حق همسر در کلام امام سجاد علیه السلام

زمان مطالعه : 6 دقیقه

0 نظر

یکی از نکاتی که هر زن و مرد در تشکیل خانواده آن را به عنوان محور قرار داده و زندگی مشترک خود را بر آن استوار می سازد، اخلاق محوری است.

وجود همسری وفادار و مهربان، که در مشکلات و سختی ها، غم ها و شادی ها همراه و همدم انسان بوده همسفری مطمئن و دلسوز در سفر پرفراز و نشیب زندگی می باشد.

«وَ مِن آیاتِهِ أن خَلَقَ لَکُم مِّن أَنفُسِکُم أَزوَاجاً لِّتَسکُنُوا إِلَیها (۱)؛ و از نشانه های او این که همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنها آرامش یابید.»

البته این امر، در صورتی تحقق پیدا می کند که فضای حاکم بر زندگی مشترک، فضایی همراه با صفا و صمیمیت و محبت باشد و اصول و قواعد آن بر سیره ائمه اطهار (علیهم السلام) منطبق باشد.

در این بخش به کلام امام سجاد (علیه‌السلام) در مورد حق همسر و وظیفه هر کدام نسبت به دیگری می پردازیم؛

«و أمّا رعیّک بملک النّکاح فأن تعلم أنّ الله جعله سکناً و مستراحاً و أنساً و واقیه و کذلک …»؛ «و اما حق همسرت آن است که بدانی خداوند متعال با آفرینش او، وسیله آرامش، رفاه و انس و نگهداری تو را فراهم نموده و واجب است هر کدام از شما – زن و شوهر – بر نعمت وجود دیگری، سپاس گوید و بداند که این نعمت الهی بر اوست.»

بر تو واجب است که نعمت الهی را گرامی داشته، در معاشرت با او، خوش رفتاری و رفق پیشه کنی؛ اگر چه حق تو بر زن سخت تر و رعایت مکروه و محبوب اگر معصیت و زیاده خواهی نباشد، بر او لازم تر است؛ ولی زن، حق مهربانی و انس بر تو دارد و جایگاه آرامش و آسایش، غریزه ای است که گریزی از انجام آن نیست و این حق بزرگی است. (۲)

اخلاق محوری در خانواده

مطابق آنچه در آیه شریفه سوره جمعه آمده، یکی از بخش های مهم معارف اسلام مسئله اخلاق و آراستن روح به ارزش های انسانی است. این بخش مکمل اعتقادات و اساس و پایه مسائل بعدی مانند حکمت و علم و دانش، احکام الهی و انجام واجبات و ترک محرمات نیز می باشد.

در حقیقت هر عمل خوبی که از انسان سر می زند، به پیرو خلق و خوی نیک اوست و هر عمل زشتی هم که از او سر می زند، مربوط به اخلاق فاسد می باشد.

حق همسرت آن است که بدانی خداوند متعال با آفرینش او، وسیله آرامش، رفاه و انس و نگهداری تو را فراهم نموده و واجب است هر کدام از شما – زن و شوهر – بر نعمت وجود دیگری، سپاس گوید و بداند که این نعمت الهی بر اوست

به تعبیر روشن تر، تمام ارزش های انسانی معلول اخلاق نیک اوست. انسان تا به تمرین و مجاهده عملی اخلاقی نیک را در خود ایجاد نکند، ارزش انسانی پیدا نخواهد نمود و اعمال و عبادات او نیز ارزش و مقبولیت نخواهد یافت.

از این رو، از نظر اسلام هر فرد اگر شایستگی اخلاقی پیدا نکند، حتی اگر دانشمند و متخصص و هنرمند هم باشد، ارزش انسانی و اسلامی ندارد. (۳)

امام محمد باقر (علیه السلام) می فرماید: «إنّ أکمل المؤمنین إیماناً أحسنهم خلقاً؛ کامل ترین مومنان از جهت ایمان، خوش اخلاق ترین آنان هستند».(۴)

حسن معاشرت در زندگی زناشویی، همان چیزی است که مطابق با قانون خلقت و موافق طبع سالم هر زن و شوهر است. زن و شوهر طبق قانون آفرینش، عاشق و طالب یکدیگر آفریده شده اند. پس خودشان نیز بایستی در استحکام این عشق فطری بکوشند و از محبت و تکریم به یکدیگر که شالوده اصلی این استحکام بخشی است، غافل نباشند. عاشق، تمام مظاهر خیر و زیبایی، مجد و شرف و جمال را در معشوق خود فرض می کند، او را از خود بزرگتر و شریف تر می داند. (۵)

درک روحیات طرفین

هر یک از زن و شوهر برای موفقیت در انجام وظیفه و حسن معاشرت و رعایت حقوق همسر خویش، باید بکوشد روحیات همسر خویش را درک کند و آن گونه که شایسته و متناسب روحیه همسرش می باشد، او را مورد نوازش و تکریم قرار دهد.

شاید سر این که بهترین جمله ای که یک مرد می تواند به زنی بگوید، اصطلاح «عزیزم تو را دوست دارم» و بهترین جمله ای که یک زن به مرد مورد علاقه اش می گوید، جمله «من به تو افتخار می کنم»، است. همین دریافت محبت از مرد و پس دادن تکریم به او باشد (۶).

