اظهار مهر و قهر به همسر وایجاد هویت موفق-بخش دو-

و. تقویت مثبت(۱۷) با ایجاد هویّت موفّق(۱۸)

هویّت موفق، حالتی است که افراد خود را در چنین حالتی در داد و ستد عشق و محبّت توانا می‌یابند و احساس می‌کنند که از نگاه دیگران مهم هستند و از حسّ خود ارزشمندی قوی برخوردارند. افراد در این حالت می‌خواهند نیازهایشان برطرف شود؛ امّا حاضر نیستند نیازهای خود را به قیمت رفع نشدن نیازهای دیگران برطرف کنند.(۱۹)

وقتی شخصی با تقویت مثبتی رو به رو می‌شود، حس می‌کند که دیگران کار او را دوست دارند و در نتیجه، احساس خوبی از خود پیدا می‌کند. ایجاد چنین احساسی به یک نوع پایداری در تصمیم گیری، برنامه و رفتار منتهی می‌شود. هر فرد می‌خواهد چیزی را برگزیند و به طور منظم آن را انجام دهد.

چنین شخصی روز به روز احساس می‌کند چه قدر دیگران او را دوست دارند و همواره احساس بهتری نسبت به قبل، از خودش خواهد داشت. این نوع تقویت باعث می‌شود فرد به خود از دریچه ی دل خواه دیگران بنگرد و تقویت را نمادی از دوست داشتن دیگران قلمداد کند.

تأیید، نشان دهنده ی علاقه شما به ویژگی‌های فرد مقابل است؛ بنابراین او در می‌یابد که شما چه احساس مثبتی از وی دارید و او را محبوب خود می‌دانید. این روش در پیدا کردن اعتماد به نفس و دوری از اضطراب و ایجاد سازگاری نقش بسزایی دارد. تبیین خوبی‌ها و تمرکز بر آن‌ها در زندگی مشترک، تأثیر مثبتی دارد.

«در آزمایشی که از زوج‌ها در ارتباط با تضاد به عمل آمد، از نیمی از زوج‌ها سؤال شد، بهترین بخش رابطه خود را توصیف کنند و از نیم دیگر خواسته شد، بدترین جنبه رابطه خود را توضیح دهند. کسانی که جنبه مثبت آن را توضیح دادند، به میزان ۱۵ درصد از فشار عصبی آنان کاسته شد، در حالی که زوج‌هایی که جنبه منفی را تعریف کردند، ۲۸ درصد عصبی تر شدند.»(۲۰)

ز. هماهنگی میان اعضا(۲۱) بر اساس تشریک مساعی(۲۲)

عضو خانواده بودن مانند این است که عضو یک تیم باشی. ما به عنوان اعضای یک تیم جملگی طوری رفتار می‌کنیم که گویی به الگوهایی از تیم خود پاسخ می‌دهیم. این رفتار تشریک مساعی است و چنانچه برخی اعضای خانواده همکاری نکنند، دیگران مجبورند خود را با آنان هماهنگ سازند.(۲۳)

احساس مشارکت در کارهایی که میان چند نفر به وقوع می‌پیوندد، نشانه ی ارتباطی است که میان آنان وجود دارد. با ارتباط مثبت و دل خواه میان آنان، انگیزه‌ای به وجود می‌آید تا نمادی از رضایتمندی را نشان دهد. تشریک مساعی به ما کمک می‌کند تا محبت به یکدیگر را آشکار سازیم؛ بنابراین تشریک مساعی راهی برای نشان دادن دل بستگی و احساس تعهّد به زندگی مشترک است.

کسی که نمی‌خواهد نمادی از دل خواهی را به دیگران نشان دهد تا دیگران احساس نکنند او از زندگی احساس رضایت دارد، هیچ گاه به سمت تشریک مساعی رو نمی‌آورد؛ چون دلیلی ندارد با آنان همراهی کند. چنین افرادی چنانچه موافقتی را با اعضای دیگر اظهار کنند، بی‌شک یک موافقت لفظی بی‌محتواست.

