- اسلام
- قرآن
- پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)
- شیعه
- خانواده
- ادیان و مذاهب
- پرسش ها و پاسخ ها
- کتابشناسی
- کتابخانه
- چندرسانه ای
- زمان مطالعه : 7 دقیقه
- 0 نظر

بحران هویت و اختلال در شکل گیری شخصیت
عناصر سه گانه هویت، یعنی: شخص، فرهنگ و جامعه، هر یک در تکوین شخصیت فرد نقش مهمى را ایفا مى کنند. هویت شخصى، ویژگى بىهمتاى فرد را تشکیل مى دهد. هویت اجتماعى در پیوند با گروهها و اجتماعات مختلف قرار گرفته و شکل گیری آن، متأثر از ایشان است. و در نهایت، هویت فرهنگی، برگرفته از باورهایی است که در عمق وجود فرد به واسطه تعامل او با محیط پیرامون و آموزههای آن، از بدو تولد تا کهنسالی جای گرفته است.
از آنجا که فضای سایبری، صحنه ای فرهنگى و اجتماعى است که فرد خود را در موقعیتهاى متنوع، نقشها و سبکهاى زندگى قرار مى دهد، خود زمینه ای است برای آسیب پذیری شخصیت کاربر که در نتیجه، موجب چند شخصیتی شدن کاربر خواهد شد.
در فضای سایبر بیش از آن که هویت ظاهری فرد مطرح گردد، درون مایههای افراد بروز میکند. هر کس در صدد بیان اندیشهها و علاقه مندیهای خویش است. مطرح نشدن هویت شخصی و مشخصات فردی در اینترنت موجب تقویت شخصیتهای چندگانه و رشد و استحکام آن میگردد. جوانان در این محیط از آسیب پذیری بیشتری برخوردارند و به ویژه در دورانی که هویت آنان شکل میگیرد، این خطر پر رنگ تر میشود.
با امکانات و گزینه هاى فراوانى که رسانه هاى عمومى از جمله اینترنت در اختیار جوانان مىگذارند، آنان دائماً با محرک هاى جدید و انواع مختلف رفتار آشنا مى شوند. چنین فضایى هویت نامشخص و پیوسته متحولى را میآفریند، یعنی “اینترنت یک صحنه اجتماعی است که فرد را در موقعیتهای متنوع نقشها و سبکهای زندگی، قرار میدهد و از آن تأثیر میپذیرد” (اکبری،۱۶۲:۱۳۹۰).
واقعیت این است که از نظر صاحبنظران جامعه شناسی، شکل گیری هویت افراد تحت تأثیر منابع گوناگونی است. عمده ترین این منابع خانواده، رسانههای گروهی، مدرسه و گروه همسالان است. “از این میان رسانههای گروهی با توجه به گستره نفوذ و فراگیری آن اهمیت ویژه ای یافته اند. گسترش تلویزیونهای ماهواره ای موجب شده است شکل گیری نظام شخصی و هویت افراد تحت تأثیر عوامل متعدد و گاه متعارض قرار گیرد” (صبوری خسروشاهی،۱۳۸۶).
تعارض ارزشها
تغییرات تکنولوژیکی ارزشها و هنجارهای اجتماعی را تحت تأثیر خود قرار داده است. یکی از چالشهای فرا روی فرهنگها برخورد با این پدیده است. چون اساساً ورود اینترنت همراه با ارزشهای غربی، چالشهای جدیدی را در کشورهای دیگر به وجود آورده است.
از آنجایی که برخی از عناصر موجود در این پدیده مغایر با فرهنگ خودی (ارزشهای اسلامی- ایرانی) است، پس میتوان گفت اینترنت میتواند آسیبهای زیادی را به همراه داشته باشد. مثلاً ورود اینترنت در حوزه خانواده موجب تغییر نظام ارزشی در خانوادهها میشود. در یک مطالعه تجربی نشان داده شد که استفاده جوانان از اینترنت موجب کاهش ارزشهای خانواده شده است (زنجانی زاده،۱۳۸۴).
