خانواده و روابط همسران از دیدگاه امام رضا(ع)-2

همسرداری

زمان مطالعه: 7 دقیقه

توسط: حسین فاضلی

6:51 ق.ظ

4 نظر

مرد خانه حقّ ندارد به هر دلیلی ارتباط با همسر خویش را بیش از چهار ماه ترک نماید فکر این که زن به ترک آن راضی باشد یا اینکه برای مرد مسافرت واجبی و لازمی چون حج و کسب معاش پیش آید، این که چنین آمیزشی حاوی خسرانی غیر قابل جبران باشد.

گروهی به محضر حضرت امام رضا(علیه السلام) آمدند و عرض کردند:‌ ای پسر رسول خدا!(صلی الله علیه و آله و سلم) مردی، زنی جوان دارد و چون مصیبتی متوجه‌اش گردیده، مدت چند ماه و بلکه یک سال است که ارتباط با همسر خویش را ترک کرده است البته این کار به دلیل اذیت، آزار و انتقام نبوده بلکه به علت اندوه و افسردگی خاطر از این معاشرت اجتناب کرده است. آیا با این عمل عصیان و ترک گناهی مرتکب شده است. امام فرمودند: بلی، ترک این ارتباط بیش از چهار ماه گناه دارد.(۱۷)

ابراز محبت و ایجاد مودت

اصل محبت را خداوند در قلب زن و شوهر قرار می‌دهد و بر آنان است که این نعمت باطنی و حالت قلبی را که موجب آرامش زندگی و صفا و پاکی است بوسیله جانبداری از هم، گذشت و فداکاری، خوش اخلاقی، توقع در اندازه و ظرفیت لازم، حفظ شئون و شخصیت طرفین و اجتناب از بگو مگوهای بیهوده حفظ کنند و از عواملی که به محبت و عاطفه خلل وارد می‌نماید بپرهیزند زیرا تبدیل این عاطفه و شوق به کینه و نفرت و بغض در صورتی که ملاک شرعی و عقلی در کار نباشد مبدل نمودن نعمت به نقمت و بلاست و خود نوعی ناسپاسی به شمار می‌آید.

البته به فرمایش حضرت امام رضا(علیه السلام) دل‌ها را رغبت و نفرت و نشاط و سستی می‌باشد، هنگامی که دل میل و اقبال می‌کند بینش و ادراک دارد و زمانی که بی‌میل است افسرده و ناتوان می‌باشد از این روی هنگامی که درون با نشاط توأم می‌باشد باید دل‌ها را بکار گرفت و زمانی که حالت سستی و رخوت دارد باید آن را رها کرد تا توان و آرامش خود را بازیابد.(۱۸)

زن و شوهر در روابط عاطفی با یکدیگر باید این بیان گُهربار امام رضا(علیه السلام) را در نظر گیرند که می‌فرمایند: اگر مؤمنی خشمگین شود عصبانیت، وی را از طریق حق بیرون نمی‌برد و اگر شادمانی یابد این خرسندی وی را دچار باطل نمی‌سازد و چون به اقتداری می‌رسد بیشتر از آنچه حق دارد، نمی‌گیرد.(۱۹)

حضرت امام رضا(علیه السلام) در سیره ی عملی خویش در جهت تقویت عواطف و تکریم شخصیت حاضران در خانه و در جمع معاشرین این گونه بودند. ابراهیم بن عباس می‌گوید: هرگز شخصیتی برتر از امام رضا(علیه السلام) ندیدم، هرگز پای خویش را در مقابل همنشین خویش دراز نمی‌نمود و پیش از او تکیه نمی‌داد. به خدمتگزاران دشنام نمی‌گفت، صدایش به خنده بلند نمی‌شد و همواره با غلامان و زیردستان خود کنار سفره ی غذا می‌نشست.(۲۰)

حضرت امام رضا(علیه السلام) اعتقاد داشتند: اگر نسبت به کسی محبتی دارید آن را آشکار کنید زیرا اظهار دوستی نیمی از خردمندی به شمار می‌آید بنابراین زن و شوهر باید عواطف خود را در خصوص یکدیگر علنی سازند و در این مورد از خجالت و شرمساری پرهیز کنند.(۲۱)

یکی از اموری که بر رونق و صفای خانه می‌افراید تلاوت قرآن می‌باشد. حضرت علی بن موسی الرضا(علیه السلام) فرموده اند: در خانه هایتان برنامه‌ای برای تلاوت قرآن کریم ترتیب دهید به درستی هرگاه در منزلی قرآن خوانده شود امور اهلش سهل و آسان می‌گردد و خیر و برکتش بسیارشده و در غیر این صورت اهل خانه در تنگنای فکری و روانی و اقتصادی قرار می‌گیرند.(۲۲)

