صفویه و سجده بر تربت و شهادت ثالثه در اذان و ساختن گنبد بر قبور

تاریخی

زمان مطالعه : 7 دقیقه

توسط : حمید الله رفیعی

0 نظر

شبهه

دشمنان شیعه از هر راهی تلاش می‌کنند که مبانی دینی و مذهبی شیعه را به عنوان بدعت و شرک و امثال این امور زیر سوال ببرند و هرگز از تفکر و تعقل در آموزه های اسلامی استفاده نمی کنند. این شبهه هم مانند سایر شبهات وهابیت بدون هیچ ملاحظه ای برای منفور جلوه دادن مذهب شیعه القا شده و در ضمن با القای اینگونه شبهات جهل و نادانی خود را نسبت به حقایق و واقعیات و عقاید شیعه به نمایش گذارده اند. آنان مدعی هستند که سجده بر تربت و شهادت ثالثه در اذان ساختن گنبد بر قبور از بدعتهای صفویه است که در ایران حکومت کرده اند و قبل از آن از این امور اثری وجود نداشته است.

پاسخ شبهات

۱. پاسخ شهادت ثالثه

اینکه از چه زمانی شهادت ثالثه در اذان داخل شده است چندان تاریخی روشنی ندارد و نمی توان گفت که این جمله از سوی دولت صفویه داخل در اذان شده است هرچند برخی بر این باور اند که از لابلای تاریخ برمی آید که نقطه آغاز این شعار به عهد رسول خدا صلی الله علیه و آله برمی گردد و گروهی از اصحاب پیامبر – صلی الله علیه و آله سلم- مثل سلمان و ابوذر در اذان و اقامه به آن مداومت داشتند و پیامبر- صلی الله علیه و آله سلم- نیز عمل آنها را تایید نمود ولی در عین حال نمی‌توان بر آن اعتماد نمود.

به هر حال با وجود اینکه خود این جمله از عقاید شیعه امامیه به شمار می‌آید و دلالت بر ولایت و امامت بلافصل امام علی- علیه السلام- بعد از پیامبر خدا دارد ولی از نظر علماء و فقهای شیعه این جمله جزء اذان نبوده و نیست و گفتن آن به قصد اذان جایز نمی‌باشد. شهید صدر می‌گوید که صورت اذان و اقامه از طرف شرع محدود شده و جایز نیست کلامی و جمله‌ای بر این اساس که جزء اذان باشد در خلال آنها گفته شود اما گفتن سخن و کلامی در بین جملات اذان از طرف مؤذن یا مقیم بدون اینکه آن را جزء اذان یا اقامه قرار دهد اشکال ندارد. بنابراین گفتن اشهد «ان علیا ولی الله» مانند کلامهای دیگر در خلال اذان و اقامه نیز جایز است در صورتی که قصد جزئیت را نداشته باشد، بلکه با آن بخواهد حقیقتی از حقایق اسلام را که عبارت از ولایت علی- علیه السلام- باشد اعلام کند.^{^[۱]}

۲. پاسخ شبهه ساختن گنبد بر قبور

اما ساختن گنبد بر قبور چیزی است که در صدر اسلام وجود داشته است قبر شریف حضرت پیامبر خدا- صلی الله علیه و آله سلم- و امامان بقیع و نیز امامانی که در عراق مدفون هستند قرنها پیش از وجود صفویه دارای قبه و گنبدی بوده اند و گنبد و بارگاه حضرت امام رضا- علیه السلام- توسط سلطان مسعود غزنوی ساخته شده است در حالی که سلطان مسعود و پادشاهان ترکان سنی مذهب بوده و قرنها قبل از صفویه بر سرزمینهای اسلامی حکومت می‌کردند. افزون بر اینها اصلا ما هیچ دلیلی بر حرمت گنبد ساختن بر قبور پیامبران و اولیاء و صالحان نداریم تا اگر کسی چنین کاری کند او را محکوم به شرک و بدعت نماییم.

۳. پاسخ سجده بر تربت

اما سجده بر خاک و تربت از مسلمات فقه اسلامی است و اختصاص به مذهب شیعه ندارد تا آن را به صفویه و امثال آن نسبت دهیم. ما در زیر به دلایلی اشاره می کنیم که در نماز سجده بر خاک از طرف شارع مقدس وضع شده است و هیچ کسی حق تصرف، تغییر و جعل در امور عبادی اسلام را ندارد.