گسترش ارتباطات نامتعارف میان جوانان
اینترنت به دلیل تسهیل ایجاد روابط دوستانه و عاشقانه، در زمینههای غیر اخلاقی بسیار مورد توجه قرار گرفته، تا جایی که اینترنت موجب سهولت خیانت در روابط زناشویی و ایجاد روابط نامشروع میشود.
شکاف نسلها
اینترنت شکاف میان نسلها را بیشتر کرده است و اکنون شکاف میان نسل دوم و سوم علاقمند به اینترنت نیز آشکار شده، به گونه ای که هیچ یک زبان دیگری را نمیفهمند. امروزه با ورود وسایل و تکنولوژیهای جدید به عرصه خانوادهها شاهد این هستیم که والدین و فرزندان ساعتهای متمادی در کنار یکدیگر مینشینند، بدون آنکه حرفی برای گفتن داشته باشند.
ما دیگر کمتر نشانههایی از آن نوع خانوادههایی را داریم که والدین و فرزندان دور هم نشسته و درباره موضوعات مختلف خانوادگی و کاری با هم گفتگو کرده و نظرات همدیگر را راجع به موضوعات مختلف جویا شوند. در شرایط فعلی روابط موجود میان والدین و فرزندان به سردی گرائیده و دو نسل به دلیل داشتن تفاوتهای اجتماعی و تجربههای زیسته مختلف زندگی را از دیدگاه خود نگریسته و مطابق با بینش خود آن را تفسیر میکنند.
نسل دیروز (والدین) احساس دانایی و با تجربگی میکند و نسل امروز (فرزندان) که خواهان تطابق با پیشرفتهای روز است، در برابر آنها واکنش نشان میدهد و چون از پس منطق و نصیحتهای ریشهدار و سرشار از تجربه آنها بر نمیآید به لجبازی روی میآورد (رحیمی،۱۹:۱۳۹۰).
امروزه سرعت تکنولوژی شکاف بین نسل فرزندان و والدینشان را بسط داده است. براساس اظهارات معاون سازمان بهزیستی کشور میزان گفتگو در بین اعضای خانواده در کشور تنها حدود ۳۰ دقیقه است که این میتواند آسیبزا باشد.
فرزندان در مقایسه با والدین با وجود اینکه در یک فضای فرهنگی زندگی میکنند اطلاعات، گرایشها و رفتارهای متفاوتی دارند، عوامل متعددی بر این پدیده تأثیرگذارند و این شکاف را روز به روز بیشتر میکنند. سرعت تحولات و بسط ارتباطات با جهان توسعهیافته، توجه بیشتر جوانان به برنامههای جهانیشدن فرهنگ، رسانهها، گسترش روزافزون انجمنها و کانونهایی غیر از کانون خانواده برای پیوستن و تعلق یافتن جوانان به آنها و غیره از آن جمله است (همان،۱۹).
سوء استفاده جنسی
در سال ۱۹۹۹ گردهمایی جهانی تحت عنوان “کارشناسی برای حمایت کودکان در برابر سوء استفاده جنسی از طریق اینترنت” برگزار گردید که منجر به صدور قطعنامه ای شد که در آن آمده است “هرچه اینترنت بیشتر توسعه پیدا کند، کودکان بیشتر در معرض محتویات خطرناک آن قرار خواهند گرفت. فعالیتهای محرمانه مربوط به فحشای کودکان و پورنوگرافی که از طریق اینترنت مورد استفاده واقع میشود، اکنون از مسائل حاد به شمار میرود” (اکبری،۱۶۳:۱۳۹۰).
انزای اجتماعی
امروزه اینترنت در زندگی اجتماعی، جای دوستان و نزدیکان را گرفته و در حقیقت جایگزین روابط دوستانه و فامیلی شده است. افرادی که ساعتها وقت خود را در سایتهای اینترنتی میگذرانند بسیاری از ارزشهای اجتماعی را زیر پا مینهند. چرا که فرد دیگر فعالیتهای اجتماعی خود را کنار گذاشته و به فعالیتهای فردی روی میآورد. “نتایج پژوهش شاندرز نشان داد که استفاده زیاد از اینترنت با پیوند ضعیف اجتماعی مرتبط است. برعکس کاربرانی که از اینترنت کمتر استفاده میکنند، به طور قابل ملاحظه ای با والدین و دوستانشان ارتباط بیشتری دارند” (صبوری خسروشاهی،۱۳۸۶).
