روابط دختر و پسر در قرآن-۱

یکى از مسائِل فرهنگى ـ اجتماعى جامعهٔ ما، مسألهٔ ارتباط دختر و پسر است. این مسأله در جامعهٔ ما به طور کامل حل نشده و جایگاه درخورِ خود را نیافته است.

این مشکل، در بعضى اماکن و شرایط، مثل دانشگاه ها، پارک ها، کوچه‌ها، خیابان ها، مجالس و محافل و شب نشینی‌هاى متقابل فامیلی، نمود بیشترى پیدا می‌کند. دانشگاه ها گاه با تفکیک دانشجویان دخترو پسر، گاه با احضارِ متخلفان به کمیته‌هاى انضباطى و تعلیق ترم و محرومیّت از تحصیل، بامسأله برخورد می‌کنند.

علی‌رغم همهٔ تلاش هایى که در جهتِ حلّ این مشکل صورت گرفته و می‌گیرد، این مسأله هنوز چارچوب معین و وضعیت مطلوب خود را به دست نیاورده و همواره هاله‌اى از ابهام و زوایاى مجهول، گرداگرد موضوع را فراگرفته است. نگاهى هر چند گذرا به قرآن، چشم‌اندازى روشن را پیش روى ما می‌نهد. البته بررسى ابعاد مختلف موضوع با روش خاص اجتهادی، فراتر از بحث حاضر است و در واقع گفته‌هاى این مقاله بعد از آراء فقهى فقها و صرفاً ذکر موارد قرآنی، عنوان مورد نظر است.

ما هنوز نتوانسته‌ایم «الگوى کاملی» از روابط مطلوب دختر و پسر ارائه دهیم. با توجّه به این ضرورت ها، قرآن را می‌گشاییم و دل هاى خویش را در آبشخور کوثر آن شست‌و‌شو می‌دهیم، باشد که از نورش بهره‌مند گردیم و در این مسیر به پاسخ مطلوب برسیم.

در قرآن کریم، در سوره‌هاى قصص، احزاب، یوسف، مریم و… از روابط دو جنس سخن به میان آمده است. پیش از بررسى قرآنى مسأله، بهتر است بدانیم که در باب روابط دو جنس مخالف، سه فرض متصوّر است:

۱ ـ ارتباط افسار گسیخته

۲ ـ منع شدید

۳ ـ راهِ حلّ وسط

فرض اوّل: این فرض، هر گونه محدودیتى را مردود شمرده، آزادى در روابط را به طور افراطی (اعم از رفاقت، مسافرت، کنار دریا رفتن و…) مجاز می‌شمارد. ارتباط افسار گیسخته، به اعتقاد نگارنده، محصولِ فرهنگ غرب و ناشى از عصیانِ رنسانس در برابر کلیسا و برخاسته از دهن کجى علوم تجربى به مذهب اختناق آفرین قرون وسطایى و دادگاه‌هاى تفتیش عقاید است.

مهمترین نظریه‌پرداز و مروّج ایدهٔ این نوع ارتباط، «فروید» است. در این نگرش، دو جنس می‌توانند با ارادهٔ آزاد خود هر گونه رابطه‌اى با یکدیگر داشته باشند.

فرض دوم: در این ایده، دو جنس مخالف حقّ ندارند هیچ‌گونه ارتباط کلامی، نگاهی، مکاتبه‌اى و تلفنى و… با یکدیگر داشته باشند. در این دیدگاه، براى اینکه مبادا دختران و زنان در دامِ ارتباط قرار گیرند و وسوسهٔ رابطه با رفیق آنها را نفریبد، باید آنان از بسیارى از فعّالیّت‌هاى اجتماعى و سیاسى و احراز مشاغل محروم کرد.

