روابط سالم و سازنده بین همسران-2

۴- برخورد منطقى

از ویژگى‌هاى روابط سالم و سازنده همسران این است که در عین انتقاد و اعتراض­ هایى که به عملکرد یکدیگر دارند، با همسرشان برخوردى انسانى و منطقى دارند. در مواردى ممکن است شما قدرت داشته باشید حرف خود را بر کرسى بنشانید و برترى خود را اثبات کنید و حتى آبروى همسرتان را به خطر اندازید، ولى قدرت منطق و رفتار منصفانه مانع از وقوع چنین امرى می‌‌­شود.

همچنین ممکن است توقّع حقى را از همسر خود داشته باشید، ولى وقتى با دیدى منطقى به آن می‌­نگرید، درمی‌ یابید که وصول به آن امکان پذیر نیست و از عهده همسرتان خارج است. متأسفانه برخى از افراد به دست و پاى همسر خود می‌­آویزند و نیروى حرکت او را می‌­گیرند و یا او را از کار می‌­اندازند تا به خواسته و هدف خود برسند. به نظر می‌­رسد اگر فردى این چنین به هدف خود دست یابد، از آن سودى نخواهد برد و در واقع، محروم و ناکام خواهد ماند، ضمن این که همسرش را از خود گریزان کرده است.

تعادل در زندگى مشترک زمانى برقرار می‌‌شود که روابط متقابل بر پایه‌هاى عقلانى استوار باشد. آدمی‌ به دلیل حبّ نفس (خودپرستى)، پیوسته گرایش به جانب منافع شخصى دارد و سیاست جلب منفعت و دفع ضرر را بر خط مشى‌هاى دیگر ترجیح می‌‌دهد.

چنین نگرشى در زندگى دوران تجرّد، تا حدى عملى و امکان پذیر است، ولى در زندگى مشترک، با لحاظ پیدایش روابط و مناسبات جدید، سلیقه‌هاى شخصى زن و شوهر در تقابل با یکدیگر قرار می‌‌گیرند؛ چون هریک از دریچه منفعت شخصى به زندگى می‌­نگرد و ترجیحات او از نوع نفسانى است تا عقلانى.۱۸

در چنین شرایطى، اگر زوجین داراى اخلاق ملایم و تربیت صحیحى باشند، می‌­توانند به جاى اعمال سلیقه شخصى و حاکمیت زور و قدرت در عرصه زندگى، پایه‌هاى استوار و مطلوبى براى حل اختلاف سلیقه­‌هاى خود بیابند و منطق در صحنه زندگى‌شان حاکم باشد. زوجین، بخصوص مردها، باید این واقعیت را بپذیرند که هرگز اعمال قدرت، قدرت نمی‌­آفریند، بلکه از زور و قدرت باید زمانى استفاده کنند که از راه‌هاى دیگر مأیوس گردیده باشند.۱۹

۵- رعایت احکام و ارزش‌هاى الهى در زندگى

بسیارى از اختلافات و درگیرى­‌ها بدان دلیل است که طرفین به اصول و ارزش­‌هاى دینى و اخلاقى خود و همسرشان پایبند نیستند و هرگونه خلاف و ناشایستى را مرتکب می‌­شوند، بدون این که به آن اندیشناک باشند. حفظ عفّت و تقوا براى ادامه زندگى سالم ضرورى است. زن و شوهر در این رابطه، باید مراقبت­ هایى داشته باشند و ارزش ­هاى دینى را رعایت کنند. اهمّ مسائلى که در این زمینه باید مورد نظر زنان و مردان باشد عبارت است از:

الف. حفظ عفاف: نه تنها از دید مذهب، بلکه از دید مادى هم براى تداوم حیات زناشویى حفظ تقوا و عفاف ضرورى است. این واقعیتى است که همسران پس از ازدواج در رابطه با همسر خود مالکیتى قایلند و دوست دارند همسرشان تنها از آن خودشان باشد، حتى نگاهش، خنده اش، معاشرت نیکویش انحصاراً از آنِ او باشد.

شخصیت زن و شوهر در رابطه با حیات خانوادگى، باید در سایه پاک دامنى ارزیابى و محاسبه شود و اگر طرفین نتوانند در این راه قدمی‌ بردارند و یا اگر به گونه‌اى عفاف همدیگر را خدشه­دار کنند، براى همدیگر کفو (همسنگ) نخواهند بود.