بررسی محققان نشان میدهد شاید هیچگاه کاربران اینترنت از افسردگی و انزوای اجتماعی خود آگاه نباشند و در صورت آگاهی آنرا تایید نکنند اما ماهیت کار با اینترنت چنان است که فرد را در خود غرق میکند. پژوهشهای انجام شده حاکی است دنیای اجتماعی در آینده دنیای منزوی باشد چرا که اینترنت با توجه به رشدی که دارد و جذابیتهای کاذبی که برای نوجوانان ایجاد میکند آنها را به خود معتاد ساخته و جانشین والدین میشود.
بحث و نتیجهگیری
ارتباط از طریق فضای مجازی در سالهای اخیر جایگاه قابل توجهی در بین نسل جوان جامعه ما پیدا کرده است. شبکههای اجتماعی در ابعاد مختلف زندگی افراد (فردی و اجتماعی) تأثیرگذارند. در شکل دهی به هویت نقش دارند و حتی روی ابعاد اقتصادی و اجتماعی و سیاسی جوامع هم تأثیرگذارند. امروزه با توجه به نقشی که تاکنون در ابعاد مختلف زندگی داشته اند، نمیتوان آنها را نادیده گرفت.
در حال حاضر اینترنت ابزاری مناسب برای توسعه ی افکار و اندیشههای بشری محسوب میشود به شرط آن که در راه صحیح استفاده شود. افراد باید برای ورود به دنیای مجازی اطلاعات کافی در اختیار داشته باشند تا دچار مشکلات مالی و اجتماعی نشوند. ارتباطات سالم در فضای مجازی و لزوم هوشیاری جوانان و خانوادهها نسبت به تهدیدات فضای سایبری در درجه ی نخست اولویت قرار دارد.
پیشگیری از آسیبهای اجتماعی و توجه والدین به رفتار فرزندان بسیار مهم میباشد و برای جلوگیری از هم پاشیدگی خانواده ها، والدین باید تا حدودی به فناوریهای روز دنیا مسلط باشند و آگاه باشند که تغییر در رفتار فرزندان به معنای ایجاد تغییر در طرز فکر آنهاست و هنگامی که بنیان فکری و شخصیت آنها به صورت ناصحیح شکل گیرد، راه نفوذ شیادان به حریم خصوصی افراد و محیط امن خانواده باز میشود. لذا، چنانچه خانوادهها نسبت به شیوههای جدید ارتباط فرزندان خود آگاهی و شناخت کافی و لازم را داشته باشند، از انجام بسیاری از جرایم و ارتباطات پنهانی آنان جلوگیری به عمل میآید.
به منظور پیشگیری و کاهش آسیبهای اجتماعی در فضای مجازی راهکارهایی مطرح شدهاند که در صورت اجرای به موقع و مناسب میتوانند ثمر بخش واقع شوند:
– با توجه به اینکه بیشتر استفاده کنندگان از فضای مجازی نوجوانان و جوانان هستند، فرهنگ سازی برای کاهش پیامدهای آن ضروری است. لذا اطلاع رسانی، آموزش نحوه استفاده صحیح از این فناوری میتواند مؤثر واقع گردد.
– استفاده از ظرفیتهایی همچون رسانههای دیداری و شنیداری، روزنامه ها، مجلات، نشریات برای نهادینه شدن فرهنگ سایبری.
– برگزاری جلسات آموزشی از سوی مصادر امور فرهنگی در شهرستانها به منظور آشنا نمودن و اطلاع رسانی به والدین در مورد فناوریهای جدید به ویژه اینترنت و شبکههای اجتماعی مجازی.
– برگزاری کلاسهای آموزشی در مدارس جهت آگاهی دادن به نوجوانان و جوانان در مورد مزایا و معایب فناوریهای جدید و نحوه ی استفاده ی صحیح از آنها.
– تشویق به شرکت در فعالیتهای اجتماعی و تقویت این گونه رفتارها توسط والدین.
