سراسر کشور ایران، حضرت علی بن محمد باقر (علیهما السلام) است که به درخواست مردم فین کاشان به این منطقه مهاجرت می کند و سال ها به هدایت مردم می پردازد تا به شهادت می رسد، اکنون مرقد آن حضرت جزء سرمایه های مهم فرهنگی و معنوی منطقه است و هر ساله در جمعه دوم ماه مهر مراسم قالی شویی برگزاری می شود؛ این مراسم در یونسکو ثبت گردیده است.

پی نوشت ها

[۱] . «محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب مشهور به امام محمد باقر (علیه السلام)(۵۷-۱۱۴ق)، پنجمین امام شیعیان بعد از پدرش امام سجاد (علیه السلام) است. مشهورترین لقب او «باقر» به معنای شکافنده است که بر پایه حدیث لوح، این لقب را پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) پیش از ولادتش به ایشان داد.»

[۲]. شیخ مفید، الارشاد، ص۳۹۴.

[۳] . «کلمه فین در فرهنگ لغت دهخدا به معنای محل جوشش آب است. نام قدیمی دیگر این مکان چهل حصاران بوده ‌است. منطقه‌ ای است در جنوب غرب شهر کاشان در ایران. فین جزء منطقه چهار شهرداری کاشان می ‌باشد. این منطقه به علت دارا بودن آب و هوای خوب باغات و دشت های وسیع، به منطقه اعیان نشین تبدیل شده‌است.»

[۴].  مجموعه تاریخی، مذهبی مشهد اردهال، حسین فرخ ‌یار، ص۳۷.

[۵] . «جعفر بن محمد معروف به امام جعفر صادق (علیه السلام)(۸۳-۱۴۸ق)، ششمین امام شیعیان اثنی عشری بعد از پدرش امام باقر (علیه السلام) است. وی به مدت ۳۴ سال (۱۱۴ تا ۱۴۸ق) امامت شیعیان را بر عهده داشت که با خلافت پنج خلیفه آخر اموی یعنی از هشام بن عبدالملک به بعد و دو خلیفه نخست عباسی سفاح و منصور دوانیقی هم ‌زمان بود.»

[۶]. محسنی، نور باقر، ص۵۴.

[۷] توفیق، شهید اردهال، ص۴۰.

[۸]. مجموعه تاریخی، مذهبی مشهد اردهال، ص۵۷.

[۹] . ابن عنبه، جمال‌الدین احمد بن علی، بحر الانساب، ص۱۰۲، سنه ۸۲۸.

[۱۰] . فندی، عبدالله اصفهانی، ریاض العلماء، ج۴، ص۲۱۶، مطبعه الخیام.

[۱۱] . «مشهد اردهال (مشهد قالی) روستایی در ۴۰ کیلومتری غرب کاشان. به دلیل وجود بقعه‌ ای منسوب به سلطان علی بن محمد فرزند امام باقر(علیهما السلام) بدین نام مشهور شده است. قدمت این بقعه به قرن ششم باز می‌ گردد. همه ساله در دومین جمعه پاییز مصادف با شهادت امام‌زاده سلطان‌ علی بن محمد باقر آیین سنتی و مذهبی قالی شویان، در مشهد اردهال برگزار می‌شود.»

[۱۲] . فیض، گنجینه آثار قم، ۱۳۵۰ش، ج۲، ص۵۸-۵۹.

منابع

1. توفیق، سید محمد مهدی، شهید اردهال، پیام مهدی۴، قم، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
2. حسینی زرباطی، حسین، بغیه الحائر فی احوال اولاد الامام باقر (ع)، مکتبه آیه الله العظمی مرعشی النجفی، قم، الاولی.
3. قزوینی، عبدالجلیل، نقض، سلسله انتشارات آثار ملی، تهران، ۱۳۵۸ش.
4. قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، تحقیق ناصر باقری بیدهندی، انتشارات دلیل ما، قم، اول، ۱۳۷۹ش (دو جلد در یک مجلد).
5. فرخ ‌یار، حسین، مجموعه تاریخی، مذهبی مشهد اردهال، هیئت امناء سلطان علی بن محمد باقر (ع)، چاپ اول، ۱۳۶۹ش.
6. شیخ مفید، الارشاد، قم، الناشر سعید بن حبیر، الاولی، ۱۴۲۸ق.
7. محسنی، سید علی، نور باقر، انتشارات مشهور، ۱۳۸۳ش، چاپ اول.
8. المشاهد العتره الطاهره، مؤسسه البلاغ، بیروت، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
9. فیض، عباس، گنجینه آثار قم، قم، مهر استوار، ۱۳۵۰ش.