فرض سوم: بین دو راه افراط و تفریط، راه سوّمى نیز وجود دارد. به قرآن باز گردیم. در قرآن، مسألهٔ ارتباطِ دو جنس در ابعاد گوناگون و در گسترهٔ بسیار وسیعى مطرح شده است و شامل گفت‌ و‌ گوى دو جنس، نظر و نگاه، دست دادن و مصافحه کردن، مساعدت و کمک کردن و تنهایى و خلوت‌گزینى و دیگر انواع ارتباط می‌شود.

ما در آیات ۲۲ به بعد سورهٔ قصص، با جوانى پُرشور رو‌به‌رو هستیم، جوانى که به خاطرمبارزه با نظام فاسد، از دیار خویش می‌گریزد و به شهر مدین پناه می‌برد. در مدین کنار چاه آب، نگاهش در میان چوپانان ـ که براى آب دادن به گوسفندانشان آمده‌اند ـ به دو دختر جوان می‌افتد. در کارشان باریک می‌شود: چرا معطّل ایستاده‌اند؟ چرا به گوسفندانشان آب نمی‌دهند؟ کنجکاوی‌اش او را به سوى آنها می‌کشد. با طرح یک سؤال سر از کارشان درمی‌آورد: «ما خَطْبُکُما؟؛ چه می‌کنید؟ کارتان چیست؟»

آنان در پاسخ می‌گویند: «لانُسقى حتّى یُصْدِرَ الرِّعاءُ؛ مابه گوسفندان آب نمی‌دهیم تا آنکه چوپانان آب بردارند و سرچاه را خلوت کنند». در ذهن جوان، سؤالِ دیگرى جوانه می‌زند و می‌پرسد: مگر شما کسى را ندارید که در کارها کمکتان کند؟ و ذهن زیرک دختران جوان، منظورِ جوان را به خوبى درمی‌یابد و در ادامه می‌گویند: «و ابونا شیخ کبیر؛ پدر ما پیرى سالخورده است».

نکته: تا اینجا از آیه استفاده می‌کنیم که ارتباط دو جنس مخالف، در حدّ مکالمه و گفت‌ و‌ گو، نهى نشده است.

نتیجه: ارتباط کلامى بین دختر و پسر اشکالى ندارد. (نفیِ دیدگاهِ منعِ شدید).

سؤال: آیا قرآن براى گفت‌و‌گوى دو جنس با یکدیگر قید و شرط و حدّ و مرزى از نظر کمیّت و کیفیّت قائل شده است؟ یا اینکه دختر و پسر بی‌هیچ قید و شرط و با هر شکل و شیوه‌اى می‌توانند با هم ارتباط گفتارى داشته باشند؟

در این زمینه، نیکوست با یکدیگر نگاهى به سورهٔ احزاب بیفکنیم. در این سوره (آیهٔ ۳۲) خطاب به زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: «یا نساءَ النّبى لَسْتُنَّ کأحدٍ منَ النِّساءِ إن اتَّقَیْتُنَّ فلا تَخضعن بالقولِ فیطمع الذى فى قلبه مرض و قلن قولاً معروفاً؛ اى زنانِ پیامبر! شما همچون زنان دیگر نیستید، اگر پارسایى بورزید، به گفتار نرمى نکنید تا کسى که مرضى به دل دارد، طمع نیارد و سخنى پسندیده گویید».

گرچه خطابِ آیه به زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) است، امّا تعلیلى که در آخر آیه آمده، همهٔ زنان و مردان را در برمی‌گیرد. جان کلام آنکه، آیهٔ سوره احزاب، ارتباط کلامى بین دو جنس را از دو طرف کنترل می‌کند.

از طرفی، دختران هنگام سخن گفتن باید عفت در کلام را رعایت کنند و به گونه‌اى سخن نگویند که همراه عشوه و ناز باشد و دل ها را مجذوب خود سازد و از سوى دیگر، به پسران نیز سفارش می‌کند که در مواجهه با جنس مخالف، با دلى پاک (و نه آکنده از تمایلات جنسی) رو‌به‌رو شوند.