– وضع قوانین سختگیرانه تر جهت برخورد با مجرمان جرایم اینترنتی و اجرایی نمودن این قوانین.
– آگاهی و هوشیاری بیشتر پلیس سایبری در مورد انواع جدید جرایم رایانه ای و اقدام در جهت نا کارآمد کردن دسیسههای دشمنان در این زمینه.
– پخش آگهیهای آموزنده از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در رادیو و تلویزیون در جهت افزایش آگاهی خانوادهها در خصوص خطرات ناشی از اینترنت.
– گذراندن اوقات بیشتری با فرزندان در فضای بیرون از خانه به طوری که فرزندان از نظر عاطفی، احساس خلأ نکنند و جهت جبران این کمبود به فضای مجازی پناه نبرند.
– پخش برنامههای کوتاه آموزشی درباره مزایا و معایب اینترنت از زبان ورزشکاران و هنرمندان محبوبی که عموما جوانان آنها را الگوی خود قرار میدهند.
– طراحی بازیهای رایانه ای به گونه ای که در آنها انواع خطرات موجود در فضای مجازی و راهکارهایی جهت آشنایی و مقابله با آنها تعبیه شده است.
– طراحی و تدوین بخشی در کتابهای درسی در ارتباط با آشنایی دانش آموزان با فناوریهای جدید، اینترنت و خطرات بالقوه آنها.
– ساخت و پخش فیلمها و سریالهایی با موضوع اینترنت و مزایا و معایب آن.
– استفاده از آموزههای دینی از جمله امر به معروف و نهی از منکر به عنوان نوعی کنترل اجتماعی توسط هر شخص.
– هنجارسازیهای مثبت و ترویج فرهنگ استفاده از اینترنت و فضای مجازی.
منابع
– ابری، انسیه. (۱۳۸۷). فضای مجازی عرصه ظهور خلاقیت، اولین کنفرانس ملی خلاقیت شناسی مهندسی و مدیریت نوآوری ایران.
– اکبری، ابوالقاسم؛ اکبری، مینا. (۱۳۹۰). آسیب شناسی اجتماعی. تهران: انتشارات رشد و توسعه.
– رحیمی، محمد. (۱۳۹۰). عوامل اجتماعی مؤثر بر شکاف نسلی؛ مطالعه موردی شهر خلخال. پایان نامه کارشناسی ارشد جامعه شناسی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
– زنجانی زاده، هما. (۱۳۸۴). بررسی تأثیر اینترنت بر ارزشهای خانواده در بین دانش آموزان. مجله انجمن جامعه شناسی ایران. دوره ششم. شماره ۲٫
– ستارزاده، داوود. (۱۳۸۶). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر اعتیاد به اینترنت و پیامدهای آن، فصلنامه تخصصی علوم اجتماعی. شماره چهاردهم.
– شکربیگی، عالیه. (۱۳۹۱). رسانه، زنان و مناسبات خانواده. نشست انجمن جامعه شناسی ایران.
– صادقیان، عفت. (۱۳۸۴). تأثیر اینترنت بر کودکان و نوجوانان. تهران: مجله الکترونیکی نما. شماره ۴٫
– صبوری خسروشاهی، حبیب. (۱۳۸۶). بررسی آسیبهای اجتماعی اینترنت، دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.
– صدیق سروستانی، رحمت الله. (۱۳۸۹). آسیب شناسی اجتماعی. تهران: سمت.
– عاملی، سعیدرضا؛ حسنی، حسین. (۱۳۹۱). دو فضایی شدن آسیبها و ناهنجاریهای فضای مجازی: مطالعه تطبیقی سیاستگذاریهای بین المللی. فصلنامه تحقیقات فرهنگی. دوره پنجم. شماره اول.
– کشتی ارای، نرگس؛ اکبریان، اکرم. (۱۳۹۰). عصر مجازی و چالشهای پیش رو، اولین کنفرانس بین المللی شهروند مسئول.
– یاسمی نژاد، عرفان؛ آزادی، اکرم؛ امویی، محمدرضا. (۱۳۹۱). فضای مجازی، امنیت اجتماعی، راهبردها و استراتژی ها، همایش ملی صنایع فرهنگی نقش آن در توسعه ی پایدار.