مرد با رعایت تقوا و حفظ عفّت خود، می‌­تواند زن خویش را از آسیب و تجاوز نامحرمان حفظ کند و با مراقبت­هاى خویش، او را از خطرات گوناگون دور بدارد؛ چنانکه قرآن می‌‌فرماید: «هُنَّ لباسٌ لکُم و انتم لباسٌ لهُنَّ» (بقره: ۱۸۷)؛ آنان (زنان) لباس شما هستند و شما (مردان) لباس آنانید. همسران عفیف لباس و پوشش همدیگرند. و این زیباترین و در عین حال، کامل‌ترین تعبیرى است که خالق منّان درباره حفظ عفّت یکدیگر و نحوه روابط همسران بیان فرموده است.

ب. لغو معاشرت­‌هاى بى‌حساب: زن و شوهر پس از ازدواج، در حصن و حصارى قرار می‌­گیرند که خداوند برایشان معیّن نموده است. خنده و معاشرتشان، حتى با محارمشان تحت ضابطه درمی‌ آید تا سبب سوءظن ­ها و تحریک­‌ها و بددلى­‌ها نشود.

مرد حق ندارد با هر زنى بگوید و بخندد، بدان حساب که چشم و دلم پاک است. زن هم حق ندارد با هر اجنبى مشاوره یا سخن داشته باشد، بدان دلیل که او را قصدى نیست. دست و چشم و گوش و دل بیش از پیش باید در فرمان خدا باشند و معاشرت­‌ها، خنده­ ها، نگاه کردن­‌ها و سخن گفتن­ه ایشان به گونه‌­اى نباشد که موجب برانگیختن غیرت­‌ها و حسادت­‌ها گردند.۲۰

ج. دورى از مواضع اتّهام: رعایت ارزش‌هاى الهى از سوى زن و شوهر و پاکى و طهارت آن‌ها سعادت خانواده را تضمین می‌­کند. این خطاست که انسان به گونه‌­اى عمل کند که در موضع اتّهام قرار گیرد.

۶- پایه گذارى روابط بر اساس ایثار

اگرچه آشنایى به حقوق در روابط زناشویى و رعایت حقوق متقابل، همسران را از سردرگمی‌ نجات داده، وظایف هریک را مشخص می‌­کند، اما نباید این نکته فراموش شود که محیط خانه را نمی‌­توان همانند محیط سربازخانه دانست و یا نمی‌­توان ضوابط ادارى را در خانه مورد عمل قرار داد. خانه مرکز صفا و صمیمیت و انس است؛ در عین رعایت تکالیف، باید بر اساس ایثار و فداکارى اداره شود.

در روابط همراه با ایثار، سخنى از فخر فروشى نیست؛ توقّعات خارج از اندازه وجود ندارند؛ زن و شوهر در پى آن نیستند که رتبه و مقام خود و مال و زیبایى خویش را به رخ دیگرى بکشند.

در روابط همراه با ایثار، هرچه هست، صفا و گذشت است، صمیمیت و اخلاص است، و طرز برخوردها به گونه‌­اى است که گویى طرفین در هاله­‌اى از قداست و نور قرار دارند و حیاتشان شبیه حیات فرشتگان است، نه جانورانى که دایم درصدد آزار و ایذاى یکدیگرند.

یکى از جنبه­‌هاى ایثار و فداکارى همیارى و همکارى مرد با زن در کارهاى خانه است. اگر مرد به دنبال ایجاد محبت و مودّت در دل همسر خود باشد، باید در خانه همکار همسر خود باشد.

روزى حضرت رسول اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) به خانه حضرت على (علیه السلام) وارد شدند. حضرت على و فاطمه (علیهما السلام) را دیدند که به کمک یکدیگر، با آسیاب دستى آرد می‌­کنند. پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) فرمودند: کدامیک خسته ­ترید؟ حضرت على (علیه السلام) عرض کردند: فاطمه خسته ­تر است. پیامبراکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) به او فرمودند: برخیز، دخترم. فاطمه (علیها السلام) برخاستند و پیامبر به جاى او نشستند و حضرت على (علیه السلام) را در آرد کردن کمک نمودند.۲۱

عوامل مؤثر در ایجاد روابط سالم

۱- شناخت حقوق متقابل

اصولا خانواده‌ه­اى سالم است که محیط سالمی‌ براى سعادت زن و شوهر و فرزندان باشد، و این مقصد قابل وصول نیست، مگر آن گاه که طرفین به تعهداتى پاى بند باشند؛ در هر جا که اشتباهى و لغزشى پدید آمد، توقف کنند، و با تلاش براى تطبیق خود با ضوابط و قواعد، دوباره به پیش بروند. افرادى هستند که در اثر عدم آگاهى از ضوابط و حقوق و یا بى­توجهى به اصول حیات مشترک، دایم دچار درگیرى و اختلاف بوده، فرصت عمر را، که باید صرف خودسازى شود، در راه مشاجره و اختلافات می‌­‌گذرانند.

