تاریخ و وجه نام گذاری  اهل سنت

اشاره:

اصطلاح اهل سنت در زمان پیامبر اسلام (صلی‌الله علیه و اله) وضع نشده و. از این رو در این زمان رایج نبوده است. این اسم و اصطلاح بعدها وضع گردیده و به عنوان اسمی برای مذهب پیروان خلفاء انتخاب گردیده است. در این نوشته به مطالبی که کاربرد و معنای این واژه را بیان کند اشاره شده و سپس تاریخ نامگذاری مذهب اهل سنت به این نام بیان گردیده است.

درباره ی اصطلاح اهل سنت دو مطلب قابل بررسی است، یكی معانی یا كاربرد های این اصطلاح، و دیگری تاریخ پیدایش آن.

1. كاربرد های اصطلاح اهل سنت:

این اصطلاح در یكی از معانی زیر به كار می رود:

الف. در مقابل اصطلاح شیعه، یعنی اعتقاد به این كه درباره امامت و خلافت نصی از كتاب و سنت وارد نشده و تعیین خلیفه ی پیامبر (صلی‌الله علیه و آله و سلم) و پیشوای مسلمانان پس از رسول اكرم (صلی‌الله علیه و آله و سلم) به انتخاب مسلمانان واگذار شده است، این معنا بر همه ی فرقه های اسلامی غیر از شیعه منطبق است.(1)

ب. در مقابل اهل بدعت، كه غالباً با كلمه ای (جماعه) ذكر شده، گفته می شود (اهل سنت و جماعت). این معنا نزد متكلمان اشاعره و ماتریدیه رایج است، آنان خود را اهل سنت و فرقه های دیگر از قبیل قدریه، معتزله، خوارج و حتی شیعه را اهل بدعت نامیده اند.(2) چنان كه ابو منصور بغدادی آن را به فقهای مذاهب چهار گانه فقهی: حنفیه، مالكیه، شافعیه و حنبلیه و متكلمان صفاتیه تفسیر نموده، و معتزله، امامیه و فرقه های دیگر اسلامی را به (اهل بدعت و هوا) وصف كرده است.(3) بغدادی سپس ملاك سنی بودن را ایمان به امور زیر دانسته است: 1. حدوث عالم. 2. یگانگی آفریدگار جهان و صفات كمال و جلال او. 3. نبوت پیامبر اكرم (صلی‌الله علیه و آله و سلم) و عمومیت و خاتمیت نبوت و شریعت او. 4. قرآن اساس و سرچشمه ی شریعت اسلامی است. 5. كعبه قبله ی مسلمانان است، پس هر كس به امور یاد شده ایمان داشته و بدعتی در دین ایجاد نكند كه به كفر بینجامد، سنی یكتاپرست خواهد بود.(4)

روشن است كه همه ی فرقه های اسلامی به اصول یاد شده، ایمان دارند، بنابر این تنها كسانی از اصطلاح اهل سنت بیرون خواهند بود كه عقایدی داشته باشند كه به كفر بینجامد، مانند قائلان به تشبیه و تجسیم.

ج. اهل سنت در مقابل اهل تأویل وگرفتن ظواهر آیات و روایات و به كار نگرفتن تأویل و توجیه، حتی درباره ای متشابهات قرآن و سنت، در این باره باید از هر گونه اظهار نظر و بیان معنای آیه یا حدیث خود داری كرد، و به اصطلاح قایل به تفویض شد، بنابر این كسانی كه درباره ای متشابهات دست به توجیه می زنند، اهل سنت نخواهند بود، این معنا تنها بر عده ای از اهل حدیث و حنبلی ها در قدیم و سلفیه در عصر حاضر منطبق می گردد، چنان چه ابن رجب حنبلی گفته است: طریقه صواب همان است كه سلف صالح پیموده اند و آن این كه از تفسیر آیات و روایات و بیان چگونگی و ذكر مثال خود داری كرده و در معانی آن ها فرو نرفته اند و در كلمات آنان مطالبی از آن چه در كلمات متكلمان آمده است، یافت نمی شود.(5)