آنچه باعث می‌شود زندگی مشترک در وضعیتی نابسامان نیز شادابی خود را حفظ کند و رنگ نبازد، تشریک مساعی دیگر اعضاست؛ یعنی آن‌ها به دلیل این که می‌خواهند زندگی را محبوب نشان دهند، مسئولیت عضو کم کار را نیز به دوش می‌کشند. این نشان می‌دهد آن‌ها هنوز می‌خواهند به دیگران ابراز محبت کنند.

ح. گوش دادن(۲۴)

ما نیاز داریم که مهارت گوش دادن را هم به صورت انفرادی و هم در خانواده گسترش دهیم. این فن را می‌توان به صورت فرآیند زیر به کار گرفت:

أ. گوش دادن با ذهن باز: اعضای خانواده باید پیش از هر گونه تصمیم گیری، همه جوانب مسئله را در نظر بگیرند؛
ب. گوش دادن و تمرکز بر موضوع سخن به منظور برانگیختن علاقه که همه ما در این زمینه مسئولیت داریم؛
ج. گوش دادن برای درک مفاهیم و عقاید اصلی به جای گوش دادن به واقعیت ها؛
د. گوش دادن به منظور جلوگیری و غلبه بر حواس پرتی؛
هـ. گوش دادن به کلّ پیام. اعضای خانواده باید پیش از پاسخ گفتن به هر جزء از پیام ما، کلّ پیام را گوش دهند؛
و. گوش کنید بدون این که وانمود به گوش دادن کنید. وانمود کردن به گوش دادن، برای فریب دیگری است.(۲۵)

همه می‌خواهند جایگاهی داشته باشند تا مورد توجه دیگران قرار گیرند. جایگاه، موقعیتی است که شریک زندگی شما احساس می‌کند با صمیمیّت در کنار شماست، شما او را پذیرفته اید، با نشان دادن علاقه او را تأیید می‌کنید، به او اطمینان می‌دهید و به او اولویّت می‌دهید تا به آسایش برسد و صادقانه و بدون فریب می‌کوشی به حرف‌های او گوش دهید. با داشتن چنین موقعیتی، همسر در خانواده احساس آرامش بیشتری دارد و انواع مختلفی از حمایت را در زندگی مشترک احساس می‌کند.

ط. نگاه کردن(۲۶)

زن و شوهر هنگام بحران، اغلب دست از نگاه کردن به یکدیگر بر می‌دارند و آنچه می‌بینند امور روزمرّه، برنامه‌ریزی شده و آرایش یافته است. از زن و شوهر خواسته نمی‌شود که به یگدیگر خیره شوند؛ امّا آن‌ها باید از زوایای مختلف به یکدیگر نگاه کنند.(۲۷)

گاهی همسران به سبب وضعیّت نامطلوبی که پیش آمده است، عادت می‌کنند که از نگاه کردن به یکدیگر بپرهیزند. برای این که آن‌ها نشان دهند از رفتار دیگری متأثر شده‌اند، ولی از یکدیگر تنفّر پیدا نکرده و می‌خواهند به همدیگر محبت بورزند، باید نگاه به یکدیگر را تمرین کنند؛ البته نه نگاهی تند و خیره که پیام منفی ارسال می‌کند، بلکه نگاهی که نشان دهد حتّی آن جا که همسر رفتار نامطلوبی بروز داده است، به انگیزه خوب او شک ندارد.

ما کمتر از این فن استفاده می‌کنیم. در زندگی پر مشغله‌ای که برای خود ساخته‌ایم، به ندرت اتفاق می‌افتد وقتی را فقط برای نگاه کردن به شریک زندگیمان، اختصاص دهیم. این در حالی است که وقتی همسر حس می‌کند شریک زندگی‌اش با توجّه به او نگاه می‌کند، احساس تازه‌ای به او دست می‌دهد و متوجه می‌شود که همسر به او محبّت دارد، گرچه ممکن است از رفتار او خرسند نباشد.