شیعه بر اساس روایات نبوی معتقد است که سجده باید بر خاک و اجزای غیر پوشاکی و خوردنی زمین انجام گیرد و روایاتی متعدی بر وجوب سجده بر خاک و اجزای زمین در کتابهای روایی اهل سنت وجود دارد ولی آنان بدون هیچ دلیل و مدرک شرعی سجده بر پوشاک و مواد خوراکی و پوست حیوانات را جایز می‌دانند. از طرف دیگر همانگونه که اصل یک عبادت باید از جانب شرع مقدس بیان شود شرایط، اجزاء و کیفیت آنها نیز باید از طرف شارع به وسیله پیامبر گرامی اسلام – صلی الله علیه و آله سلم- بیان شده باشد و خود حضرت فرمود: «همانگونه که من نماز می‌خوانم شما هم مانند من نماز بخوانید».^{^[۲]}

اینک به فرازهایی از احادیث اسلامی که بیانگر سیره و سنت پیامبر- صلی الله علیه و آله سلم- است می‌پردازیم که همگی حاکی از آن است که پیامبر- صلی الله علیه و آله سلم- بر خاک و بر روئیدنی های مانند حصیر سجده می نموده است و از سجده بر لباس و پارچه و امثال آن نهی نموده است، درست به همان شیوه ای که شیعه بدان معتقد است.

الف) گروهی از محدثان اسلامی در کتب صحاح و مسانید خود این سخن پیامبر- صلی الله علیه و آله سلم- را بازگو کرده اند که آن حضرت زمین را به عنوان سجده گاه خود معرفی نموده است، آنجا که می‌فرماید: «و جعلت لی الارض مسجداً و طهوراً^{^[۳]}» از کلمۀ جعل که در اینجا به معنای تشریع و قانونگذاری است به خوبی روشن می‌شود که این مسأله یک حکم الهی برای پیروان آیین اسلام بوده است و بدین سان زمین که شامل خاک و سنگ و دیگر اجزای تشکیل دهندۀ سطح آن می باشد، از طرف شارع مقدس سجده‌گاه قرار داده شده است و لازمۀ آن این است که بر چیزهایی که از اجزاء زمین شمرده نمی‌شود، سجده جایز نیست.

ب) رفتار پیامبر- صلی الله علیه و آله سلم- در این مورد گواه روشن دیگری است. وائل بن حجر می‌گوید: من پیامبر- صلی الله علیه و آله سلم- را دیدم هنگامی که سجده می‌کرد، پیشانی و بینی خود را بر زمین می‌نهاد.^{^[۴]}

انس بن مالک و ابن عباس و برخی دیگر مانند عایشه و ام سلمه، گروه بسیاری از محدثان روایت کرده‌اند که: «پیامبر- صلی الله علیه و آله سلم- بر حُمزه که نوعی حصیر بود و از لیف خرما ساخته می‌شد سجده می‌نمود.»^{^[۵]}

ابوسعید خُدری از اصحاب رسول خدا- صلی الله علیه و آله سلم- می‌گوید: بر پیامبر- صلی الله علیه و آله سلم- وارد شدم و دیدم که حضرت بر حصیری نماز می‌خواند.^{^[۶]}

براء بن عازب نقل می‌کند که ما پشت سر رسول الله- صلی الله علیه و آله سلم- نماز می‌گذاردیم، پس آنگاه که حضرت سرش را از رکوع بر می‌داشت احدی را ندیدم که خم شود تا اینکه رسول خدا- صلی الله علیه و آله سلم- پیشانیش را بر زمین می‌نهاد، سپس آنان که پشت سر او بودند به سجده می‌افتادند.^{^[۷]}

ابوسعید خدری در حدیث دیگری چنین می‌گوید: هر گاه رسول خدا با مردم نماز می‌خواند آثار خاک و غبار زمین بر پیشانی و بینی حضرت آشکارا دیده می‌شد.^{^[۸]}