پس، آیه از یک سو به دختران می‌گوید: در حین گفت‌و‌گو، بر لحن و صداى خویش کنترل داشته باشند و از سوى دیگر، به پسران سفارش می‌کند که بر دل هاى خویش نظارت داشته باشند تا با دلى مرض آلود با دختران رو‌به‌رو نگردند.

مثال: درِ خانه را می‌زنند. دخترى جوان پشت ‌در می‌رود. حس می‌کند جوانى پشت‌در است. اولین رابطهٔ گفتارى دختر، با گفتن کلمهٔ «کیه» آغاز می‌گردد. حال، وى می‌تواند این کلمه را به گونه و کیفیتى پسندیده و توأم با متانت ادا کند، به طورى که از هر گونه شائبه‌اى به دور باشد (چنان‌ که با مادر یا پدر وبرادر خود سخن می‌گوید) و یا با عشوه و ناز و با صدایى کشیده سخنان خویش را ادا کند و دل جوان را به خود مجذوب سازد و بلرزاند.

خلاصهٔ سخن آنکه: ارتباط کلامى بین دو جنس، با دو شرط (کنترل صدا و حالت سخن گفتن از سوى دختران و کنترل دل از سوى پسران) مجاز شمرده شده است. در این باب نکته‌هاى جالب توجه بسیار است که در گفتارهایى دیگر بدان خواهیم پرداخت. ان شاء اللّه.

فضاهاى پاک و ناپاک

‌این موضوع، از دو منظرِ‌ علمى و دینى قابل بحث و بررسى است. پیش از ورود در اصل سخن، یا‌دآوریاین نکته ضرورى است که از منظر قرآنی، فضاها به دو نوع قابل تقسیم  است:‌ فضاهاى پاک و فضاهاى ناپاک ـ البته تقسیمِ‌ فضا و مکان به پاک و ناپاک به اعتبار افراد، اشخاص، اغراض، نیت‌ها و مقاصدى است که در آن فضاها جریان دارد و گرنه مکان و فضا از نظر پاکى و ناپاکی خود به خود هیچ حکمى را برنمی‌تابد.

به تعبیر گذشتگان، شرافت و قداست مکان ها، بسته به وجود‌ مکین و صاحب مکان است (شرفُ‌المکان بالمکین)ـ پس منظور از  پاکى و ناپاکى فضا و مکان به اعتبار مسایلى است که در آن رُخ می‌نماید. به این اعتبار، می‌توانیم بگوییم: فضاى پاک یا فضاى آلوده.  قرآن از فضاها و مکان‌هایى یاد می‌کند که قابل تقدیس و طهارتند:‌ «فیه رِجالٔ یُحبّونَ‌ أَنْ‌ یتطهروا و اللّه یحبّ‌ الـمطهرین؛ در آنجا (مسجدى که از اولّ بر پایه تقوى بنا شده) مردانى هستند که دوست دارند پاکیزه باشند و خدا پاکیزگان را دوست دارد».(سوره توبه، آیه ۱۱۰).

و از خانواده‌اى نام می‌برد که از هر گونه پلیدى دورند: «‌اِنَّما یُریدُ اللّهُ‌ لِیُذْهَبَ عَنْکُم الرِّجْس  اَهْل الْبیت وَ یُطَهِّرَکُم تَطهیراً؛ خداوند می‌خواهد پلیدى را از شما اهل بیت دور کند و چنانکه باید و شاید شما را پاک سازد».(سوره احزاب، آیه ۲۲)  و از گروهى انسان هاى پاک، در قلبِ‌ جامعه‌اى فاسد، نام می‌برد که تباهى و فساد اطراف خویش را بر نمی‌تابند، در نتیجه جامعه به طرد و تبعید آنان اقدام می‌کند:‌ «وَ ما کانَ جَواب قَومه‌ إلاّ‌ أنْ قالُوا أخْرِجُوهُمْ مِنْ قَرْیَتِکُم‌ اِنّهم اُناس یتطهرون؛ پاسخ قومش (قوم لوط) جز این نبود‌ که‌ گفتند:‌ اینان را از بلادتان برانید، اینان مردمی هستند که خود را پاک می‌شمارند». (سوره‌اعراف، آیه ۸۱)

