- اسلام
- قرآن
- پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)
- شیعه
- خانواده
- ادیان و مذاهب
- پرسش ها و پاسخ ها
- کتابشناسی
- کتابخانه
- چندرسانه ای
- زمان مطالعه: 7 دقیقه
- توسط: حسین فاضلی
- 9:21 ق.ظ
- 4 نظر

حضرت علی (علیه السلام) در این خصوص معیاری به دست ما میدهند. ایشان در وصف متّقین میفرمایند: (مَنطِقِهُمُ الصَّوَاب)(۶)؛ یعنی گفتار متّقین درست و صواب است. سخن درست و صواب دو ویژگی دارد: اول آنکه حق است و دوم آنکه بجا است. اگر کلامی حقیقت داشت ولی در جای خود گفته نشد، سخن ناصواب است و ممکن است منشأ دشمنی، اختلاف، کدورت، پریشان خاطری، سوء ظن، ناامیدی و… شود. باید دقت داشته باشیم که «هر سخن جایی و هر نکته مکانی دارد.»
البته باید توجه داشت که گاهی لاپوشانی و کتمان کردن بعضی مسائل و یا ابراز نکردن احساسات نیز خطاست بارها اتفاق افتاده که ما به دلیل احساس خاصی ناراحت هستیم اما وقتی همسرمان و یا اطرافیان از ما میپرسند چه شده؟
میگوییم چیزی نشده! درحالی که میتوانیم بگوییم فعلاً نمیتوانم در این مورد با شما صحبت کنم. این عمل از یک سو به روابط همسران آسیب میزند و از سوی دیگر باعث بروز بیماریهای جسمی و روانی میشود؛ به طوری که دانشمندان در تحقیقی کشف کردند که بیشتر بیماران سرطانی، افرادی هستند که تمایل به پنهان کردن رنجش خود دارند.(۷)
۴- دروغ مصلحتی یا دروغ منفعتی! برخی دروغها به عنوان دروغهای مصلحتی گفته میشوند؛ در حالی که بسیاری از دروغ ها، دروغ منفعتی هستند که لباس تنگ مصلحت پوشیده اند. اغلب دروغهایی که برایشان جواز صادر میکنیم، دروغ منفعتی است که معمولاً در اذهان عامه با دروغ مصلحتی اشتباه میشود. مثلاً سر کلاس دیر حاضر میشویم؛ و هزار و یک بهانه و دلیل در نزد خود ردیف میکنیم که مثلاً حرمت آبروی مؤمن از حرمت خانه ی خدا بالاتر است! در نتیجه با خیالی آسوده برای موجه کردن تأخیر خود دروغی سر هم میکنیم که آبرویمان نرود.
این دروغهای منعفتی در عالم سیاست نیز زیاد به کار میروند. بعضیها سیاست را در عدم صداقت میدانند و علی رغم پایبندی به دین – بر اساس تعریفی که از سیاست دارند – دروغ میگویند و آن را به پای سیاست میگذارند! غافل از این که این دروغ، دروغ منفعتی است نه مصلحتی!
امام صادق (علیه السلام)، تنها در دو مورد خاص، دروغ مصلحتی را جایز میدانند: اول به خاطر حفظ جان مسلمان و دوم برای اصلاح ذات البین(۸)؛ مثلاً چنانچه میان زن و شوهری فاصلهای ایجاد شده است که از هیچ راه دیگر نمیتوان این دو را به هم نزدیک کرد، میتوانیم با نقل سخنان محبت آمیز و خوشایند – اگر چه این سخنان هرگز گفته نشده باشند- از سوی هر یک به دیگری، این دو را به هم نزدیک کنیم.
۵- وفای به عهد و پیمان انسان باید در عمل به وعدههای خود صادق باشد. به تعبیر حضرت امام علی (علیه السلام) بالاترین صداقت وفای به پیمانهاست.(۹)
انسانهای بزرگ دیر وعده میدهند امّا زود عمل میکنند. خلف وعده و دروغهایی که برای موجه ساختن آنها گفته میشود، فضای اعتماد و امنیت خانواد را بر هم میزند و این امر تهدیدی بزرگ برای مهمترین هدف تشکیل خانواده؛ یعنی دستیابی به آرامش است. «وفای به عهد برای انسان مؤمن گنجی خیره کننده و فرح بخش است و میدانیم لازمه رسیدن به گنج تحمل رنج است.»(۱۰)
یکی از انتظاراتی که همسران از یکدیگر دارند این است که زن از شوهر میخواهد که به وعدههای پیش از ازدواج خود عمل کند و مرد از زن میخواهد که خواستههای او را برآورده کند و شرایط و محدودیتهای او را که قبلاً گفته بود، در نظر بگیرد. وفای به عهد در بحث ازدواج، هم شامل شروط و عهدههایی است که در جلسه ی خواستگاری مطرح میشود و هم شامل وعدههایی است که بعد از ازدواج میان زن و مرد گذاشته میشود.