ج) دسته ای از روایات بر این نکته دلالت دارند که پیامبر- صلی الله علیه و آله سلم- مسلمانان را به پیشانی نهادن بر خاک به هنگام سجده فرمان می‌دادند، چنانکه ام سلمه همسر آن حضرت روایت می‌کند که پیامبر- صلی الله علیه و آله سلم- فرمود: رخسار خود را برای خدا بر خاک بگذار.^{^[۹]}

د) در دسته ای از روایات از سجده بر لباس و پارچه نهی شده است. در روایتی وارد شده که رسول خدا- صلی الله علیه و آله سلم- مردی را در کنار خود دید که عمامه او پیشانیش را پوشانده بود، آن حضرت شخصاً اقدام نمود و عمامه را از پیشانی او بالا زد.^{^[۱۰]}

یا در روایت دیگری چنین آمده است که پیامبر اکرم- صلی الله علیه و آله سلم- مردی را دید که بر اطراف و کناره های عمامۀ خود سجده می کند حضرت با دست مبارک به او اشاره کرد که عمامه ات را بالا ببر و پیشانی را بر زمین بگذار.^{^[۱۱]}

صحابه نیز این موضوع را می دانستند و در موقع سجده بر زمین یا اجزاء و مصادیق آن که خوراکی و پوشاکی هم نبودند سجده می‌نمودند. جابر بن عبدالله انصاری می‌گوید: با پیامبر- صلی الله علیه و آله سلم- نماز ظهر می‌خواندیم، مشتی سنگریزه برگرفتم و در دست نگه داشتم تا خنک شود و به هنگام سجده بر آنها پیشانی گذاردم و این به خاطر شدت گرما بود.^{^[۱۲]} بعد راوی می‌افزاید: اگر سجده بر لباسی که بر تن داشت، جایز بود از برداشتن سنگریزه ها و نگهداری آن آسان تر بود.

ابوامیه نقل می‌کند که به من خبر رسیده است که ابوبکر صدیق بر زمین سجده می نمود یا نماز می خواند در حالیکه پیشانی اش را به سوی زمین می‌کشید تا روی زمین سجده کند.^{^[۱۳]} و عمر بن خطاب دستور داد تا کف مسجد النبی – صلی الله علیه و آله سلم- را با ریگ فرش کنند تا نمازگزاران بر آن سجده کنند.^{^[۱۴]} حتی نقل شده است که بعضی تابعین به تبعیت از اصحاب پیامبر- صلی الله علیه و آله سلم- در موقع مسافرت ها با خود گل خشکیده‌ای حمل می‌کردند تا در موقع نماز بر آن سجده کنند. ابن سعد متوفای ۲۰۹ در کتاب خود می‌نویسد: مسروق بن اجدع به هنگام مسافرت خشتی را با خود بر می‌داشت تا در کشتی بر آن سجده کند.^{^[۱۵]}

از مجموع دلایل یاد شده به روشنی معلوم می‌گردد که نه تنها روایات اهل بیت- علیه السلام- بر تعیین سجده نمودن بر زمین و آنچه از زمین می روید، در صورتی که خوردنی و پوشیدنی نباشد، دلالت دارد بلکه اصل اولی در روایات اهل سنت که برگرفته از سنت و سیره رسول الله- صلی الله علیه و آله سلم- و صحابه آن حضرت است اتصال پیشانی بر زمین و چیزهایی است که از آن می روید و اگر هم در روایاتی سجده بر غیر آنها جایز شمرده شده است، در شرائط اضطراری و در حال عذر گرما یا سرما و امثال آنها بوده است.

بنابراین سجده بر خاک و تربت ساخته و پرداخته صفویه نیست بلکه از نظر شیعه در نماز سجده بر سنگ و برگ درخت و چمن و خاک و ریگزار‌ها و امثال اینها جایز است منتهی چون غالبا نماز در مساجد و خانه هایی انجام می‌گیرد که از موکت و قالی و امثال اینها فرش می‌شوند، شیعیان برای حل مشکل از گل پاک مهر و تکه های کوچک خشتی می‌سازند و یا از سنگهای صاف و هموار استفاده می‌کنند و حتمی نیست که مهر باید از خاک کربلا باشد بلکه خاک کربلا به عنوان پاک ترین و مبارک ترین خاک انتخاب می‌شود.