و در سورهٔ‌ نور از کسانى یاد می‌کند که علاقه‌مند و مایل به شیوع فحشا‌ و فساد در قلبِ‌ جامعهٔ‌ پاکِ‌ اسلامى هستند: «‌إنَّ‌ الَّذینَ یُحِبُّونَ‌ انْ‌ تَشیعَ الفاحشَه فِى الَّذینَ آمنوا لَهم عَذابٔ الیمٔ‌ فِى الدّنیا وَ الآخره وَ اللّه یَعْلَمُ و انتم لا تعلَمون؛‌ براى آنان که مایلند فحشا‌ در میانِ‌ مؤمنان شیوع یابد در دنیا و آخرت عذابِ‌ دردناکى است و خداوند می‌داند و شما نمی‌دانید».(سوره نور، آیه ۱۹) مفسران در توضیحِ ـ‌أن تشیع الفاحشه‌ـ چنین آورده‌اند:‌ کسانى که دوست دارند زنا و زشتی‌ها در میان مؤمنان شیوع یابد و آشکار شود.(۱)

جالب اینجاست که در  دو آیه پس از این به تبیین برنامه‌ریزی‌هاى شیطانى می‌پردازد که چیزى جز فرمان دادن به فحشاء، پلیدی ها، پلشتی‌ ها و آلودگی ها نیست و جامعهٔ‌ اسلامى را از پیمودن و قدم زدن در راه هایى که به دام شیطان منتهى می‌شود هشدار می دهد:‌ «یا اَیُّها الَّذینَ آمَنُوا لا تَتَّبعُوا خُطُواتِ الشَّیْطان وَ مَنْ یتّبع خُطُواتِ الشَّیْطان فَاِنَّهُ یَأْمُرُ بِاْلفَحْشاء‌ وَ اْلمُنْکر؛‌ اى مؤمنان از گام هاى شیطان پیروى نکنید که شیطان (پیروانش) را به کارهاى زشت و ناپسند وامیدارد».(سوره نور، آیه ۲۱)

مجمع البیان در توضیح واژهٔ‌ خطوات و گام هاى شیطانى می‌گوید: یعنى از جاى پاها (آثار) و راه هایى که به خشنودی‌هاى شیطان منجر می‌شود (پیروى نکنید) و به وسوسه‌هاى شیطانى نیز معنا شده است.(۲)

با این توضیح می‌توان فضاها و مکان ها را از منظر قرآن به فضاهاى وسوسه انگیز شیطانى و فضاهاى پاک تقسیم کرد. فضاهاى وسوسه‌انگیز، فضاهایى هستند که: میل‌ها افسار گسیخته، نگاه ها آلوده، قلب ها بیمار و زبان ها کنترل نشده هستند.

فضاهایى هستند که نمایشگاه‌ اندام‌ها و بدن‌ها و صورت‌ها هستند.  در این نمایشگاه چشم ها حرف می‌زنند. زبان ها به گناه دعوت می‌کنند و حتى در و دیوار و لباس ها نیز  اغواگرند. و حتّى پارک ها، بوتیک ها، فروشگاه ها، ویترین مغازه‌ها، آرم ها، همه و همه زبان دارند و همه، دختران و پسران را به یک چیز دعوت می‌کنند:‌ دیدار، ، کلام، میعاد، ….

ادامه دارد…

پی نوشت ها

(۱) مجمع البیان ‌طبرسی، ذیل آیهٔ۱۹،‌سورهٔ نور.

(۲) مجمع البیان ‌طبرسی، ذیل‌آیهٔ ۲۱، سورهٔ نور