ی. لمس کردن(۲۸)

کلمه ی لمس در خانواده درمانی به تماس بدنی اطلاق می‌شود. نوازش کردن پشت دست یا دست دادن، نمونه‌ای از لمس است که می‌توان برای نشان دادن حمایت از شخصی که لمس می‌شود، از آن استفاده کرد.(۲۹)

در طول زندگیِ زوجین، ناکامی‌هایی را می‌توان احساس کرد. این ناکامی‌ها می‌تواند در روابط مطلوب همسران تأثیر منفی بگذارد. برای مهار این ضایعه، از زن و شوهر می‌خواهیم تا در حلقه‌ای به یکدیگر نزدیک تر شوند، دست همدیگر را بگیرند، دست‌های همدیگر را نگه دارند و در کنار یکدیگر بمانند تا بدانند که گرچه ناکامی هایشان بسیار است، آن‌ها تنها نیستند، همدیگر را درک می‌کنند و ذهنیّت مثبتی به یکدیگر دارند.

گاهی پیام لمس یکدیگر، کمتر از پیام زبان نیست و انرژی و ویتامینی که از راه لمس به دیگری منتقل می‌شود، بسیار مؤثرتر از زبان است. دلگرمی و همدلی را می‌توان از پیامدهای لمس دانست.

ک. استفاده از شوخی(۳۰)

خانواده‌ها هنگامی که با مشکلات زندگی رو به رو می‌شوند، اغلب از شوخی کردن می‌پرهیزند، در حالی که با شوخی و بیهوده خواندن موقعیت یا بالعکس مبالغه آمیز دانستن می‌توان در حد بالایی به بینش و خویشتن شناسی رسید. شما می‌توانید درباره قصه‌های خنده دار و وقایع خانوادگی یا کارهایی که انجام می‌دهید، فکر کنید و از آن‌ها شوخی بسازید تا در موقعیت‌های مختلف زندگی از آنها استفاده کنید.(۳۱)

زمانی که شما وقایع خنده داری را در کتاب طنز خانوادگی خود گرد می‌آورید، فرصت مناسبی پیدا می‌کنید تا هنگام تنش، اضطراب یا تعارض از آن‌ها استفاده کنید.

هر چه شما در این کتاب مطالب بیشتری بنویسید و در زمینه کتاب طنزتان بیشتر کار کنید، موقعیت‌های بهتری در زندگی ایجاد خواهید کرد؛ چرا که با این روش، شما به شریک زندگی خود اعلام می‌کنید هیچ حادثه یا مسئله‌ای – هر چه هم نگران کننده یا اضطراب آور باشد – به دیواره ی محکم محبّت حاکم در میان شما لطمه‌ای وارد نمی‌کند.

شما حاضرید همه ی آنچه را که به طور طبیعی در زندگی تان پیش می‌آید، بیهوده بخوانید یا در نقطه مقابل، آن را مبالغه آمیز بنگرید و بر همین اساس با آن‌ها از باب شوخی وارد شوید؛ امّا آنچه برای شما جدّی است و همواره مورد توجه شماست، محبّت و ابراز آن است.

از شوخی در زمینه ی همه رفتارهای عادی زندگی راهی می‌یابید تا محبّت خود به همسرتان را آشکار سازید؛ زیرا نشان داده اید که همه چیز را می‌توانید فدای محبّت به همسر خود سازید. شوخی نقش مهمّی در خانواده سالم دارد و خانواده به یک کتاب طنز، بسیار نیازمند است.

ل. تخریب خیرخواهانه(سخاوتمندانه)(۳۲)

تخریب خیرخواهانه، فنّی است که نوعاً در میان خانواده‌هایی از آن استفاده می‌شود که برخوردهای آزار دهنده دارند، امّا مخفیانه همدیگر را پذیرفته اند. در این فن نگرش خانواده از حالت آزارندگی به یکی از عواطف خیرخواهانه تغییر می‌کند.(۳۳)

همه ی خانواده‌ها پس از ازدواج می‌کوشند در حدّ امکان زندگی را آن گونه که می‌خواهند، بسازند و در این میان به گونه‌ای به یکدیگر ابراز محبّت کنند؛ امّا چنانچه تلاش‌ها در این جهت به نتیجه نرسید، به نحوی می‌خواهند همدیگر را مهار کنند.