بر این اساس، عوامل معنوی و روی آوردن به سنت‌های مذهبی می‌تواند روابط عاطفی و فضای روان شناختی خانواده را تحت تأثیر قرار دهد. در مواقعی حتی ابراز عواطف هم برقرار است ولی گویا احساس آرامش از خانه رخت بربسته است و این بدان دلیل می‌باشد که اهل خانه از ذکر خداوند اعراض نموده‌اند چرا که قرآن می‌فرماید:

«وَ مَنْ اعْرَضَ عَنْ ذکری فانَّ لَهُ معیشه ضنکا.»(۲۳)

از تأکید اسلام بر آرامش و مودت و رحمت که خصلت و خویی است که در زندگی خانواده کسی جاری است، چنین بر می‌آید که در مفهوم ارزشی این آیین نوع و شکل فضایی که زوجین می‌خواهند در پرتو آن زندگی نوین خود را آغاز کنند، نمایان می‌گردد و چنین نیست که شخص بخواهد از طریق آن صرفاً منفعت طلبی شخصی و طمع ورزی نسبت به دیگران را پی گیرد و نیز این گونه نمی‌باشد که هوی و هوس و امیال نفسانی در آن برانگیخته شود تا بتوان از آنها به عنوان شالوده ساختمان این زندگی استفاده نمود بلکه فضایی است که در آن بر انسانیت و فضیلت تأکید می‌گردد، روابط از سرچشمه‌ای عالی و پاکیزه متأثرند که در آن هر دو طرف در زندگی مشترک به عاطفه و محبت وابسته اند.

عطوفتی که یک احساس ناگهانی و زودگذر نبوده و بر ارزش‌های والا و خردهای مقدس استوار است زیرا عواطف ناگهانی و هیجانی در برابر امیال و هواهای متضاد تاب مقاومت ندارد و به سرعت رنگ می‌بازد.

مسؤولیت‌پذیری و عواطف

از دیدگاه فرهنگ اسلامی چنین استنباط می‌گردد که گرایش برای تشکیل خانواده، از احساس ژرف متأثر گردیده است. نیازمندی روح و روان و احتیاج عاطفی در یک چهارچوب معنوی رشددهنده، آدمی را وادار می‌کند تا در فرصتی مناسب به این مسئله جامه ی عمل بپوشاند.

هدف از تشکیل خانواده در اسلام، همان دستیابی به اطمینان روحی است تا انسان پس از رسیدن به این مرحله، احساس نماید به خویشتن اصل خویش نائل گردیده است و به اعتبار این که رحمت و مودت شالوده و پایه ی روابط در نظام آفرینش می‌باشد شخصیت انسان در این برنامه تکامل می‌یابد.

اسلام از مرد می‌خواهد سرآغاز بنیان نهادن خانواده را با مسؤولیت‌پذیری معنوی و عملی توأم نماید و نه صرفاً برای اشباع سیری ناپذیری غرائز انسانی. رحمت ملهم از سرشت ارتباطات همسران است و زوجین را وادار می‌کند با توجه به ظرفیت خانوادگی، روحی و اجتماعی یکدیگر را درک کنند و مسؤولیت‌های خود را پذیرا باشند.

پس با یکدیگر به صورت صمیمی زندگی کنند و در این فضا، از تنگ‌نظری و خودخواهی، که زندگی خانوادگی را متلاشی می‌سازد، دوری خواهند جست. زیرا آن گاه که محبت و عاطفه وارد زندگی می‌گردد، فرد محوری و خودنگری را دگرگون می‌کند.

انسانی که از لاک خود بیرون آمده است به رغم تأثیرپذیری در شکل‌گیری و ساختار شخصیت از محیط‌های گوناگون و شرایط متفاوت، بر سخنی که بر زبان می‌آورد، گامی که بر می‌دارد، کاری که انجام می‌دهد مراقبت دارد و در واقع رحمت را صرفاً در اندیشه و احساس پاکیزه مجسّم نمی‌نماید بلکه آن را در زندگی عملی تحقق می‌بخشد. پس با این وصف هر کدام از زن و شوهر به دردها و مشکلات و گرفتاری‌های یکدیگر توجه دارند و خطاها و نارسایی‌ها را با مدارا، وفق و حکمت اصلاح می‌کنند تا مبادا به جای سازندگی، ویرانگری حاصل گردد.

اگر این گونه عمل گردد، زندگی اعضای خانواده، به آرامشی راستین مبدّل خواهد گشت، آرامشی که زندگی درونی و بیرونی همه ی افراد خانواده را در بر می‌گیرد و به صورتی خواهند زیست که روح و عقل و عواطف آنان، به دور از نزاع‌ها و جدالها بیجا می‌باشد. این مودت از نعمت‌های الهی است و باید قدردان آن بود و در زندگی مشترک از آن بهره گرفت و برکاتش را بکار باید بست.