از نظر پیامبر هر کس با خدا و رسولش و همچنین سایر مردم عهد و پیمانی میبندد و یا شرطی میگذارد – در صورتی که با این پیمان حلال خدا را حرام و یا حرام او را حلال نکند- باید به تعهدات خود وفا کند و در بعضی موارد طبق نظر فقها خلف وعده اقسامی دارد که بعضی حرام و از گناهان کبیره است بعضی از آنها هر چند از لحاظ اخلاقی کار خلافی است، اما گناه کبیره نیست.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: هر که به خدا و روز قیامت ایمان دارد باید هر گاه وعده دهد به آن وفا کند.(۱۱) امام سجاد (علیه السلام) تمام شرایع و دستورات دین را در سه چیز میدانستند: گفتار حق، حکم به عدالت و وفای به عهد.(۱۲)
حضرت علی (علیه السلام) خطاب به کسانی که خلف وعده و پیمان شکنی را زیرکی میدانستند، گفتند:ای مردم اگر نبود که خیانت و پیمان شکنی نارواست، هر آینه من زیرک ترین مردم بودم. بدانید که هر گونه عهد شکنی گناه است و هر گناهی نوعی کفر. بدانید که پیمان شکنی و گناه و خیانت در آتش است.(۱۳)
اگر عمل به وعدههایی که به دیگران میدهیم این چنین اهمیت دارد، به یقین عمل به تعهداتی که به نیمه وجود خود (همسر) و فرزندان میدهیم بسیار پر اهمیت تر است. در روایت آمده است که: «چهار خصلت است که در هر کس وجود داشته باشد ایمانش کامل است، گناهانش پاک میشود و پروردگارش را در حالی دیدار میکند که از او راضی است: کسی که به تعهدات خود در برابر مردم وفا کند؛ زبانش با مردم راست باشد؛ از هر زشتی در حضور خدا و مردم شرم کند و با خانواده اش اخلاق خوش داشته باشد.»(۱۴)
چنین شروطی در زندگی بزرگان دین نیز وجود دارد. نقل است که حضرت علی (علیه السلام) و حضرت فاطمه(سلام الله علیها) بعد از ازدواج برای تقسیم کارها نزد پیامبر خدا رفتند. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند که کارهای داخل خانه را فاطمه انجام دهد و کارهای بیرون از خانه را علی.(۱۵)
طبق فرموده امام باقر (علیه السلام) از آن به بعد فاطمه کارهای خانه، پخت و پزِ نان و جارو کردن اتاق را ضمانت کرد و علی (علیه السلام) کارهای بیرون از خانه؛ مانند حمل هیزم و آوردن مواد خوراکی را به عهده گرفت.(۱۶) حضرت زینب (سلام الله علیها) نیز قبل از ازدواج با همسرش عبدالله بن جعفر شرط کرد که در تمام سفرها همراه برادرش امام حسین (علیه السلام) باشد؛ او نیز پذیرفت و به عهد خود وفا نمود.
سر دلبران در کلام دیگران – عزت نفس از صادق بودنِ با خود سرچشمه میگیرد؛ از داشتن احساس خوب در مورد شخصیتی که دارید. از آنجا سرچشمه میگیرد که به دیگران اجازه دهید بدانند شما حقیقتاً چه احساسی دارید. پس با خودتان رو راست باشید.!(۱۷) آیا رسوایی در یک عمر (زندگی زناشویی) خفت بار و طاقت فرسا و شرم آور نیست؟
آیا انسان مؤمن با همسر خود دروغ میگوید؟ اگر چنین کاری بکند و چنین روشی داشته باشد مثل این نیست که به نیمه وجود خود دروغ میگوید؟ و آیا ادامه ی این رفتار باعث سلب اعتماد همسرش نمیشود؟ و با بی اعتمادی در کنار هم زیستن شبیه هم منزلی روباه و خروس نیست؟ پناه بر خدا.(۱۸) بعضی انسانها میگویند خوب حرفی که زدیم راست بود؛ گویا مضمون ضرب المثلی را نشنیده است: آدمی باید سخن راست بگوید و هر راست را هم نباید بگوید.
باید پذیرفت: «کسی که از هر چه خوشش میآید بر زبان میراند، باید خود را آماده شنیدن چیزهایی که از آنها خوشش نمیآید، بکند.»(۱۹) در زندگی چیزی بدتر از این نیست که حرفی بزنید ولی رفتار دیگری بکنید.