اینجاست که اظهار قهر شروع می‌شود. در این میان بعضی از راه‌های ابراز نارضایتی ممکن است در دوره‌ای کارآمد باشد؛ ولی به مرور زمان این ابزارها می‌تواند فرد مقابل را سَرِ لج بیاورد و نارضایتی‌ها نه تنها در رفتار او تغییر ایجاد نکند، بلکه رفتارهای نامطلوب وی را افزایش دهد.

برای این که چنین اتفاقی نیفتد، مناسب است به تخریب خیرخواهانه رو آورید. به این سبک که وقتی همسر رفتار بدی از خود نشان می‌دهد، شما اظهار بی‌اطلاعی کنید، امّا نشان دهید که او را دوست دارید.

برای مثال چنانچه او دیر وقت به خانه آمد و از وقت شام گذشته بود، شام را صرف کنید و منتظر نمانید. هنگامی او به خانه آمد و شام طلبید، با لحنی عاطفی – نه پرخاشگرانه بگویید – متأسفم فکر می‌کردم تا این ساعت که بیرون هستی، حتماً چیزی خورده‌ای. ممکن است این کار، او را عصبانی کند و مدّتی با عصبانیت با دیگران رو به رو شود؛ ولی برای برخورد با او، به یاد داشته باشید که فقط رفتار او را آماج حملات قرار دهید و به خود او حمله نکنید.

م. بازسازی(۳۴)

بازسازی، اصلاح عملکرد معمولی خانواده است. بازسازی ممکن است متضمّن تغییر دادن نقش‌های اعضای خانواده باشد و آنچه قبلاً در میان ما به راحتی پذیرفته شده بود و به آسانی با آن رو به رو می‌شدیم، به امر تازه و چالش انگیزی مبدّل شود. مقصود از این فن آن است که عملکرد دارای اختلال شناسایی شود.(۳۵)

گاهی اعضای خانواده چنان در ارتباط برقرار کردن با همدیگر به شیوه خاصّی عادت می‌کنند و نقش‌های مشخصی را به خود می‌گیرند که حتی اگر تشخیص دهند مشکلی وجود دارد و شیوه‌های معمول آن خلاف و نادرست است، باز هم روال معمول را محکم حفظ می‌کنند.

این عادت ممکن است بر اساس روحیّه و ویژگی اخلاقی همسران تحقق یابد یا بر اساس سنت‌های اجتماعی حاکم بر زندگی افراد جامعه شکل بگیرد. معمولاً در پیش گرفتن یک شیوه معمول در برقرار کردن ارتباط با همدیگر و تعهد به محدودیت‌ها و نقش‌های آن باعث می‌شود زندگی به روال آنچه در نوع خانواده‌ها در جریان است، ادامه پیدا کند.

با این حال این روال عادی چنان خشک و بی‌انعطاف است که به روابط خانوادگی آسیب می‌رساند. ما با بازسازی نقش‌ها و محدودیّت‌ها می‌کوشیم علامت‌های تازه‌ای را در زندگی ایجاد کنیم که از آسیب‌ها دور شویم؛ البته این کار به پایداری و مقابله با ناملایمات مقطعی نیازمند است که باید بهای آن را بپردازیم تا از زندگی مشترک بهره ی بیشتری ببریم.

برای مثال در یک جامعه ممکن است این قاعده پذیرفته شده باشد که مرد نباید در کارِ خانه به همسرش کمک کند و افراد جامعه کار در خانه را برای مرد زشت تلقی کنند. در این فضا باید کوشید نقش معمول را تغییر داد و با همراه کردن مردان در بخشی از کارها، آنان را با نقش جدیدی آشنا کرد.