در همین راستا پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده است: «قول الرّجل للمرأه إنّی أحبّک لا یذهب من قلبها أبداً؛ این سخن مرد به زن که دوستت دارم، هرگز از دل زن بیرون نمی رود.» (۷)

نکاتی چند از سیره عملی اهل بیت (علیهم السلام) و بزرگان

در این بخش از مقاله، گوشه ای از سیره عملی اهل بیت (علیهم السلام) و بزرگان دین در رابطه با خانواده و روابط ایشان با یکدیگر پرداخته می شود. امید آن است که رفتار و منش این بزرگ مردان تاریخ اسلام، الگو و اسوه ای برای همسران جوان باشد. گفتنی است که در برخی موارد، به دلیل نداشتن ترجمه فارسی فقط به ذکر عربی آن اکتفا شده است.

۱- پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) افزون بر این که مسئولیت های اجتماعی – سیاسی را بر عهده داشتند، در کار منزل نیز به خانواده کمک می کرد و آن را نیز به دیگران سفارش می کردند.

«در خانه اش، خجول تر از دوشیزگان بود. از اهل خانه نه غذایی می طلبید و نه علاقه اش به خوردنی ها را ابراز می کرد … در خدمت کارهای خانه بود و در تکه تکه کردن گوشت با اهل خانه همکاری می کرد.

بیشتر دوخت و دوز می کرد و چون به منزل می آمد، وقت خود را به سه قسمت تنظیم می کرد، بخشی برای خدا، بخشی برای خود. در خانه را خود باز می کرد. گوسفندان را نیز می دوشید. به خانواده اش غذای خوب می داد و کارهای شخصی خود را خودش انجام می داد» (۸)

۲- «إنّ فاطمه (علیها السلام) ضمنت لعلی (علیه السلام) عمل البیت و العجین و الخبز و قم البیت و ضمن لها علی (علیه السلام) ما کان خلف الباب نقل الحطب و أن یجیء بالطعام؛

همانا فاطمه (علیها السلام) متعهد شد برای علی (علیه السلام) که کارهای خانه و پختن نان و ماندن در خانه (را انجام دهد) و علی (علیه السلام) برای فاطمه (علیها السلام) متعهد شد برای کارهای بیرون از خانه (از جمله) آوردن هیزم و تهیه روزی». (۹)

۳- مرحوم کلینی نقل کرده است که امام صادق (علیه السلام) فرمود: «کان امیرالمؤمنین (علیه السلام) یحطب و یستقی و یکنس و کانت فاطمه (علیها السلام) تطحن و تعجن و تخبز؛

وضع خانه‌ علی (علیه‌ السلام) این گونه بود که امیرالمومنین هیزم فراهم می کرد و آب می کشید و خانه را نظافت می کرد و فاطمه (علیها السلام) آرد می ساخت و آن را خمیر کرده و نان می پخت». (۱۰)

۴- قال علی (علیه السلام): «فوالله ما أغضبتها و لا أکرهتها من بعد ذلک علی أمر حتی قبضها الله عزّوجلّ و لا أغضبتنی و لا عصت لی أمراً و لقد کنت إلیها فتنجلی عنی الغموم و الأحزان بنظرتی إلیها؛

به خدا سوگند هرگز کاری نکردم که فاطمه (علیها السلام) از من خشمناک شود و فاطمه نیز هیچ گاه مرا خشمناک نساخت. وقتی به خانه می آمدم و به زهرا (علیهاالسلام) می نگریستم، همه‌ غم و اندوه ها کنار می رفت». (۱۱)

نتیجه گیری

اخلاق حسنه، گوهر زیبنده ای است که هر کسی می تواند خود را به آن بیاراید. وقتی افراد ملاک زندگی خود را امری جدا از اخلاق قرار دهند، به علت سست و بی بنیان بودن آن، به هدف مطلوب و مورد نظر خود دست نمی یابند و سرانجام یا به جدایی می انجامد و یا گذران سخت و دشوار زندگی توام با رنج و غم.

اما اگر هر خانواده ای، افق دید خود را اخلاقی نماید و سیره رفتاری ائمه اطهار (علیهم السلام) را سرلوحه زندگی خود قرار دهد، خواهد توانست فراز و نشیب های زندگی را به راحتی در نوردد و آسمان زندگی اش، همیشه صاف و آبی باقی بماند.

پی نوشت ها

۱-روم / ۲۱

۲-قاسم نصیر زاده، سیری در رساله حقوق امام سجاد علیه السلام، ج ۲، ص ۱۴۸

۳-محمد حسینی بهاران چی، آیین همسرداری و آداب زندگی در اسلام، ص ۲۴۰

۴-کلینی، اصول کافی، ترجمه صادق حسن زاده، ج ۳، ص ۲۲۷

۵-حسن صدر، حقوق زن در اسلام و اروپا، ص ۱۵۰

۶-سکینه نیک، حقوق زن و شوهر در اسلام، ص ۱۶۴

۷-کلینی، اصول کافی، ترجمه صادق حسن زاده، ج ۵، ص ۵۶۹

۸-حسین سیدی، همنام گل های بهاری، ص ۴۶

۹-محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص ۲۵۲

۱۰-علامه مجلسی، روضه المتقین، ج ۸، ص ۳۷۰

۱۱-همان