در زندگى زناشویى، در عین این که اصل بر مودّت و صفا و ایثارگرى است، اما این اصل نباید فراموش شود که میزان خواسته‌ها و توقّعات و تلاش‌ها نمی‌­تواند بى‌حساب و بر اساس سلیقه شخصى باشد. اگر بخواهید در زندگى زناشویى و در کنار همسر حقى را به خود اختصاص دهید، ناگزیرید همان حق را براى همسرتان نیز قایل باشید و شک نیست مادام که شما اداى حق همسر را نکرده ­اید، نخواهید توانست توقّع اداى آن را از او داشته باشید.

شناخت حقوق متقابل و توجه به این حقیقت که اگر براى یک فرد حق در نظر گرفته می‌­شود براى طرف مقابل، مسئله تکلیف مطرح است که باید به آن تکلیف عمل کند، زندگى را از زوایاى تاریک بیرون می‌­‌آورد و ابعاد وظایف هر دو طرف را روشن می‌­کند.

اسلام براى هریک از اعضاى خانواده، حقوق خاصى معیّن کرده است که در صورت آشنایى با این حقوق، تکلیفى را در مقابل این حقوق باید بر دوش بگیرند. ضرورى است زن و شوهر هر کدام حقوق و وظایفى که در قبال یکدیگر دارند مورد مطالعه و بررسى قرار دهند تا بتوانند در قبال یکدیگر موضعى نیکو اتخاذ کنند. آگاهى به حقوق و وظایف خود، مقدّمه عمل است و جلوى بسیارى از اختلافات و درگیرى‌هاى فیمابین را می‌‌­ گیرد.

۲- شناخت خواسته‌ها و نیازهاى همسر

خواسته ­ها و نیازهاى انسان حد و مرزى ندارد؛ بخشى از آن‌ها جنبه تخیّلى و غیر منطقى دارد که فرد به غیر ممکن بودن آن‌ها واقف است، اما گاهى در تخیّل به آن‌ها می‌­پردازد و از نظر روانى به نوعى، آرام و دل خوش می‌­گردد و از این طریق، تخلیه روانى می‌­کند. بخشى دیگر نیز به نیازها، خواسته‌ها و انتظارات او از خود و دیگران بر می‌‌­گردد.

آن قسمتى که مربوط به خواسته‌ها و نیازهاى فرد از خود است و جنبه عملى و منطقى دارد، موجب انگیزه و در نتیجه، تحرّک و فعالیت او می‌­شود. بخشى که مربوط به دیگران است، مشخص نیست که آیا برآورده می‌­گردد یا خیر؟ این خواسته­‌ها و نیازها نیز می‌­تواند منطقى و واقعى باشند یا حد و مرزى نداشته باشند.

در روابط بین زن و شوهر، به دلیل اشتراک در همه زمینه­ ها، خواسته­‌ها و نیازهاى متقابلى وجود دارند که بخشى از آن‌ها طبیعى و منطقى است و معمولا در بیشتر زندگى­ها یکسان است. با این وصف، این بستگى به نوع شخصیت افراد دارد که بتوانند خواسته ­هاى طبیعى خود را ابراز کنند و حد و مرز آن را نیز حفظ نمایند. آگاهى به این که چه نوع و چه میزان انتظارات، خواسته­‌ها و نیازهاى زن و شوهر از یکدیگر شکل طبیعى و منطقى دارند، از نکات مهمی‌ است که باید به آن توجه دقیق داشت.۲۲

فردى که از همسرش توجه، عاطفه و محبت می‌­خواهد باید توجه داشته باشد که دیگرى نیز این حق را دارد که چنین انتظارى داشته باشد. از سوى دیگر، درک نیازهاى واقعى و طبیعى همسر به دور از این که به آن اعتقاد داشته باشد یا نه، برآورده کردن آن موجب رضایت از زندگى می‌­‌شود و بى‌توجهى به آن خودخواهى است.۲۳

اگر مردى دوست دارد که در هر فرصتى به گردش و مسافرت برود، باید به این امر توجه داشته باشد که همسر او نیز چنین نیازى دارد و داشتن فرزند و مسئولیت خانه دارى نمی‌­تواند دلیلى بر این باشد که زن فرصت گردش و مسافرت ندارد و یا همیشه باید در خانه بماند.

گاهى اتفاق می‌­افتد که در کشمکش ­ها و در برآورده نشدن خواسته ­ها و نیازها، به مقایسه زندگى­‌هاى دیگران پرداخته می‌­شود. اگرچه همان­ گونه که گفته شد بخشى از خواسته‌ها و نیازهاى زن و شوهر از یکدیگر جنبه‌هاى مشترک دارند، اما بخش‌هاى دیگر تنها اختصاص به آن خانواده دارد.