ن. دعوای منصفانه(۳۶)

دعوای منصفانه به خانواده‌ها می‌آموزد چگونه هنگامی که بحث و جدال در می‌گیرد، با وضع مقررات خاصّ و به کار گرفتن آن با همدیگر ارتباط بهتری برقرار کنند.(۳۷)

جرّ و بحث افرادی که در روابط خود به سرعت عصبانی می‌شوند در مقایسه با افرادی که آرامش خود را حفظ می‌کنند، ۸۱ درصد بیشتر طول می‌کشد.(۳۸)

در زندگی مشترک گاهی رفتارهای یک شخص به شدّت مورد اعتراض دیگر اعضای خانواده قرار می‌گیرد؛ آنها بر سر یکدیگر فریاد می‌کشند و بیشتر وقت خود را به جرّ و بحث می‌گذرانند. این حالت به مرور زمان به یک منش خانوادگی تبدیل می‌شود و آسیب در خانواده نهادینه می‌گردد. در این هنگام است که مبارزه با آن بسیار مشکل می‌شود.

برای پیدا کردن روشی در جهت آسیب کمتر، لازم است دست کم منصفانه عمل کنیم؛ یعنی نخست بدانیم این نوع برخوردها مستلزم آن است که بهای سنگینی را بابت آن بپردازیم که علاقه مند به پرداخت آن نیستیم و از طرفی مواظب باشیم فقط رفتار او را محکوم کنیم و به حریم‌های آسیب‌پذیر دیگران(مثل موقعیت شغلی، دینی یا وضع فیزیکی و ظاهری او) وارد نشویم؛ زیرا مشکل موجود، ربطی به این مسائل ندارد. پس پای آن‌ها را به میان نکشید. حتی به مسائلی که در گذشته پیش آمده است، کاری نداشته باشید.

ما می‌توانیم با به کارگیری قواعدای از قبیل «انگ زدن ممنوع»، «تخطئه شخصیت ممنوع» و «رفتار قیّم مأبانه ممنوع» بحث منصفانه تری داشته باشیم و از این راه نشان دهیم حامی یکدیگر هستیم و مشکلات را منصفانه بررسی می‌کنیم.

یک سیستم حمایتی قوی در خانواده بیش از آن که به تعداد افرادی که مهر می‌ورزند مربوط باشد، به روابط خاصّ حاکم میان آنان مربوط است. برخورداری از یک سیستم حمایتی خوب چندان به زیاد اجتماعی بودن یا داشتن آشناهای فراوان ارتباط ندارد و بیش از آن، نحوه ی ارتباط میان دو نفر است که حسّ خوبی را به وجود می‌آورد. گاهی ممکن است فردی یک حامی داشته باشد، امّا به حدّی حمایت از لحاظ کیفی قوی باشد که حامیان متعدد چنین کارآیی را نداشته باشند.(۳۹)

پیامد چنین حمایتی می‌تواند به شکل زیر نمود پیدا کند:

۱- نیازِ به مهر ورزی(۴۰) و دلبستگیِ(۴۱) فرد را ارضا کند، حسّ ارزشمند بودن و اعتماد به خود را در او تقویت کند و جهت زندگی را روشن و او را از پوچی خارج سازد. هرگاه شما به اعتماد به نفس(۴۲) به طور جدّی نیازمندید، سیستم حمایتی خوب می‌تواند اعتماد به نفس را در شما به وجود آورد؛

۲- فرد را در به کار بردن تمام تلاش خود برای دستیابی به حلّ مشکلات زندگی کمک می‌کند تا برای مقابله با مشکلات موجود، آمادگی بیشتری داشته باشد و از تمام توان برای تعادل زندگی بهره مند و به زندگی دلگرم شود؛

۳- ارتباط خوب و دلگرمی به زندگی، باعث می‌شود روحیه فرد تقویت شود و در نتیجه عزّت نفس او بالا رود. احساس برخورداری از حمایت دوستان و خودی‌ها انسان را در برابر غریبه‌ها عزیز می‌سازد و روح سازشکاری در برابر بیگانه را از میان بر می‌دارد.