وقتی با احساسات خود برخورد صادقانه میکنید، روابط خود را به جای دروغ و فریب بر انسجام استوار میسازید.(۲۰) صداقت استوارترین بنیانی است که دوستی ها، مشارکت ها، ازدواج ها، مبارزات سیاسی و… بر آن استوار میگردد و بدون آن، همه ی این بنیانها در معرض فرو پاشی و گسیختگی است.(۲۱)
کسی که در گفتار صادق و راست باشد، از دروغ پرهیز میکند چه به شوخی چه جدی. کسی که در دوستی صادق باشد به مقتضیات دوستی پایبند است و ایثار و فداکاری، گذشت نسبت به خطاها، تحمل تندیها و جفاها، همکاری در گرفتاریها و نیازمندی ها، همدردی در مشکلات و غمها خواهد داشت و کسی که در روابط خانوادگی با همسرش صداقت داشته باشد، دچار نزاع و اختلافات و قهر و طلاق نمیشود. صدق در عهد هم، وفای به قولها و قرارها و تعهدات است.(۲۲)
احادیث – پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم): بر شما باد به راستی که آن دری از درهای بهشت است.(۲۳) امام علی (علیه السلام): راستی تو را نجات میدهد؛ هر چند از آن بیمناک باشی.(۲۴) امام علی (علیه السلام): دروغ تو را نابود میکند؛ گر چه از آن خطری بر خود احساس نکنی.(۲۵)
امام علی (علیه السلام): ارزش مرد به اندازه همت اوست و راستی او به اندازه انسانیتش… (۲۶) امام باقر(علیه السلام): پیش از سخن گویی، راستگویی بیاموزید.(۲۷) امام علی (علیه السلام): راستگو در آستانه ی نجات و بزرگواری است و دروغگو در لبه ی پرتگاه و خواری.(۲۸)
پینوشتها
۱- الکافی، ج ۲، ص ۱۰۴؛ «لا تغتروا بصلاتهم و لابصیامهم فان الرجل ربما لهج بالصلاه و الصوم حتی لو ترکه استوحش و لکن اختبروهم عند صدق الحدیث و أداء الامانه».
۲- برگرفته از چراغ دل شوهرت را روشن کن، (الن کریدمن)، صص ۲۱۹- ۲۲۰؛
۳- مطلق عشق (توصیههایی آیت الله خامنهای در مراسم خطبه عقد، خطاب به زوجهای جوان)، ۷۵؛
۴- بحارالانوار، ج ۷۰، ص ۱۳؛
۵- آیینه ازدواج و روابط همسران (سید ضیاء الدین صدری)، ص ۳۳۵؛
۶- نهج البلاغه، خطبه ۱۹۳؛
۷- ر. ک: چراغ دل شوهرت را روشن کن، (الن کریدمن)، صص ۳۳۳- ۳۳۷؛
۸- مستدرک الوسایل، ج۹، ص ۹۶؛ «الکذب مذموم الا فی امرین: دفع شر الظلمه و اصلاح ذات البین».
۹- غررالحکم، ص ۲۵۲؛ «افضل الصدق الوفاء بالعقود».
۱۰- آیینه ازدواج و روابط همسران، (سید ضیاء الدین صدری)، ص ۳۳۳؛
۱۱- بحارالانوار، ج ۷۷، ص ۱۴۹؛ «من کان یؤمن بالله و الیوم الاخر فلیف اذا وعد».
۱۲- همان، ج ۷۲، ص ۹۲؛ «عن صدوق فی الخصال:… قلت لعلی بن الحسین (علیه السلام) اخبرنی یجمیع شرائع الدین قال: قول الحق والحکم بالعدل و الوفاء بالعهد».
۱۳- بهشت خانواده، ج ۲، ص ۵۹۸؛
۱۴- الامالی شیخ مفید، ص ۲۹۹؛ «اربع من کن فیه کمل ایمانه و محصنت عنه ذنوبه و لقی ربه و هو عنه راض من وفی لله بما جعل علی نفسه للناس و صدق لسانه مع الناس و استحیا من کل قبیح عندالله و عند الناس و حسن خلقه مع اهله».
۱۵- بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۸۱؛
۱۶- همان، ص ۳۱؛
۱۷- چراغ دل شوهرت را روشن کن، (الن کریدمن)، ص ۱۹۲؛
۱۸- آیینه ازدواج و روابط همسران، (سید ضیاء الدین صدری)، ص ۳۳۲؛
۱۹- همان، ص ۳۳۵؛
۲۰- نجات رابطه، ص ۱۳۹؛
۲۱- اخلاق معاشرت، (جواد محدثی)، ص ۲۳۷؛
۲۲- اخلاق معاشرت، (جواد محدثی)، صص ۲۳۸- ۲۳۹؛
۲۳- منتخب میزان الحکمه، ص ۳۱۴؛ «علیکم بالصدق فانه باب من ابواب الجنه».
۲۴- غررالحکم، ص ۲۱۸؛ «الصدق ینجیک و ان خفته».
۲۵- همان، ص ۲۲۰؛ «الکذب یردیک و ان أمنته».
۲۶- نهج البلاغه، حکمت ۴۷؛ «قدر الرجل علی قدر همته و صدقه علی قدر مروءته…»
۲۷- الکافی، ج ۲، ص ۱۰۴؛ «تعلموا الصدق قبل الحدیث».
۲۸- نهج البلاغه، خطبه ۸۶؛ «الصادق علی شفا منجاه و کرامه و الکاذب علی شرف مهواه و مهانه». منبع مقاله : بانکی پورفرد، امیرحسین، (۱۳۹۱)، سّر دلبران (عوامل آرامش بخش و نشاط آفرین در خانواده)، اصفهان: حدیث راه عشق، چاپ ششم
منبع: راسخون