د. اهل سنت معتقدین به افضلیت ابابكر و عمر و محبت عثمان و علی بن ابی طالب، گفته شده است، سلف چنین طریقه ای داشته اند.(6)

2. تاریخ پیدایش اصطلاح اهل سنت

در این باره اقوالی ذكر شده است:

1. از كلمات برخی از اهل حدیث و اشاعره استفاده می شود كه به نظر آنان این اصطلاح در عصر صحابه معروف بوده است، ولی هیچ گونه شاهدی از حدیث یا تاریخ آن را تأیید نمی كند.(7)

2. سهل بن محمد سجستانی رازی در كتاب (الزینه) چنان كه در كشف الظنون جزء سوم آمده،تاریخ پیدایش این اصطلاح را عهد و زمان خلفای عباسی دانسته و گفته است: در عصر معاویه گروهی از مسلمانان كه هوا خواه عثمان بودند (عثمانیه) نامیده می شدند، و دوستداران علی ـ علیه السلام ـ (علویه) خوانده می شدند و آنان پیش از آن به شیعه معروف بودند، آن گاه در زمان حكومت عباسیان نام علویه و عثمانیه، نسخ گردید، علویه به نام پیشین خود، یعنی شیعه و دیگران اهل سنت نامیده شدند، و این دو نام پس از آن ادامه یافت.(8)

3. قول دیگر این است كه تاریخ این اصطلاح، به اواخر قرن اول یا اوایل قرن دوم هجری باز می گردد(9) چنان كه در رساله ای كه عمر بن عبدالعزیز (متوفای 101 هـ) در ابطال نظریه قدر نوشته است، اصطلاح (اهل سنت) به كار رفته است، آن چه از ظاهر كلام عمر بن عبدالعزیز استفاده می شود، اهل سنت به معنای اصطلاحی آن نیست، بلكه مقصود محدثان و ناقلان و عاملان به سنت نبوی است، چنان كه گفته است: (تحقیقا شما دانستید كه اهل سنت می گفتند: چنگ زدن به سنت راه نجات است)(10)

نتیجه و پاسخ: با در نظر داشت این مطلب كه قول اول را هیچ گونه شاهدی از حدیث و تاریخ تأیید نمی كند، و در قول سوم این احتمال وجود دارد كه، مراد از اهل سنت، اهل سنت به معنای اصطلاحی نبوده، بلكه مقصود محدثان و ناقلان و عاملان به سنت نبوی بوده است، به نظر می رسد قول دوم به واقعیت نزدیك تر است، بنابر این تاریخ پیدایش اصطلاح اهل سنت درزمان خلفای عباسی بوده، و سه اصطلاح دارد: 1. اهل سنت در مقابل اصطلاح شیعه. 2. اهل سنت در مقابل اهل بدعت. 3. گرفتن ظواهر آیات و روایات و اجتناب از توجیه حتی در متشابهات قرآن و سنت (سلفیه).

پی نوشت:

1. ربانی گلپایگانی، علی، فرق و مذاهب کلامی، قم، انتشارات مرکز جهانی، علوم اسلامی، 1383، ص171.
2. ابن منظور، لسان العرب، قم، نشر ادب حوزه، 1405ق، ج14، ص 658.
3. بغدادی عبدالقاهر، الفرق بین الفرق، بیروت، دار الآفاق الجدیده، ص6ـ7 و 13.
4. همان، ص 209.
5. فرق و مذاهب کلامی، همان، ص172 به نقل از اصول السنه، ص 42.
6. النسفی محمد عمر، شرح العقائد النسفیه، کویته پاکستان، مکتبه رشیدیه، ص108.
7. فرق و مذاهب کلامی، همان، ص173.
8. الامین سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ج1، ص 19.
9. سبحانی جعفر، بحوث فی الملل و النحل، قم، لجته اداره الحوزه العلمیه، 1413ق، ج1، ص 343.
10. اصفهانی ابو نعیم احمد بن عبدالله، حلیه الاولیاء، مصر، ج5، ص 346.

منبع: سایت اندیشه قم.