پی‌نوشت‌ها

۱- محمدبن حسن حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۲، ص ۵۴
۲- محمدبن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۵، ص ۵۶۹
۳- محمدبن حسن بن حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۲، ص ۵۴
۴- همان.
۵- روم، ۲۱
۶- میرزا حسین نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص ۱۶۰
۷- نساء، ۳۴
۸- ص، ۴۴
۹- ناصر مکارم، تفسیر نمونه، ج ۱۹، ص ۲۹۸
۱۰- ابراهیم، ۳۷-
۱۱- محمدن بن حسن حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۶، ص ۱۷۱
۱۲- ر.ک: به ص ۱۷۲ همین اثر.
۱۳- حسن دیلمی، ارشاد القلوب، ص ۱۷۵
۱۴- ملا محسن فیض کاشانی، محجه البیضاء، ج ۳، ص ۷۰
۱۵- امام خمینی، صحیفه امام، ج ۲، ص ۷۷- نامه امام به همسرش خانم خدیجه ثقفی، فروردین ۱۳۱۲ ذی القعده ۱۳۵۱، لبنان، بیروت.
۱۶- Appreciation
۱۷- positive Reinforcement
۱۸- success identity
۱۹- دیویس کنث، خانواده، راهنمای مفاهیم و فنون برای متخصص یاوری، ترجمه فرشاد بهاری، ص ۱۱۶
۲۰- دیوید نیون، صد راز موفقیت در زندگی زناشویی، ترجمه نفیسه معتکف، ص ۱۳
۲۱- Harmony among parts
۲۲- cooperation
۲۳- دیویس کنث، خانواده، راهنمای مفاهیم و فنون برای متخصّص یاوری، ترجمه فرشاد بهاری، ص ۵۱ و ۱۶۲
۲۴- Listening
۲۵- دیویس کنث، خانواده، راهنمای مفاهیم و فنون برای متخصّص یاوری، ترجمه فرشاد بهاری، ص ۲۴۰
۲۶- Looking
۲۷- دیویس کنث، خانواده، راهنمای مفاهیم و فنون برای متخصّص یاوری، ترجمه فرشاد بهاری، ص ۱۷۰
۲۸- touch
۲۹- دیویس کنث، خانواده، راهنمای مفاهیم و فنون برای متخصّص یاوری، ترجمه فرشاد بهاری، ص ۲۱۵
۳۰- Humor Applied
۳۱- دیویس کنث، خانواده، راهنمای مفاهیم و فنون برای متخصّص یاوری، ترجمه فرشاد بهاری، ص ۱۶۵
۳۲- Benevolent sabouage
۳۳- دیویس کنث، خانواده، راهنمای مفاهیم و فنون برای متخصّص یاوری، ترجمه فرشاد بهاری، ص ۳۹
۳۴- Restructuring
۳۵- دیویس کنث، خانواده، راهنمای مفاهیم و فنون برای متخصّص یاوری، ترجمه فرشاد بهاری، ص ۱۹۶
۳۶- fair fighting
۳۷- دیویس کنث، خانواده، راهنمای مفاهیم و فنون برای متخصّص یاوری، ترجمه فرشاد بهاری، ص ۱۵۸
۳۸- دیوید نیون، صد راز موفقیت در زندگی زناشویی، ترجمه نفیسه معتکف، ص ۱۲۷
۳۹- کریس، ال. کلینکه، مهارت‌های زندگی، ترجمه شهرام محمدخانی، ص ۸۷
۴۰- nurturance
۴۱- attachment
۴۲- self – confidence

منبع مقاله :حسین‌زاده، علی؛(۱۳۹۱)، همسران سازگار؛ راهکارهای سازگاری؛ قم؛ انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)؛ چاپ سیزدهم

دریافت فایل صوتی پارت۱

دریافت فایل صوتی پارت۲