در غیر این صورت، امکان دارد بر اثر ناسپاسی این هدیه ی معنوی و عطیه الهی، آن را از دست بدهیم چنانچه حضرت امام رضا(علیه السلام) فرموده‌اند: «احْسنوا جوار النّعم فانّها وَحشیّه مانأت عن قوم فعادتْ الیهم»(۲۴) یعنی نعمت‌های الهی را که در اختیارتان است گرامی بدارید چرا که آنها گریزان می‌باشند. از هر که کناره گیرند دیگر بازگشتی برایشان نمی‌باشد.

حضرت امام رضا(علیه السلام) در بیانی دیگر زندگی توأم با آرامش را این گونه معرفی کرده اند: «العیْشُ الِسّعهُ فی المنازل و الفضل فی الخدم و کثْره المُحبین؛(۲۵) منزل وسیع، همکاران و خدمتگزاران افزون و دوستداران فراوان(کثرت اهل محبت و مودت).»

گشایش برای اهل خانه

تأمین معاش حلال و فراهم بودن امکانات زندگی برای اهل خانه، در ایجاد آرامش و افزایش صمیمیت دخالت مهمی دارد، امام علی بن موسی الرضا(علیه السلام) فرموده اند: «من اصْبَحَ مُعافی فی بَدَنه مخلّی فی سربه و عندهُ قُوُت یومه فکانّما خیّرتْ له الدنیا؛(۲۶) هر کس صبح کند در حالی که تنش سالم و خاطرش آسوده و معاشش تأمین باشد، از مواهب یک زندگی مطلوب و آرام برخوردار است.»

تلاش در جهت فراهم آوردن تسهیلات برای خانواده، در درجه‌ای از اهمیت است که حضرت امام رضا(علیه السلام) فرموده اند: کسی که در پی بدست آوردن درآمدی برای تأمین معاش عائله‌اش باشد، بهتر از مجاهدان در راه خداست.(۲۷)

حکمت این تأکید آن است که اهتمام و تکاپو در این خصوص، اثری مهم در پیوند عاطفی اعضای خانواده دارد و روابط محبت‌آمیز افراد خانه را تحکیم و قوت می‌بخشد. حضرت امام رضا(علیه السلام) در روایتی دیگر از پیروان خود می‌خواهد برای ایجاد گشایش در زندگی و رفاه اهل خانه بکوشند: «صاحبُ النّعمهِ یَجِبُ انْ یُوَسّع علی عیالهِ؛(۲۸)(افرادی که از نعمتی برخوردارند باید بر زن و فرزند خود گشایش دهند)».

اصولاً در فرهنگ اهل بیت(علیه السلام) یکی از نشانه‌های سعادت انسان، این است که فرد بتواند به وضع خانواده خود رسیدگی کند، در این باره نیز هشتمین ستاره ی درخشان آسمان امامت چنین گوهر افشانی کرده‌اند: «یَنْبَغی لِلّرُجل انْ یُوَسّع علی عیالهِ لئلا یتّمنو موْته؛(۲۹) یعنی شایسته است مرد بر اهل خانه(از لحاظ مخارج زندگی) سخت‌گیری نکند تا این که آنان مرگ او را از خداوند درخواست کنند. اهمیت تلاش برای امور رفاهی خانواده موجب نمی‌شود که آدمی از اعتدال، قناعت و کسب رزق حلال دوری گزیند.

حضرت امام رضا(علیه السلام) در این باره تأکید نموده‌اند: حقیقت ایمان بنده کامل نمی‌گردد تا این که سه خصلت را دارا باشد. بصیرت در دین، اعتدال و میانه روی در امور زندگی و خانواده و بردباری در سختی‌ها و مصائب.(۳۰)

همچنین آن فروغ امامت فرموده اند: «منْ رضِیَ عَنِ الله تعالی بالقلیل مِن الرزق رضی اللّه منه بالقلیل من العمل؛(۳۱) هر کس به روزی اندکی که خدا به او می‌دهد راضی باشد پروردگار همان عمل اندک را از وی می‌پذیرد و در خصوص رضایت داشتن بر رزق حلال می‌فرماید: هر کس به روزی حلال امّا کم خشنود باشد رنجش کمتر و خاندانش در آسایش و آرامش زندگی می‌کنند و خداوند عیوب دنیا و کیفیت رفع آنها را به او می‌آموزد و وی را با سلامتی در بهشت مستقر می‌سازد.(۳۲)

پی‌نوشت‌ها

1- سوره روم، آیه ۱۲

2- وسایل الشیعه، شیخ حرّ عاملی، ج ۱۴، ص۵۲

۳- مکارم الاخلاق، طبرسی، ص ۱۹۶

4- بحارالانوار، ج ۷۹، ص ۱۴۲

5- وسایل الشیعه، ج ۱۷، ص ۸۱

6- ازدواج در اسلام، آیه الله مشکینی، ص ۱۱۲

7- سوره نبأ ،آیه ۱۰

8- مستدرک الوسایل،باب نکاح، فصل ۳۱

9- صحیفه الرضا، ص ۴۰۲

10- بحارالانوار، ج ۱۰۰، ص ۳۵۱

11- مکارم الاخلاق، ص ۴۸۹