ضمن این که هر زندگى مشکلات و کشمکش­هاى خاص خود را دارد و هر خانواده سعى می‌­کند ضمن حفظ ظاهر در جامعه، براى رعایت احترام دیگران به خود، زندگى خود را مطلوب و خوشایند نشان دهد. از این رو، مقایسه زندگى خود با دیگر زندگى­‌ها نه تنها مشکلى را حل نخواهد کرد، بلکه باعث بروز کشمکش­‌هاى بیشترى خواهد شد.۲۴

۳- همسویى بینش­‌ها و باورهاى مذهبى

یکى از شرایط ازدواج در اسلام «کفو» بودن است و اولین مرتبه از کفویت، همسانى در مذهب و دین. مسلمان نمی‌­تواند با کافر ازدواج کند. اختلاف در مذهب یکى از عوامل مهم درگیرى و از هم پاشیدگى است. اگر مسلمانى را می‌‌­بینید که با فردى بى‌دین ازدواج کرده است و زندگى‌شان در کمال مهر و آرامش می‌­گذرد، مطمئن باشید که آن مسلمان از اصول و ارزش‌هاى خود صرف نظر کرده است و در حفظ و دفاع از آن‌ها کوتاه می‌­آید.

زندگى یک مسلمان بر اساس اسلام و فرهنگ اسلامی‌ صورت می‌­گیرد و کارهاى غیر مسلمان بر اساس فرهنگ غیر اسلامی‌ او در زندگى مشترک، باید مواضع مشترک وجود داشته باشند. چگونه دو نفر، که داراى دو فرهنگ متضادند، می‌­توانند در مقام اجرا و عمل هماهنگ باشند؟ بنابراین، یا کارشان به اختلاف و نزاع می‌­کشد و یا یک طرف دست کم، باید از مواضع خود صرف نظر کند.۲۵

اینجاست که اسلام در آغاز ازدواج، مسئله کفو بودن در مذهب و دین را مطرح کرده است تا علاوه بر جنبه­‌هاى معنوى دیگر، کانون خانواده از گرمی‌ و عاطفه مذهبى نیز برخوردار باشد.

بدون تردید، از مهم­ترین عوامل پیوند پایدار و ازدواج موفق و زندگى آرام، هم­سویى بینش ­ها و باورهاى دینى و پاى­بندى عملى زوجین به ارزش­‌ها و فرایض شرعى است.

بر همین اساس، مردان و زنان خدا­باور و پاک اندیش در آرزوى داشتن همسرى مؤمن و نیک سیرت و عامل به ارزش­‌هاى قرآنى هستند. چنین گرایشى در امر روابط خانوادگى، برخاسته از نهاد پاک و فطرت کمال جوى ایشان است و از همین روست که خداوند متعال بهترین ازدواج را وصلت پاکان و متقیان با یکدیگر می‌­داند: «الطَّیباتُ للطَّیبینَ و الطَّیبونَ للطَّیبات» (نور: ۲۶)؛ زنان پاک، از آنِ مردان پاک، و مردان پاک، از آنِ زنان پاکند.

خصلت­‌هاى پاک بشرى این عظیم­ترین سرمایه­‌هاى وجود ناشى از خداباورى و تقواپیشگى هستند و تقواپیشگى نیز حاصل توحید و معاد اندیشى. به بیان دیگر، نزد زنان و مردان پاک دل، ارزشمندترین معیار براى روابط سازنده، همسرى همراه و همدلى نیک سرشت، خداپرستى و معاد باورى است، و این خصایص از گران قدرترین و پایدارترین جاذبه­‌ها در زندگى زناشویى هستند.۲۶

کم توجهى و یا بى‌توجهى به این امر مهم در روابط، به معناى بناى ستون­‌هاى کانون زندگى بر زمینى سست و ناپایدار است. چگونه ممکن است که از همان آغازین روزهاى زندگى مشترک، زن سحرگاهان و با نغمه اذان برخیزد و نماز صبح بگذارد و مرد همچنان تا ساعتى پس از طلوع آفتاب در بستر آرمیده باشد و یا به عکس؟!۲۷

بنابراین، حفظ و تقویت مستمر و تعالى باورها و ارزش ­هاى مذهبى توسط زوجین، از مهم‌ترین عوامل مؤثر و قوى‌ترین جاذبه ­هاى زندگى مشترک است و برخوردارى از اندیشه مذهبى مشترک و همگانى و همراهى در التزام به فریضه­‌هاى مذهبى، زیباترین «حلقه روابط سازنده» را به همسران ارزانى می‌‌دارد.

ادامه دارد…